Күле қарайтын кесел емес

Біздің заманымыздан бірнеше мыңдаған жыл бұрын Мысыр дәрігерлері  денедегі артық қанды ағызып, шығып  кеткен буынды салып, қол-аяққа, қуыққа операция жасаған.

Ежелгі Үндістанда адамның маңдайынан алынған теріні пайдаланып, мұрындағы ақауларды пластикалық жолмен түзеткен. Ал ежелгі Қытай дәрігері Бянь Цио (б.з.д. 6 ғ.) адамның ішкі органдарының ауруларын, хирургияны және дұрыс тамақтануды зерттеумен қатар, аурудыемдегенде, ежелгі тибет және қытай медицинасының жетістіктері — акупунктура (қ. Инемен емдеу) мен күйдіруді кеңінен қолданған.

Хирургия Грекияда күшті дамыған. Гректің атақты ғалымы Гиппократтың хирургия жөніндегі жазған еңбектері осы күнге дейін маңызын жойған жоқ. Онда сынған сүйекті, шыққан буынды қалай емдегенін және адамның бас сүйегіне, ішегіне жасаған операциялары жайлы жазған.

Белгілі рим дәрігері Цельстің еңбектерінде көп қан кеткенде ампутация (ауырған не жарақаттанған органды кесіп тастау) жасап, қанды тоқтату, ірі қан тамырларын байлау, т.б. айтылған. Б.з.д. 2 ғасырда ежелгі римдік дәрігер Антиллус қан тамырының аневризміне (қан тамырының кеңеюі) операция жасап, өзінің еңбектерінде жыланкөзді қалай емдеу керектігін, органдағы тасты қалай бөлшектеуге болатынын жазған. К.Гален өлген адамды сойып, оның анатомиялық құрылысын зерттеп, алған қорытындысын өз еңбектерінде жазған. Бірақ сол кездегі шіркеу, дін басылары мұндай зерттеулерге тыйым салып, бұл хирургияның дамуына кедергі жасады.

Грек және римдік хиругтардың тәжірибелерін араб дәрігерлері одан әрі жетілдірді. Олар жарақаттарды түрлі дәрілік қасиеті бар шөптермен және шараппен емдеп, іріңді жараларды емдеуде спиртті пайдаланған. Гипс алғаш рет араб дәрігерлеріне белгілі болған, олар сынған сүйектерді гипсті таңғышпен байлауды қолданған. Атақты ғалым Әбу Әли ибн Синаның “Дәрігерлік ғылымның каноны” атты еңбегі медицинаның дамуына зор әсер етті.

[өңдеу]Ресейдегі хирургия

Хирургияның қарқынды дамыған кезеңі 19 ғасыр, бұл кезде хирургиялық  тәжірибеде наркоз және асептика (операцияға, жараға пайдаланылатын аспаптарды, заттарды микробтан тазарту) кеңінен пайдаланды. Бұл кезде хирургияның әрі қарай дамуына Ресей дәрігері Н.И. Пироговтың, оның шәкірті П.П. Пелехиннің, Н.В. Склифосовскийдің,М.С. Субботиннің, Н.Н. Бурденконың, А.Н. Бакулевтің, Б.П. Петровскийдің, А.А. Вишневскийдің, т.б. еңбектері орасан зор әсер етті.

[өңдеу]Қазақстандағы хирургия

Қазақстанда бұрын хирургиялық  емдеуді сынықшы, бақсы, балгерлер жүргізген. Алғашқы аурухана (лазарет) Семей, Өскемен әскери бекіністерінде 1720 жылы ашылған. 1845жылы Ордада (Орал) ішкі органдарды емдейтін 15 төсектік аурухана ашылды. 1934 жылы Республикалық қан құю станциясы, 1939 жылы бұғақ ауруына қарсы диспансер ашылды. Республикада хирургия 1950 жылдардан бастап қарқынды дами бастады — өкпе, кеуде, жүрек-қантамыр хирургиясы, сондай-ақ ангиокардиография және рентгенді-эндоваскулярлық әдістер кеңінен қолданылды. Эндоскопиялық техника жетілдірілді, мұның нәтижесінде кеңірдек пен өңеш, асқазан мен ішек ісіктерін (полиптерін) алып тастау операциялары жетілдірілді.

20 ғасырдың 70 — 80-жылдары ауруларды ультрадыбыс арқылы анықтау, компьютерлік томография, ядролық магнитті-резонансты томография әдістері хирургиялық тәжірибеде кеңінен қолданылатын болды, сондай-ақ лазер және микрохирургия техникасы игерілді. 1990 жылдан бастап оперативті видеотехника іске қосылды. Эндовидеохирургияныклиникалық тәжірибеге енгізудің нәтижесінде кеуде және құрсақ қуысына лапароскопиялық операциялар жасалынатын болды.

Қазіргі уақытта лапароскопиялық  телевидеоқондырғылар республиканың  барлық облыстар орталықтарында орнатылған. Қазақстанда видеоскопиялық хирургия 20 бағытта дамыған және сол арқылы эндокриндік жүйеге, әйелдердің жыныс  органдарының әр түрлі ауруларына реконструктивті  операциялар жасалынады. Жүрек-қантамырынэндоваскулярлы стентірлеу, кава-фильтрлерді орналастыру, қолқаны эндоскопиялық жолмен протездеу, соғып тұрған жүрекке операция жасау игерілді. Жүректің ишемиялық ауруын, миокард инфарктісін, жүрек жетіспеушілігін емдеуде бағаналы клетканы қолданып регенерациялық терапия жүргізу жетілдірілді. Бұл миокардтың қалыпты қызмет ететін жаңа тіннің өсіндісін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қазір бұл бағытта бағаналы клеткаларды органдар мен жүйелердің әр түрлі ауруларында қолдану үшін эксперименталды зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Сондай-ақ органдар мен жүйелердің, әсіресе, паренхиматозды, эндокринді органдар, орталық және шеткі жүйке жүйесі мен сүйек-буын жүйесінің транспланталогиясын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.

Хирургияның онкология, нейрохирургия, ортопедия, пластикалық хирургия, микрохирургия, т.б. салалары жақсы дамыды. Қазақстанда хирургтардың 2 конгресі (1997; 2003 ж., екеуі де Алматыда) өтті. ^[1][2]

Республикада хирургияның дамуына  ғалымдар:

• А.Н. Сызғанов;
• В.В. Зикеев;
• В.С. Сергиевский;
• М.И. Брякин;
• Г.К. Ткаченко;
• А.Б. Райз;
• С.Н. Нұғыманов;
• Е.О. Оразақов;
• Ә.А. Терлікбаев;
• Ә.С. Ыдырысов;
• М.Ә. Әлиев;
• Қ.С. Ормантаев;
• Ә.Қ. Қзмұқанов.

 Жалпы хирургия кафедрасы 1955 жылы медицина академиясының алғашқылары  ретінде Семей бөлімшелік көп  салалы ауруханасында құрылып, 1997-ші жылға дейін қызмет атқарды. Ал 1997-жылдан осы уақытқа дейін клиника  Семей қалалық медициналық жедел жәрдем ауруханасында (МЖЖА) орналасқан.  
   Кафедраның алғашқы меңгерушісі профессор Ясногородский Александр Яковлевич болды. Бұл кісіден кейінгі жылдары кафедраны профессорлар: К.Ч. Чуваков, А.С. Ыдрысов, М.Д. Арсланов, А.И. Барышников, Д.И. Даренский және доценттер: Е.А. Абдрахманов, С.Ш. Шарипов, М.А. Қалдыбаев басқарды.  
   Кафедрада сонымен қатар доценттер: А.А. Алмағамбетов, З.Б. Байбатыров, А.М. Ягудин, С.Ф. Головнев; ассистенттер: Г.Н. Ксенофонтова, А.Н. Семаков жұмыс істеді.  
   1983-жылдан 1995-жылдар арасында кафедраны ҚР ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, Россия Федерациясына еңбегі сіңген өнертапқыш, профессор В.И. Нагибин басқарды. Ол 6 ғылым докторын, 12 ғылым кандидатын дайындады, 82 авторлық жаңалық куәлігінің және клиникалық хирургияның әртүрлі саласы бойынша 5 монографиялық еңбектің иегері ретінде танылды.  
   Кафедрада осы уақытқа дейін 7 докторлық диссертация қорғалды, олардың иегерлері белгілі ғалымдар: К.Ч. Чувақов, А.С. Ыдрысов, М.Д. Арсланов, А.И. Барышников, Д.И. Даренский, Е.А. Абдрахманов, С.И. Ботабаев.  
   1997-жылдан қазіргі дейін кафедраның меңгерушісі болып м.ғ.д., профессор Ботабаев Серікжан Исағалиұлы істейді.  
   Кафедраның ұстаздар құрамы к.м.н., доцент М.А. Қалдыбаев; ассисстенттер: Б.Н.Нұрғалиев, м.ғ.к. Қ.Т. Абылхаиров, м.ғ.к. А.Ж. Омарбеков сынды азаматтардан тұрады.  
   Кафедраның қызметкерлері медицина академиясының басқару жүйесінде де еңбек сіңірді. Профессор Қ.Ч. Чувақов 1956-жылдан 1963-жылға дейін ректорлық қызмет атқарды. Доцент С.Ш. Шарипов 1976-жылдан 1978-жылдар арасында оқу-тәрбие жұмысы бойынша СММА проректоры болды. ҚР ғылымының еңгебі сіңген қайраткері, профессор В.И. Нагибин 1987 – 1989 жылдар аралығында СММА ғылыми жұмысы бойынша проректоры болып істеді. Профессор С.И. Ботабаев 1997 - 2002 оқу жылдары СММА клиникалық істері бойынша проректорлық қызмет атқарды. Доцент М.А. Қалдыбаев СММА қазақ бөлімінің деканы, емдеу және педиатрия факультеттері бойынша 13 жыл аралығында декан орынбасары болып істеді.  
   Кафедраның негізгі ғылыми бағыттарына іш ағзаларының жедел хирургиялық аурулары, қалқанша без хирургиясы, гематогенді остеомиелит, аяқ сүйектерінің күрделі сынықтарын емдеу проблемалары жатады.  
   Соңғы 10 жыл көлемінде кафедра устаздары іш қуысы хирургиясының әртүрлі саласы бойынша 30 авторлық және 40 рационализаторлық ұсыныстар куәлігіне ие атанды. 200-ден аса ғылыми жұмыстар жарық көрді. Кафедраның ғылыми жетістіктері күнделікті хирургиялық емде қолданылып, оқу ісінде де кең нәтижесін табуда.  
   Кафедра меңгерушісінің тікелей басшылығымен 6 кандидаттық диссертация қорғалды, олар іш қуысы жедел хирургиясының әртүрлі саласын және сұрақтарын қамтиды. Қазіргі уақытта 2 докторлық және 4 кандидаттық жұмыс бітуге жақын.  
   Кафедраның профессорлық–ұстаздар құрамы МЖЖА-ның хирургия бөлімінде үлкен емдеу және консультативтік жұмыс атқаруда. Іш қуысы ағзаларының жедел хирургиялық операция түрлері қолданылады, олардың көпшілігі қазіргі уақытқа сай технологияларды пайдалану арқылы, кафедра ұстаздары ұсынған ғылыми жетістіктерді және түрлендірілген операциялық тәсілді енгізуге байланысты жақсаруда.  
   Кафедра меңгерушісі профессор С.И. Ботабаев кеуде ортасы, өңеш, асқазан, бауыр, ұйқы безі ісіктеріне кең көлемде күрделі операциялар жасап, асқазан және өт жолдарының реконструкциялық операциялын жақсартуда үлкен жетістіктерге жетті.  
   Семей Мемлекеттік медицина Академиясының жылдық мерей тойында 2007 жылы профессор С.И.Ботабаевқа Қазақстандағы хирургияның дамуына үлкен үлес қосуына байланысты «Алтын скальпель» атты сыйлығы берілді.  
Жылы хирургияның Кафедра ұстаз-ғалымдары Қазақстанда алғашқылардың бірі болып өт қабы және өт жолдары хирургиясында кіші инвазивтік операцияларды тиімді қолданды. Ол «Мини-ассистент» құралдық комплексін жоғарғы сапада меңгеру арқылы іске асты, бұл әдіс ауруға аз уақытта, аз жарақат жасап емнің алғашқы және кейінгі көрсеткіштерін жақсартты.  
   Клиникада қазіргі замандық талапқа сай эндовидиолапароскопиялық хирургия іш ағзаларын жедел ауруларына диагностикалық шара ретінде және тасты холецистит ауруларын емдеуде кең қолданыс тапты.