Моңғолияның этнографиялық туризм дамуы

Монғолияның туристік әлеуеті  Қазақстан және Қырғызстанмен салыстырғанда  едәуір төмен, қиын климаттық жағдаймен  байланысты олардың ұсыныстары әртүрлілігімен көзге түспейді. Сонымен қатар  ойын-сауық туризм нарығы жоққа жақын. Бірақ бұл шектеулерге қарамастан Монғолия соңғы сегіз жылдың ішінде халықаралық дәрежедегі ұзақ уақытқа қалатын туристік орындарының біріне айналды. Туристер үшін Монғолияның басты ерекшеліктері: әйгілі Шыңғысхан жайында аңыз бен әңгімелерді жақтайды, Монғолия барлығына аян Транссібір темір жолының Бейжіңге барар бойында орналасқан; монғолдық киіз үй - Гермен байланысты мәдени туризм және Гоби шөлі. Туристік қызмет ету саласының “қызықты турлар” сегментінде Монғолия Қырғызстанмен ұтымды бәсекелеседі. Сонымен қатар Монғолия үшін әртүрлі елдерден келген үлкен жастағы саяхатшылардың орта топтары бүгінгі күні үйреншікті жағдай. Одан басқа соңғы уақытта әртүрлі іс-шаралар ұйымдастыруда: Мұз фестивалін ұйымдастыру, қысқы түйелер фестивалі. Туризмді жеке меншік секторында және мемлекеттік құрылымдар ретінде одан әрі дамыту үшін барлық жағдайлары мен мүмкіншіліктері бар.

Бүгінгі күні Монғолияда 1992 жылы құрылған Монғолияның туризм Ассоциациясы жұмыс істеуде. Ассоциацияны Үкіметтің атынан  Президент пен оған бағынған тоғыз жеке мүше билейді. Ассоциацияның қатарына жүз мүше, жылдық мүшелік салымдардан қаржыланатын толық жұмыс орнын қамтитын екі штаттық қызметкер кіреді. Құрылымның дифференциаланған мүшелік схемасының жаңа моделі дайындалуда. Көрсетілетін қызметтерді жақсарту, халықаралық құрамдастықты іске қосу және туризмді дамытудағы ортақ жұмысты жақсарту Ассоциация шешуге тиіс басты мәселелері болып табылады. Көлік, жол және туризм Министрлігі ұлттық туристік қозғалысты ұйымдастыруға ресми түрде жауап береді. Жарнамалық материалдарды ұсынуда Министрліктің профессионалдық жұмысын атап өткен жөн. Халықаралық туризм жәрмеңкелерінде Монғолия өзінің стентерінің әдемі концепциясымен көпшіліктің назарын аударады.

Киіз үй – монғол көшпенділерінің ұлттық баспанасы. Туристер үшін жасалған киіз  үйлерге ағаш төсемесімен қатар электр жарығы өткізіледі. Қыстыгүні киіз үйлер жиналады, ал жаз келе ағаш немесе бетон төсеменің үстіне қайта орнатылады. Жыл бойы жұмыс істейтін туристік базалар киіз үйлермен қатар суық кездерде ағаш үйлерді де пайдалануға береді. Киіз үйлік турбазаларда бестен жиырмаға дейін(ең көбі елу) үй орнатылады, сондықтан турбазада бір уақыт жүз сексен кісіге дейін тұра алады. 

Әдетте барлық туристік базаларда тұруға ыңғайлы екі-төрт орындық киіз үйлер орнатылады, сонымен қатар мейрамхана(әдетте европалық және монғол асын ұсынатын) болады, ал базаның маңында міндетті түрде монғол акварельдері мен ашықхаттарын сататын сувенирлер киоскі, дәретхана, жуынатын және кір жуатын бөлмелер орналастырылады. Бос уақыттарда ойналатын бильярд, пинг-понг ойындары, салт атпен серуендер ұйымдастырылады. Мейрамхана үшін үлкен, сиымды киіз үйлер құрылады. Барлық жерлер монғолдың ұлттық ою-өрнектерімен әшекейленеді. Турбазаның айналасы қоршалады, ал топырақтың опырылуын алдын алу үшін киіз үйлерге автокөліктер жақандатылмайды. Олар үшін алшақ жерде әдейі жасалған автотұрақ болады. Киіз үйлердің арасындағы жаяу жүрушілердің жолдары тастан салынады(өсімдіктерді басылудан сақтап қалу үшін).

Жоғарыда көрсетілгендей, туристерді қызықтыратын Монғолияның  басты ерекшеліктерінің бірі - Шыңғысхан жайында аңыз-әңгімелер. Міне, жиырма бірінші ғасырда Ұлы Шыңғысханның әйгілі атты әскерін өз көзімен көруге болады. Бұл көрсетілім Шыңғысханның сегіз жүз жылдығына орай ұйымдастырылды және туристер арасында ерекше атаққа ие болды. Әскери адамдармен ұйымдастырылған бұл театрланған шоу он үшінші ғасырда қалай аң аулауға шыққанын және қалай шыққанын көрсетеді.

Көрсетілім барысында  он үшінші ғасыр әскерлерінің жорықтық құрылымын, жауға қарсы соғыс  әдістерін көруге болады. Ал ең соңында  көрермендер аты әлемге әйгілі Шыңғысхан  әскерінің парадын көре алады. “Шыңғысхан әскері” атты шой оныншы шілде мен отыз бірінші тамыз арасында өткізіледі. Көрсетілім өткізілетін орын Улан-Батордан елу минуттық  жерде орналасқан.

2006 жылы Монғолияның ішкі бөліктеріне 26 млл турист келді. Туризмнен келген ақша 28 млн АҚШ долларын құрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

•   Оқиғалық туризм

 

 

• Оқиғалық туризм тәртіпке келтірілген оқиғалар шеңбері мен туристердің назарын аудару үшін мәдени іс-шараларды өткізуге арқа сүйейді.

 

 

• Кесте 2 – Туристердің назарын аудару үшін жасалатын іс-шаралар

Шаралар	Мерзімі	Қысқаша түсіндірмесі	Өткізілетін орны
Наурыз	22 наурыз	Айтыс, ұлттық салт-дәстүрлерді көрсету, ұлттық музыкалық аспаптарда ойнау, ойындар және ат жарыстары. Киіз үйді құруға қатысу мүмкіндігі.	Облыстың барлық елді мекендерінде
“Жоңғарлармен шайқас” көрсетілімі	Жылына бір рет	Баянауыл жерінде қазақ-жоңғар соғысы кезеңінің драмалық оқиғалары болды. 1752 жылы Шойынкөл көлінің жағасында(қазіргі Жасыбай көлі) Олжабай батыр басшылығының астындағы қазақ әскері мен жоңғар әскерінің арасындағы ірі шайқас болды, нәтижесінде қазақ әскері жеңіске жетті. Шойынкөл мен Сабындыкөл көлдерінің арасында Жасыбай батыр жоңғар оғынан қаза тапты. Бұл тарихи оқиға көрсетілімде ерекше орын алады.	Баянаульский район, перевал между озером Жасыбай и Сабындыколь
“Қазақ халқының салт-дәстүрлері” фестивалі	Жылына бір рет	Арнайы шақырылған қонақтармен  бірге қазақтың ұлттық тағамдарының дайындалу барысын көру және дәм  тату. Тағамдардың дайындалу рецепттерді  түсіндіру. Ұлттыұ ойындар, айтыс, ұста шеберлігін көру, киіз үйлерді көру.	Қаражар айылы, Екібастұз  ауданы
“Ертіс меридианы” туристер слеты	Жазғы кезең	Слет бағдарламасында  – таулық, жаяу және су туризмінен жарыстар, авторлық өлеңдер конкурсы, “Табиғат” және “Туризм” тақырыптары бойынша сурет сайысы. В программе слета - соревнования по горному, пешеходному и водному  туризму, конкурсы авторской песни  и фотографии по двум тематическим группам: "Природа" и "Туризм".	Баянауыл ұлттық табиғи паркі
“Баянауыл – Қазақстан маржаны” жылдық акциясы	Жазғы кезең	Қазақстанның ең әдемі  табиғи орындарының сұлулығын сақтауға көмектесу, фольклорлық бағдарламаны тамашалау: ән айту, би билеу, ұсталардың еңбектерін көрсету.	Баянауыл ұлттық табиғи паркі
Ат сайыстары	Әртүрлі мейрамдарға қосу	Аламан бәйге, Жорға бәйге, Аударыспақ, Жамбы ату – шауып келе жатып нысананы садақпен ату.	Қалалық ипподром
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының  мерейтойы	11 қараша	Ғұлама жерленген жерде  оның атымен аталған кесене салынды. Бұл жерге елдің барлық аймақтарынан келетін адамдар ұлы ақын, тарихшы, шежіреші, философқа құрметін көрсету  үшін келеді.	Ескелді мекені, Баянауыл ауданы

 

 

• “Қазақ-жоңғар шайқасы” көрінісі
• Қазақ халқы екі жүз жылға жуық тыныштық көрмегені, жоңғарлармен соғысқаны баршамызға белгілі. Сол кезеңде қазақ арасынан бірталай батыр шықты, соның бірі біздің жерлесіміз Жасыбай батыр.
• Өмірұлы Жасыбай(1716-1741 жж., ХVIII ғ.) – жоңғарларға қарсы соғысқан аты аңызға айналған қазақтың батыры. Баянауыл жерінде дүниеге келген. Әкесі Өмір өткір тілді сөз шебері болған. Анасы – әйгілі Олжабай батырдың апасы. Жасыбайды “Олжабайдың жиені” деп те атайды. Інісі Байсары да жоңғарлармен соғыста ерекше батырлық көрсеткен.
• Жасыбай жайында Н.Я.Коншин еңбектерінде, халық шежірелерінде, ауызша жырларда көп айтылған, “ Ер Жасыбай ” дастаны да оған арналып жазылған. Кейбір деректерде ол Олжабайдың тек жиені ғана емес, соғыста қарулас жолдасы болғаны туралы айтылады. Жастайынан ерекше мергендігімен көзге түседі. Баянауыл аймағын қалмақтардан босату кезінде батырлық көрсетті.
• 1752 жылы жоңғар әскери Ертіс жағынан Баянауыл даласына басқыншылық жорық жасайды. Сонда Абылай хан оларға төтеп беру үшін тез арада әскер жинайды, әскерді Олжабай Толыбайұлы басқарады. Әскери топтардың бірін жиені батыр Жасыбай басқарады. Оның тобы жауды бірінші болып қарсы алады. Шойынкөлдің оңтүстік батыс жағында жоңғар әскерінің алдыңғы қатардағы топтарына төтеп беріп, қашуға айналдырады.
•   Бірақ Шойыекөл мен Сабындыкөл арасындағы демалыс Жасыбай үшін соңғы болды. Ол жау мергенінің оғынан қаза тапты. Олжабайға жиенінің өлімі жайында хабарлағанда ол бар әскерін көтеріп жау әскерін қууға шығады. Баянауылдан тоқсан бес километр жердегі таулы өлкеде жоңғарларды қоршауға алып, тас талқанын шығарады. Жеңілген қалмақтар өлтірмеулерін сұрайды, сонда Олжабай батырдың айтқаны: “Сендер менің өлген Жасыбайымның бір бармағына да тұрмайсыңдар. Жауын аяған өзі өледі.” Содан бері бұл жерді “Қалмақ қырылған” деп атайды(Н.Я.Коншин). Деректерге сүйенсек, жиырма бес жасында қаза тапқан Жасыбай батырдың туған жылы – 1716 жыл.
• Бұл оқиға қазақ-жоңғар соғысында жауға соңғы соққы болды. Ал Шойынкөл көлінің аты кейін Жасыбай көлі деп ауыстырылды. Оның атымен Қазіргі Баянауыл мен Жасыбай көлінің арасындағы батыр өзі жерленген ойысты да атайтын болды. 
• Ұлы ғалым Шоқан Уәлиханов өзінің зерттеулерінде Жасыбай батырдың қабірін сипаттаған.
• Жасыбай батырға қойылған ескерткіш Жасыбай көліне өтетін жолдың бойында орналастырылған.
• Екібастұз каласында Жасыбай батыр фрнды құрылған. Оны көміршілер мен энергетиктер қаласының құрметті азаматы, ҚР Минералды ресурстар Академиясының корреспондент-мүшесі С.Жақсыбаев реттеді. 
• Жоғарыда аталған оқиғаның негізінде “Жоңғарлармен шайқас” көрінісін осы мекенде әр жылы ұйымдастыруға болады. Өз кезегінде ол адамдардың тарихпен танысуына әсер етеді.