Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын жасайды

2.Технологиялық процестің  жетілуі (жаңа технология кезінде  қолданыстағы машиналар мен жабдықтарды пайдалану мүмкін емес);

3. Шығарылған өнім  номенклатурасының жаңаруы мен  өзгеруі (бұл орайда ескі машиналар  мен жабдықтар жаңа өнім шығаруға  жарамсыз);

4. Тауар өндіруге арналған  машиналар мен жабдықтардың санын  азайтуға субъектіден талап ететін, кейбір тауалар сұраныстың азаюы;

5. Жұмыс күшінің, білікті  қызметкерлердің еңбекпен қамтылуындағы,  өндірістің географиялық орналасуындағы  өзгерістер.Олар өндіріс көлемін,  пайдаланылатын машиналар мен  жабдықтардың санын азайтуға  талап етуі мүмкін;

6. Өнеркәсіптің өңдеуші  салаларындағы шикізат құрамының  жиынтығындағы өзгеріс, өнімнің  жекелеген түрлерін өндіру қажеттілігі.  Бұлар өнеркәсіптің өндіруші  салаларындағы өндіріс көлемінің  қысқаруына әкеп соқтыруы мүмкін. Моральды тозудың нәтижесінде физикалық тозу басталғанға дейін негізгі құрал объектілерін жаңасына, неғұрлым үнемдісіне ауыстырады. Моральды тозуды болдырмас үшін негізгі құрал объектілерін қайта құрады және жаңғыртады. Мұражай және қылқалам құндылықтарынан кітаптардан, фундаментальді кітапханалардан, фильмдер қорынан, сәулет пен өнердің ескерткіші болып табылатын үйлер мен ғимараттардан басқа негізгі құралдардың барлығы моральды тозуға бейім.

 Амортизация – бұл қызмет мерзімі ішінде активтің амортизацияланатын құнын жүйелі бөлу түрінде тозудың құнмен көрсетілуі, басқалай айтсақ, есептелген амортизация сомасы белгілі бір кезең ішінде пайдаланған немесе тұтынған негізгі құралдардың құнын көрсетеді. Амортизацияланатын құн пайдалы қызмет мерзімі аяқталғаннан кейін сыныққа, қалдықтарға айналатын қосалқы бөлшектердің болжанатын құны ретінде негізгі құралдардың түсуі кезінде анықталатын бастапқы құн мен жою құны арасындағы айырманы білдіреді. Амортизациялық жарналар (аударымдар) әрбір есепті кезең үшін өнімдердің тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің элементі және шығысы ретінде танылады.

 Амортизациялық аударымдар  амортизация нормалары бойынша  жасалынады.

 Амортизация нормасы-  бұл амортизациялық аударымдардың  жылдық сомасының негізгі құралдардың  жылдық орташа құнына қатынасы.

 Негізгі құралдарға амортизация (тозуын) есептеудің басты мақсаты олардың құнын өтеу көзін таба білуден тұрады.  Бұл көз амортизацияны шығыстарға, шығындарға қосу есебінен жасалады.  Амортизациялық жарналардың сомасын көбейту немесе азайту шығыстарды бұрмалауға алып келеді, мұнан жиынтық жылдық кірістің көлемін, кірістерді бұрмалау орын алады, демек, салық салудағы дәлсіздіктерге әкеліп соғады.

 Жұмыс істеген бүкіл  кезең ішіндегі амортизациялық  жарналардың жалпы мөлшері амортизацияланатын  құнға немесе бастапқы және  тарату құндары арасындағы айырмаға теңестірілуі тиіс.

 Амортизацияның  әдістері

 Амортизация кәсіпорында  ай басында бар негізгі құралдарға  есептеледі. Кіріске алынған негізгі  құралдар  келесі айдың бірінен  басталып есептеледі, ал шығысқа  шығарылған негізгі құралдар  келесі айдан бастап есептеуі  тоқтатылады.

 Ол бухгалтерлік  есеп шоттарының жұмыс жоспарында 2420 «Негізгі құралдардың құнсыздануы  мен амортизациясы» шотында жүргізіледі.

 № 16 ХҚЕС  талаптарына сәйкес амортизацияның 4 әдісі бар:

 •    құнды  біркелкі есептеп шығару әдісі;

 •    өндірістік  әдіс;

 •    кумулятивтік  әдіс;

 •    кемімелі-қалдық  әдісі.

 Құнды біркелкі  есептеп шығару әдісі.

 Құнды біркелкі  есептеп шығару әдісі неғұрлым  қарапайым әдіс болып саналады. Осы әдіс бойынша объектінің  амортизацияланатын құны негізгі құралдардың жұмыс істейтін мерзімінің ішінде шаруашылық субъектісінің шығындарына бір қалыпты қосылып отырады. Бұл әдіс бойынша амортизациялық аударым мөлшері тек қана объектінің жұмыс істеу мерзімінің ұзақтығына байланысты деген болжамға негізделген. Бұл әдіс бойынша әр есепті жылда негізгі құралдарға есептелетін амортизациялық аударым сомасы осы негізгі құралдарының барлық пайдалану мерзімінде амортизацияланатын сомасын, яғни бастапқы құн мен қалдық құнының айырмасын объектінің пайдалану кезеңіндегі есеп беретін жылдардың санына бөлу арқылы есептеліп  шығарылады. Бұл әдіс бойынша, яғни құнды біркелкі есептен шығару әдісі қолданылғанда негізгі құралдарға есептелетін амортизациялық аударым сомалары жыл сайын тұрақты мөлшерде жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Баймұханова, Сәрия Баймұханқызы. Бухгалтерлік

Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова,

Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы.