Біріккен Ұлттар Ұйымы

БҰҰ құрылу тарихы және құрылымы

1.      БҰҰ-ның құрылу тарихы

2.      Ұйым құрылымы, ұйымдағы шешім қабылдау механизмі

3.      Мамандандырылған институттары

          Біріккен Ұлттар Ұйымы

Біріккен  Ұлттар Ұйымы – екінші дүниежүзілік соғыстан кейін КСРО, АҚШ, Қытай және Ұлыбритания мемлекеттерінің белсенділік танытуымен құрылған халықаралық ұйым Бас кеңсесі орналасуы — Нью-Йорк, АҚШ. Ағымда БҰҰ құрамына 192 мемлекет кіреді. «Біріккен Ұлттар» атауын АҚШ президенті Ф.Д.Рузвельт ұсынды. Декларациясы Сан-Францискода 1945ж. 24 қазанда қабылданды. Бұл БҰҰ-ң күні деп жарияланды. БҰҰ құрылымы:

    Біріккен  Ұлттар Ұйымы, БҰҰ (ағылшынша: United Nations) — халықаралық бейбіт пен қауыпсыздықты жақтау және беркіту үшін, және де ел арасындағы ынтымақтастық үшін арналған халықаралық ұйымы. БҰҰ қызметінің негізгі принциптерін 2-ші дүниежүзілік соғыс кезінде антигитлерлік коалицияға ұйытқы болған мемлекеттер белгілеген болатын. КСРО, АҚШ, Ұлыбритания сыртқы істер министрлерінің 1943 ж. Мәскеудегі кездесуінде және осы елдердің үкімет басшылары қатысқан Тегеран конференциясында берік те әділетті бейбітшілік орнату үшін демократиялық күштерді біріктіруге негізделген жаңа халықаралық ұйым құру мәселесі қозғалды. БҰҰ-на Жарғыда бекітілген міндеттемелерді мойындайтын әрі оларды жүзеге асыра алатын ізгі ниетті мемлекеттердің барлығы да мүше бола алады. 

    Бас кеңсесі орналасуы — Нью-Йорк, АҚШ.

    Ағымда БҰҰ құрамына 192 мемлекет кіреді.

    «Біріккен Ұлттар» атауын АҚШ президенті Ф.Д.Рузвельт ұсынды. Декларациясы Сан-Францискода 1945ж. 24 қазанда қабылданды. Бұл БҰҰ-ң  күні деп жарияланды.

Біріккен  Ұлттар Ұйымының ең басты әрі негізгі құжаты оның Жарғысы болып табылады. Тарихи деректерді алға тартсақ  Ұйым жарғысының жобасы КСРО, АҚШ, Қытай және Ұлыбритания мемлекеттері өкілдерінің  қатысуымен жасалған. Құжат 5 тілде -  орыс, ағылшын, қытай, француз және истпан тілдерінде дайындалып, оған 1945 жылдың 16 маусымында Сан-Франциско конференциясында 51 мемлекет қол қойды. Ал Жарға сол жылдың 24 қазанында аталмыш конференцияға қатысушы елдердің Жарғыны ратификациялауларына байланысты күшіне енгізілді. Содан бері  24  қазан халықаралық қоғамдастықта Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылған күні ретінде кеңінен аталып өтіп жүр.

Көзі  қарақты көпшілікке жақсы таныс, Ұйымға мүше барлық мемлекеттер  кіретін Бас Ассамблея  Біріккен Ұлттар Ұйымының бас органы саналады.БҰҰ-ға мүше елдердің әрқайсысы шешім қабылдау кезінде бір дауысқа иелік етеді.Жалпыға ортақ ерекше маңызды мәселелер, атап айтқанда бейбітшілік пен қауіпсіздік, Ұйымға жаңа мүшелер мен оның бюджетін қабылдау мәселелері БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің үштен екісі қатысып, дауыс беру қорытындысы бойынша шешіледі. Сондай-ақ Бас Ассамблея Ұйымның бюджетін қарап, бекітеді. Ұйымның әр түрлі органдарына мүшелер Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынуымен БҰҰ-ның бас хатшысын сайлайды. Бүгінде Қауіпсіздік Кеңесіне Ресей, АҚШ, Қытай, Ұлыбритания және Франция мемлекеттері тұрақты мүше. Осы тұста айта кетейік біраз жылдардан бері Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері қатарын көбейту жөнінде мәселе қозғалып жүр. Бірақ әзірше ол шешімін тапқан жоқ.

Мақсаты:

Жарғысына сәйкес БҰҰ өз қызметінде келесі 4 мақсатты көздейді:

1.  Бүкіл әлемде бейбітшілік  пен қауіпсіздікті  сақтау

2.  Ұлттар арасындағы  достық қатынастарды  дамыту

3.  Халықаралық мәселелерді  шешуде халықаралық  ынтымақтастықты  жүзеге асыру мен  адам құқығын құрметтеуді  қолдау

4.  осы мақсаттарға  қол жеткізуде  ұлттардың бірлесіп әрекет ететін орталығы болу  

БҰҰ өзінің көп қырлы  функцияларын қосқанда әлемдік қауымдастық  қызметінің барлық дерліктей  салаларын қамтиды. Оның өзектілігі әсіресе  өсіп келе жатқан ғаламдық тәуелділік пен мемлекеттердің халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуде кұш-жігерін біріктіруді талап етумен ерекшеленетин қазіргі заманның қақтығыстарын шешудегі рөлі өте зор.

БҰҰ мүше мемлекеттері үшін басты маңыздылық Ұйымның халықаралық  бейбітшілік пен  қауіпсіздікті сақтау, қарусыздану мен жаппай қырып-жою қаруын таратпау секілді өзекті мәселелерді шешуге қатысуы болып табылады.Ұйым сонымен қатар лаңкестік, есірткінің заңсыз айналымы мен ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес бойынша халықаралық күш-жігер бастамасын көтерді.

Бүгінгі таңда ол халықаралық қауымдастықтың көкейкесті мәселелерін шешудің өзінше бір орталығына айналды: БҰҰ адам құқығын құрметтеуді қолдау, қоршаған ортаны қорғау, аурулармен күрес, жоқшылық ауқымын тежеу, босқындарға көмек, миналарды залалсыздандыру және ЖҚТБ- мен күрес бойынша жүйелі жұмыс атқаруда.

БҰҰ  - ның басты мақсаттарының  бірі -  бүкіл әлемде бейбітшілікті сақтау. Көптеген жылдар бойына ұйым халықаралық дағдарыстардың алдын алу және ұзаққа созылған қақтығыстарды шешуде шешуде маңызды рөл атқарып келеді. Бейбітшілікті орнату мен сақтау және гуманитарлық көмек көрсету жөніндегі кешенді операциялады жүзеге асырады.

  Сонымен қатар  ол өршіп келе  жатқан қақтығыстардың  алдын-алу шараларын  қолға алады. Қақтығыс  соңынан кейінгі  жағдайларда  ол  зорлықтың түп  негізін жою мен тұрақты бейбітшілік негізін салуға бағытталған ұйымдасқан шараларды жиі қолға алуда. 

Құрылымы:

1. Бас Ассамблея – БҰҰ Жарғысы шегінде кез келген іс пен мәселені талқылау, мүше мемлекеттерге ұсыныс әзірлеу уәкілетін иеленеді.Қауіпсіздің Кеңесінің жыл сайынғы  әрі арнайы баяндамаларын талқылап, бүкіл ұймның бюджетін қарап бекітеді.

2.Қауіпсіздік және Экономикалық – әлеуметтің кеңестерге мүшелерді тағайындайды. Қауіпсіздік Кеңесінің бас Хатшы 5 жылдық мерзімге тағайындайды және Халықаралық сот мүшелерін тағайындайды. Бас Ассамблея отырысы жыл сайын қыркүйек пен желтоқтан айлары арасында өтеді.

3.Қауіпсіздік кеңесі – халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздік үшін күрседі. Оның шығарған барлық шешімдеріне БҰҰ мүшелері бағынуы тиіс. Бес тұрақты мүше  Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Қытай вето құқығына ие. Ал қалған 10 тұрақсыз мүшелер БҰҰ Жарғысының 23 бабына сәйкес сайланады. Хатшылық бұл әлемнің барлық кеселерінде түрлі ресми жұмыстармен айналысатын халықаралық персонал. Негізгі кеңселері Нью-Йоркте, Женевада және Венада. Хатшылықты бас хатшы басқарады.

4.Экономикалық және әлеуметтік кеңес – 5 аймақтық комиссиядан тұрады. Еуропалық экономикалық комиссия, Азия және Тынық мұхиты үшін Экономикалық және әлеуметтік комиссия, Батыс Азия үшін Экономикалық және әлеуметтік Комиссия, Африка үшін, Латын Америкасы және Кариб бассейні үшін.

5. Қамқорлық жөніндегі кеңес – негізгі міндеттеріне қамқорлыққа алынған территория  тұрғындарының саяси, экономикалық, әлеуметтік прогресіне, оның білім беру саласында ілгерілеуіне , оның өзін-өзі бас ұруға немесе тәуелсіздікке жету бағытында прогрессивті дамуға жәрдемдесу жатады. 1994 жылдың 1 қарашасында уақытша жұмысын тоқтатты.

6.Халықаралық сот- мемлекеттер арасында даулы мәселелерді шешетін сондай-ақ, БҰҰ органдарының, оның мамандандырылған мекемемелерінің құқық ең  басты ұйым басталады. 15 тәуелсіз соттардан тұрады. Олар басқа жұмыстармен айналысуға құқықтарынан айырылған және дипломатиялық артықшылықтар мен иммунитеттерге ие. Сотқа тек мемлекеттер қатыса алады, ал жеке және физикалық тұлғалар қатыса алады, ал жеке және физикалық тұлғалар қатыса алмайды.  

7. 16 арнаулы мекеме: Әлемдік банк, МАГАТЭ, ЮНЕСКО, Халықаралық денсаулық сақтау ұйымы, БҰҰ –ң балалар фонды,  БҰҰ-ң өнеркәсіпті дамыту жөніндегі мекемесі және т.б. және арнаулы комиссиялар : Халықаралық Құқық комиссиясы, Халықаралық Сауда құқығы жөніндегі комиссиясы.

Ресми тілдері: ағылшын, араб, испан, француз, қытай, орыс. БҰҰ9ң Жарғысы  осы ұйымның бас  құжаты болып табылады. Онда мүше- мемлекеттердің барлық міндеттері мен  ұйымның қағидалары баяндалған.

    БҰҰ-ң  бас хатшылары :

        1.Глэдвин Уэбб – Великобритания (4 октября 1945-1 февраля 1946)

    2.Трюгве  Хальвдан Ли-Норвегия (2 февраля 1946 - 10 ноября 1952)

    3.Даг  Хаммаршёльд-Швеция (10 апреля 1953 - 18 сентября 1961)

    4.У  Тан – Бирма (30 ноября 1961 - 1 января 1972)

    5.Курт  Вальдхайм – Австрия (1 января 1972 - 1 января 1982)

    6.Хавьер  Перес де Куэльяр – Перу (1 января 1982 -1 января 1992)

    7.Бутрос  Бутрос-Гали  - Египет (1 января 1992 - 1 января 1997)

    8.Кофи  Аннан – Гана (1 января 1997 - 1 января 2007)

        9.Пан Ги Мун - Южная Корея (1 января 2007  - 1 января 2012)