Акциз

     Акцизделетін  тауарларды экспортқа өткізу Салық  Кодексінде 1 және 2 тармақтарына сәйкес расталмаған жағдайда, мұндай өткізуге Қазақстан Республикасының аумағында  акцизделетін тауарларды өткізу үшін тауарды белгіленген тәртіппен  акциз салынуға тиіс.

     Акциз сомасын есептеу белгіленген акциз ставкасын салық базасына қолдану арқылы жүргізіледі.

     Ойын  бизнесі бойынша акциз сомасын  есептеу кезеңіне белгіленген акциз  ставкасын салық салынатын объектілердің  санына қолдану арқылы анықталады. Салық кезеңінде салық салынатын объектілердің саны өзгерсе, енгізілген объектіге акциз сомасы толық көлемде төленеді.

     Акцизделетін  тауарларды (спирттің барлық түрін  және газ конденсатымен бірге  мұнайды қоспағанда) сатып алған  немесе оны Қазақстан Республикасының  кеден аумағына импортталған кезде, егер аталған тауарлар бұдан әрі акцизделетін тауарлар өндіру үшін негізгі шикізат ретінде пайдаланылған болса, Қазақстан Республикасының аумағында төленген акциз сомалары шегерілуге тиіс.

     Осы тармаққа сәйкес салық кезеңінде  акцизделетін тауарлар дайындауға нақты пайдаланылған акцизделетін шикізат көлемі негізге алынып анықталған акциз сомасына шегерім жасалады.

     Осы баптың ережелері акцизделетін алыс-беріс  шикізаты мен материалдарынан дайындалған  акцизделетін шикізат көлемі негізге  алынып анықталған акциз сомасына шегерім жасалады.

     Осы жерде акциз төлеу мерзімдерін  айта кету жөн, егер 271 бапта өзгеше көзделмесе, акцизделетін тауарларға акциз:

• салық кезеңінің алғашқы он күні ішінде жасалған операциялар бойынша айдың он үшінші күнінен;
• салық кезеңінің екінші он күні ішінде жасалған операциялар бойынша айдың жиырма үшінші күнінен;
• салық кезеңінің қалған күндерінде жасалған операциялар бойынша есепті айдан кейінгі айдың үшінші күнінен кешіктірілмей бюджетке аударылуға тиіс.

     Алыс-беріс  шикізаты мен материалдарынан өндірілген акцизделетін тауарлар бойынша акциз тапсырыс беруші көрсеткен тұлғаға өнім берілген күні төленеді.

     Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген газ конденсатын қоса алғанда  шикі мұнайды өнеркәсіптік ұқсатуға берген кезде ол берілген күні төленеді.

     Акциз төлеу, акциз төлеушінің тіркелген  жері бойынша жүргізіледі.

     Құрылымдық  бөлімшелері бар акциз төлеушілер, егер олар Салық Кодексінің 257-бабы 1-2 тармақшаларында көрсетілген  акцизделетін тауарларды өндіруді және оларды құюды, бензинді (авиациялық бензинді қоспағанда) және дизель отынын көтерме, бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын болса, кодексте көзделген тәртіппен құрылымдық бөлімшелердің орналасқан жері бойынша акциз төлейді. 

2.2 Акцизделетін қызмет  түрлерін есептеу  және рәсімдеу әдісі  

     Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және Қазақстан Республикасының  аумағына импортталатын тауарларға, сондай-ақ тізбесі Салық Кодексінде 257-бабында анықталған қызмет түрлеріне  акциз салынады.

     Төлеушілер  мыналар:

1. Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетін тауарлар шығаратын;
2. Акцизделетін тауарларды Қазақстан Республикасының кедендік аумағына импорттайтын;
3. Қазақстан Республикасының аумағында бензиннің және дизель отынының көтерме, бөлшек саудасын жүзеге асыратын;
4. Егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бұрын Қазақстан Республикасының аумағында аталған тауарлар бойынша акциз төленбесе, тәркіленген, иесі жоқ акцизделетін тауарларды, сондай-ақ мұрагерлік құқығы бойынша мемлекетке өткен акцизделетін тауарларды өткізуді жүзеге асыратын;
5. Қазақстан Республикасының аумағында қызметтің акцизделетін түрлерін жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар акциз төлеушілер болып табылады.
6. Осы баптың 1-тармағының ережелері ескеріле отырып, резидент емес заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлімшелері де акциз төлеушілер болып табылады.

     Акцизделетін  тауарлар мен қызмет түрлерінің тізбесі  мыналар: спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары, құрамында  темекі бар басқа бұйымдар, бекіре және қызыл балық уылдырығы, бензин, дизель отыны, жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын автомобильдерден басқа), атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының қажеттіліктері үшін алынғандардан басқа), газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнай акцизделетін тауарлар болып табылады.

     Қызметтің акцизделетін түрлері мыналар болып  табылады:

1. Ойын бизнесі;
2. Лотереяны ұйымдастыру мен өткізу.

     Акциз ставкалары.

     Акциз ставкаларын Қазақстан Республикасының  Үкіметі бекітеді және тауар құнына пайызбен және заттай нысандағы өлшем бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді.

     Алкоголь  өніміне акциздер ставкасы баптың 1-тармағына  сәйкес не онда су араластырылмаған спирттің болу көлеміне байланысты бекітіледі.

     Спирттің  барлық түрлеріне акциз ставкалары спирттің бұдан әрі пайдаланылу  мақсаттарына қарай сараланады.

     Алкоголь  өнімдерін өндіру үшін өткізілетін  спиртке акциз ставкасы алкоголь өнімдерін өндіру үшін пайдаланбайтын адамдарға өткізілетін спиртке  белгіленетін базалық ставкадан  төмен белгіленуі мүмкін.

     Ойын  бизнесі объектілеріне акциздің базалық ставкасының ең жоғары және ең төмен шектерін Қазақстан Республикасының Үкіметі бір жылға белгілейді.

     Жергілікті  өкілді органдар ойын бизнесі объектілдеріне белгіленген базалық ставкалар  шегінде қызметін бір әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында жүзеге асыратын барлық салық төлеушілер үшін бірыңғай акциз ставкасын белгілейді.

     Қазақстан Республикасында өндірілетін, өткізілетін  акцизделетін тауарларға және акцизделетін қызмет түрлеріне салық салу. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ІІІ бөлім. Акциз салығын салуда кездесетін мәселелер мен шешу жолдары

3.1 Акциз  салығының мемлекеттік бюджеттің  қалыптасуындағы 

      алатын орны.   

     Акцизді қамтитын еркін жіберілген баға бойынша  өткізілетін акциздеуші тауарлардың  құны салыну объектісі болып табылады. АҚШ-та федералдық табыстың 60%-ға жуығын тауарлардың үш-ақ түріне салынатын акциз салығы береді.

     Ал  енді акциз салығының мөлшерлерін  есептеуге мысал келтіріп көрелік. Фосфор зауыты жоғары сапалы фосфор бұйымының  бір партиясын өндіріп өткізеді.

     Мемлекетпен реттелетін баға мен қосылған құнға салынатын салық қосылған бағаны пайдаланатын жағдайында  салыным айналымы солардың негізінде, бірақ 21,28 пайыз бойынша алынатын ҚҚС-ты алып тастағанда анықталады. Оны мынадай мысал арқылы қарап көрелік. Шампан зауытында шығарылған шарап мемлекет белгіленген бағамен сатылады делік.

     Бөлшек  сауда мекемелерінде өткізілген шараптың партиясы үшін кәсіпорынның есеп айырысу шотына 200000 теңге түсті  делік. Бұл жағдайда ҚҚС 43,76 мың теңге  құрайды. Акциз бойынша салынатын  айналым 156,24 мың теңге болады.

     1992 жылы бюджетке түскен төлемдер  мен салықтардың сомасы 238 млрд. сомнан  астам болды. Олардың ішінен  қосылған құнға салынатын салық  құны үштен бірі, табысқа салынатын  салық төрттен бірінен астам.  Ал акциздер 3,4пайыз болды.

     Салыстырмалы  түрде батыс елдеріндегі бюджетке түсетін салықтардың шамасын көрсетейік. Мысалы, жалпы ұлттық табысқа қосылған құнға салынатын салықтың үлесі: Англия мен Германияда – 6%, Францияда – 8%. 1987 жылы АҚШ-тың федералдық бюджетінің салық түсіміндегі әртүрлі салықтардың үлесі мынандай болды: жеке табыс салығы – 46%, жалақы қорынан алынатын салық – 35%, корпорациялардың пайдасына салынатын салық – 10%, акциздік алымдар – 4%, кедендік баж салықтары – 2%, қозғалмайтын мүліктерге және сыйлыққа салынатын салық – 1%, басқа салықтар – 2%.¹

     Акциздің  жеке дара мемлекет бюджетіндегі орнын  көрсетіп көрелік. Мысалы, АҚШ мемлекетінің федералдық бюджетінің түсімдерінде акциз  салығы және басқа салықтардың үлесін таблица түрінде көрсетсек.

 

     Кәсіпорын бюджетке міндетті түрдегі салықтың 3-9 түріне дейін төлейді және әртүрлі  қорларға 5 түрге дейінгісі аударылды. Қазақстанда 1998 жылы республикалық  және жергілікті бюджеттерге 3 млрд. 577 млн. 344 мың сом табыс түсті. 1991 жылға қарағанда табыстың көлемі 6 есе көбейді. Қосылған құнға салынатын салық айтылған сомада 30,6%, пайдаға салынатын салық 38,3%, акциз салығы – 1,7% құрады.

     1999 жылға арналған Қазақстан Республикасының  бюджет кірістерінің түсімінде қосылған құнға салынатын салықтың үлесі 129633569 мың сом, акциздер – 32440954 мың сом кәсіпорындардың, бірлестіктер мен ұйымдардың пайдасына салынатын салық 123508526 мың сом құрады. Басқаша айтқанда, бұл салықтардың бюджет түсіміндегі үлесі басқа салық түрлерімен салыстырғанда өте қомақты болып отыр.

     Бұдан көретініміз әрбір алты жыл сайын  акциз салығының бюджеттегі орны нығайып көтеріле бастайды. Әрине, акциз  салығы бұл бюджетте бірінші орында болмағанымен, алатын орны қомақты  екені даусыз.

     Еліміздегі соңғы екі-үш жыл ішінде болған акциз салығы бойынша өзгерістерді іздеп көрелік. Негізінен акциз салығы бойынша төлеушілер, акцизделетін тауарлар қызмет түрлері өзгермеген. Тек қана Қазақстан Республикасының 2004-2003 жж. қабылданған салық кодекстерінде акцизделетін тауарлар тізбегіндегі 257-бабының 1-тармағының 6-тармақшасы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 29 қарашадағы №500-ІІ заңымен алып тасталды. Ол алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдарға қатысты.

     Кеден кодексінің өткен жылдық 1 мамырында енгізілген өзгерістерге сәйкес толықтырулар енгізілді. Бұған сәйкес кеден аумағында импортталатын акцизделетін тауарларға салық Қазақстан Республикасының кеден кодексіне сәйкес кеден төлемдері ретінде алынады.

     Еліміздегі  және "ЕврАзЭС" мемлекеттеріндегіакциз салығының мөлшерін көрсетсек.

     2000 жылға қарағанда, 2003 ж. акциз бойынша келесі көрсеткіштер:

• Беларусья Республикасы – 172,4%
• Тәджікістан – 155,0%
• Ресей Федерациясы – 146,1%
• Қазақстан – 106,3%

     Қырғызстанда  акциз салығы 2003 жылы 2000 жылға қарағанда 20% төмендеді.

     2004 жылғы акциз бойынша жиналған салық үлесі 2003 жылға қарағанда келесі көрсеткіштер:

     Қазақстан – 116,6%