Инвестицияның мәні, қажеттілігі

Бағаны шашу     20   ..                       15.50                                      15

3. Колл опционды бағалау. Тәуекелсіз портфель мерзімі жеткен сәтте 22.50 доллар тұруы тиіс. Егер тәуекелсіз мөлшерлеме 8% ға тең болса портфельдің дисконнттық құны 22.50:1.08=20.83 доллар болады. «Butler» компаниясының акциясы бағасы 40 долларға тең болса, тәуекелсіз портфель акциялар бағасы 0.75* 40 доллар=30 долларға тең инвестиция талап етеді.

Әрине бұл мысал шындыққа жанаспайды, себебі «Butler» компаниясының акция бағасы бір жылдан кейін нөльге тең болуы мүмкін. Бірақ бұл мысал инвестор тәуекелсіз портфель құра алатынын көрсетеді,және портфель табыстылығы тәуекелсіз пайыздық мөлшерлемеге тең болатын еді.

Келесі бөлімде опциондарға баға белгілеу теориясын қарастырамыз. Ол

2.3 Опциондарға баға белгілеу теориясы

Опцион – белгілі уақыт аралығында опционды ұстаушыға немесе белгілі – бір активті алдын-ала белгіленген бағамен сату немесе сатып алуға құқығын білдіреді.

Опцион оны ұстаушының шешімі бойынша іске асырылуы мүмкін. Оның маңызды бір ерекшелігі болып мынау табылады: яғни, опцион оны ұстаушыға ешқандай жағымсыз әсерлер әкелмейді. Себебі, одан кез-келген уақытта бас тартуға болады. Егер опцион болашақта табыс әкелетін болса, онда ол осы уақытта нақты бір құндылыққа ие, ол аз көлемде болуы мүмкін. Опциондар пайда болғанына көп болғанымен тауарлық опциондармен мәміле жасау 1800- жылдардың ортасында басталды, опциондарға баға белгілеу теориясы 1973 жылы қабылданды. Осы жылы Фишер Блэк және Майрон Шоулз опциондарға баға белгілеу моделі туралы жұмысын басып шығарды. 

Опционның уақыты жеткеннен кейін позицияның құны анықталған болады және эффективтік нарық жағдайында атқару бағасына теңеседі, Рх ағымдағы құн (өзіндік құн) позициясы Рх –ке , тәуелсіз мөлшерлеме дисконттыққа тең болуы керек:

Рs + PP- Pc = Px/(1+KRF)t,   (1)

мұндағы,  Рs -  опционның уақыты келгендегі акцияның бағасы

                 PP – пут опционның бағасы

                 Pc – колл опцион бағасы

                 KRF – тәуекелсіз пайыздық мөлшерлеме

                 t – опцинның мерзімі келгенге дейінгі уақыт

1 теңдеуі былайша өзгеруі мүмкін, колл опционның құнын пұт опционның бағасының функциясы ретінде атқарудың сол бағасымен көрсету және пұт опционның құнын сол атқару бағасымен колл опционның бағасының функциясы ретінде:

1-портфельдегі акциялар                     3- пут опционның атқарылымы

2- акция бағасы                                    4- колл опционның атқарылымы

Pc = (Рs  + PP )- Рх /(1+KRF) t , (2)

PP =Pc +Рх /(1+KRF) t - Рs ,    (3)

Әрбір моментте Рs ,Рх ,KRF  және t белгілі, колл опцион бағасы сәйкес пут опцион бағасына тәуелді, және керісінше. Егер пут және колл опцион бағалары пут – колл паритет қатынасымен сәйкес келмесе, онда арбитражерлер тәуекелсіз портфельді акциялармен опциондардан құрауы мүмкін. Тәуекелсіз пайыздық мөлшерлемеден асатын табыстылығы бар.

Тек осы мүмкін іс - әрекеттер пут – колл паритет бір типті опцион құнына әкеледі, бірақ басқа опционның құнын білген кезде ғана. Ары қарай енді опционның құнын басқа опциондардан тәуелсіз анықтайтын модельдері қарастырамыз.

Опционның ішкі құны және опцион бағасы.

2-сүретті қарастырайық, мұнда «Space Technology,Inc»( STI) компаниясының бірнеше мәліметтері бар,оның акциялары қысқа кезең өмір сүруінде көп құбылады. Үшінші графасы кестелік мәліметтер акция бағасының әртүрлі мәндеріндегі STI колл опционына мерзімі жеткенге дейінгі уақыттағы құнын көрсетеді. 4 графасы опционның факттілі нарықты құнын көрсетеді, 5 ішкі графасы опционның фактілі бағасы опционның уақыты келгендегі құнынан асып кетуі премия мөлшерін көрсетеді. Барлық мәндер үшін акциялар бағасы 20 доллардан кем, опционның ішкі құны нөльге тең. 20 доллар жоғары акция бағасындағы әрбір доллар өсімі опционның ішкі құнының 1 долларға өсімін әкеледі. Опционның фактілік нарықтық бағасы базистік актив бағасы кезіндегі опционның ішкі құнынан асады, алайда базистік актив бағасы өскен сайын премия мөлшері азаяды. Мысалы: жай акциялар 20 доллардан сатылса, және опцион нөльдік ішкі құны болса, оның бағасы және премиясы сәйкестенеді және 9 долларға тең болады. Акцияның бағасы өскен сайын тура пропорциональды опционның ішкі құны да өседі, алайда опционның нарықтық бағасы онша тез көтерілмейді. Сондықтан премия көлемі төмендейді. Премия, акциялар 20 доллардан сатылса 9 долларға тең болады, бірақ акцияның бағасы 73 долларға көтерілген де 1 долларға дейін төмендеді.

Мысалы, акцияны 100 долл. сатып алды, егер мәмілені жүзеге асыру күнінде акция бағасы 100 долл-дан кем болса, колл опцион бағасы акция бағасынан 100 доллар аз болады. 2 - сүретте бұл байланыс қара сызықпен көрсетілген.

Жүзеге асыру мерзімі өткенге дейін опцион бағасы сүреттегі қара сызықтан төмен түспейді. Бұл сызық опционның нарықтық бағасын көрсетеді.

Бұл модель нег қолданылады? Нег опцион оның ішкі құнынан қымбатырақ сатылуы керек? Бұл сұраққа жауап опциондардың спекулятивтік тартымдылығында жатыр – олар табыстың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Иллюстрация үшін STI акцияларына опцион оның ішкі құнына тең бағамен сатылған. Сіз осы компанияның жай акцияларын оның 21 доллардан сатылған кезде иемдендіңіз делік. Егер сіз акциясын сатып алып және оның бағасы 42 долларға өсетін болса, онда сіз салынған капиталға 100% мөлшерінде табыс алатын боласыз. Алайда, егер сіз опционды оның ішкі құны бойынша стып алсаңыз, акцияның нарықтағы бағасы 21 доллар, онда сіздің салынған капиталға табысыңыз 22 долл -1долл = 21 долл. 1 доллар инвестиция кезінде немесе фантастикалық 2100 % шығындар потенциалының барлық сомасы опционмен бірге ацияны сатып алу кезінде 21 доллар. Бұл капиталға салымнан жоғары потенциальды табыспен сипатталатын және шектеулі шығындармен анықталған бағалылығы болады, ол премия түрінде көрсетіледі. Опционды сатып алу STI акциясын сатып алуынан тәуекелді болып келеді, себебі опционда ақшаны жоғалту тәуекелі жоғары, егер STI акциясы 21 долларға тең болса, сіз не табыс, не шығындалмайсыз. Алайда сіз опционға алғашқы инвестицияларыңызды 1 доллар мөлшерінде жоғалтуыңыз мүмкін.

Акцияның бағасы өскен кезде неге премия төмендейді? Левередж эффектісі және шығындардан қорғану мөлшері акцияның бағасы өскен сайын төмендейді. Мысалы: егер сіз STI акциясын сатып алуға шешім қабылдасаңыз, оның бағасы 73 доллар болса, опционның ішкі бағасы 53 доллар болар еді. Егер акция бағасы 146 долларға екі есе өссе, онда опционның ішкі құны 53 доллардан 126 долларға өсетін еді. Пайыздық қатынаста салынған капиталға акциялар бойынша табыс 100 %- ға жететін еді, бірақ опцион бойынша табыс 138 %- доллар ғана болар еді( 2100 %-бен салыстырғанда). Опцион бойынша потенциальды шығындар опционды жоғары бағамен сатқандағыдан көбірек. Бұл екі фактор леверидж әсерін кемітетін және шығындар қаупін көбейтетін, базистік актив бағасы өсуінен премияның кемуін түсіндіреді.

Опцион бағасы акцияның ағымдағы бағасынан емес, атқару бағасынан емес, сонымен қатар басқа үш факторға тәуелді:

1.                  опцион мерзімі;

2.                  акция бағасының өзгермелілігіне;

3.                  тәуекелсіз пайыздық мөлшерлеме;

Опционның мерзімі ұзағырақ болса, оның құны мен премиясы жоғары болады. Егер опционның мерзімі бүгін сағаи 4-те бітсе, онда ішкі құны жабылуына дейін сатылып, премиясы болуы керек. Басқаша айтқанда, егер сіз опционның мерзімі 1және одан кейін бітсе, акцияның бағасы лезде өсіп, опционның құнын өсіреді.

Тұрақсыз акцияларға опцион тұрақтығы қарағанда қымбатырақ. Егер акция бағасы сирек өзгерсе, онда үлкен пайда табуда аз мүмкіндік бар. Опцион бойынша шығындар шектеулі, сондықтан акция бағасының төмендеуі опцион ұстаушыларға негативті әсер етпейді.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

1.      Амірқанов Р.А «Қаржы менеджменті», Алматы, 2002 жыл. Оқу құралы.

2.      Стоянова Р.С. « Финансовый менеджмент», 2001 год.

3.      Бригхэм Ю , Гапенский Л , « Финансовый менеджмент», 2004 год, 2 том.

4.      Ковалев В.В. « Финансовый анализ», 2000 год

5.      Балабанов И.Т. «Основы финансового менджмента», Москва, 1995 год

6.      Брейли Р., Майерс С, «Принципы корпоративных финансов», Москва, 2004 год.

7.      Леонтьев «Финансовый менеджмент», Москва, 1997 год

25