Анри Файоль

Анри Файоль (фр. Henri Fayol, 29 июля 1841 — 19 ноября 1925) — французский горный инженер, теоретик и практик менеджмента, основатель административной (классической) школы управления.

Биография

Файоль родился в 1841 году в пригороде Стамбула в Турции, где его отец руководил строительством моста через бухту Золотой Рог. В 1847 году его семья вернулась домой во Францию. Окончив в 1860 году Горную школу Сент-Этьена, он устроился на работу в горнодобывающую компанию Compagnie de Commentry-Fourchambeau-Decazeville, в которой с 1888 по 1918 год занимал пост руководителя. В 1916 году, всего через несколько лет после публикации Тейлором своей теории научной организации труда, Файоль опубликовал работу «Общее и промышленное управление» (фр. Administration Industrielle et Générale). В своей книге Файоль обобщал наработанные им схемы управления, создавая логически стройную систематическую теорию менеджмента..

Родился Файоль в пригороде Стамбула, Турция (Istanbul, Turkey); там его отец – также инженер – контролировал работы по строительству моста через бухту Золотой Рог (Golden Horn). Во Францию Файоль вернулись лишь через шесть лет, в 1847-м; вскоре Анри устроился в горную школу в городе Сен-Этьен (Saint-Étienne).

Уже в 19 лет Анри сумел  устроиться инженером в горнодобывающую  компанию 'Compagnie de Commentry-Fourchambeau-Decazeville' в Комментри (Commentry). В 1888-м он уже был директором – к тому времени в компании трудилось более тысячи человек. Занимал руководящий пост Файоль тридцать с лишним лет – до 1918-го; под его руководством компания стала одним из главных поставщиков железа и стали на национальном уровне.

В 1916-м Анри подытожил свой руководящий опыт в книге 'Общее  и промышленное управление' ('Administration Industrielle et Générale'); вышла она в свет за несколько лет до публикации теории научного управления Фредерика Уинслоу Тейлора (Frederick Winslow Taylor).

Согласно трудам Файоля, в разумно построенной компании на руководящий состав должно быть возложено шесть обязанностей – предсказание, планирование, организация, командование, координация и контроль. Особое внимание Анри уделил последнему пункту – по его мнению наличие качественной обратной связи, позволяющей оперативно отслеживать результативность тех или иных мероприятий, является одним из важнейших признаков действительно грамотной организации труда.

Помимо шести обязанностей, Файоль выделил и целый ряд важных принципов управления. Анри отметил большую важность разделения труда – во многом повторив идеи Адама Смита (Adam Smith) по данному поводу; отметил он также важность умения грамотно – и в меру жестко – распоряжаться имеющейся властью. Сотрудники по Файолю должны подчиняться своему руководству – и уважать правила, по которым функционирует компания. Разумеется, по-настоящему крепкая дисциплина просто невозможна без грамотных действий лидеров – лишь полное взаимопонимание между сотрудниками и руководством гарантирует высочайшее качество работы.

Не менее важным Файоль назвал и принципы единства руководства и единства направления. У каждого сотрудника должен быть лишь один руководитель; все подразделения компании должны преследовать единую цель. Внутренняя конкуренция, хотя и ведет к повышению личностной мотивации, изрядно вредит компании в целом. Личные интересы каждого конкретного сотрудника – или даже целого отдела – ни в коем случае не могут встать превыше интересов компании. Тем не менее, важно следить, чтоб труд рабочих вознаграждался по достоинству – необходимо обеспечить служащим достойную заработную плату и приличные условия труда. Попытка выжать из каждого работника максимум возможного, разумеется, даст определенный прирост производительности; в перспективе, однако, разумнее не нагружать исполнителей больше положенного.

Труды Файоля прошли испытание времени и даже сейчас считаются вполне достойным примером подхода к управлению серьезными организациями. Многие современные учебники по теории управления включают в себя слегка модифицированный перечень функций руководящего состава – из шести изначальных пунктов в него включены лишь четыре.

3. Ғылыми басқару өкілдері өз зерттеулерін негізінен өндірісті басқаруға арнады. Олар басқарылатын деңгейден төменгі сатыдағы еңбек өнімділігін арттырумен шұғылданды. Әкімшілік мектептері пайда болғаннан кейін мамандар басқаруды ұдайы жетілдірумен, әкімшілік қызметті ұйымдастыру принциптерімен айналысты. Бұл проблемалар француз зерттеушісі Анри Файольдың (1841-1925жж) есімімен тікелей байланысты. Ол әкімшілік басқару мектебінің көрнекті еуропалық ғалымы деп есептелінеді.

А.Файоль өзінің негізгі  «Жалпы және өнеркәсіптік әкімшілік»(1916) атты еңбегінде капиталистің әкімшілік  қызметке жалпы көзқарасын қарастырып, осының негізінде әкімшілік етудің кейбір қатаң міндетті принциптерін тұжырымдады. Басқару деп есептеді ол кәсіпорынды мақсатына сай  жолға қою, сөйтіп қолда бар ресурстарды  пайдалана отырып барлық мүмкіндігін  қолдану. А.Файольдің пікірінше, әкімшілік  ету жан-жақты қызмет ауқымын  қамтитын басқарудың бір бөлігі және де техникалық (технологиялық процесс), коммерциялық (сатып алу, сату және айырбастау, қаржылық) ақша қаражаттарын іздестіру және оны тиімді пайдалану, қорғаныстық (жеке меншік пен жеке адамды қорғау), бухгалтерлік (мүлікті түгендеу, баланстық ведомость, шығындар, статистика), әкімшілік (жұмыскерлерге ықпал  ету) салаларын қамтиды.

Әкімшілік қызметті талдай отырып, А.Файоль оның бес элементін  бөліп көрсетті: жоспарлау, ұйымдастыру, басшылық ету, үйлестіру, басқылау. Ф.Тейлор теориясына қарамастан, А.Файоль әкімшілік  қызметті ұйымдастырудың барлық деңгейінде, тіпті жұмысшылар арасында да болады деп есептеді. Ол әкімшілік басқарудың бірқатар принциптерін ойластырды, мұның  өзі оның пікірінше кез-келген ұйымға қолдануға жарайды. Менеджменттің  осындай әмбебап принциптері  менеджерлердің өз қызмет-міндеттерін  қалай орындауы тиіс екендігін көрсетеді.

А.Файоль менеджерлерге арналған 14 принципінде басқарушылардың қызмет міндеттерін қалай орындау керектігін көрсетеді:

1. Жұмысты бөлісу. Еңбекті мамандандыру ұйымдық табысқа жету үшін қажет.

2. Билік. Бұйрық беру правосы жауапкершілікпен ұштасуы тиіс.

3. Тәртіп. Тыңдау және құрметтеу жұмысты байсалды ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

4. Дара басшылық. Әрбір жұмыскер тек бір бастығынан ғана бұйрық алуы тиіс.

5. Бағыт билігі. Ұйымдастыру кезінде әрбір адамның күш-жігері бір бағытқа үйлестірілуі тиіс.

6. Жеке мүддені жалпы мүддеге бағындыру. Басқарудағы ең қиын жағдай – жеке мүдде мен ортақ мүддені жалпы ұйымдық игілікке айналдыра білуде.

7. Ақы төлеу. Жұмыскерлер өздерінің қосқан үлесіне қарай ақы алуы тиіс.

8. Орталықтандыру. Орталықтандыру мен децентрализациялау пропорция мәселесі болып саналады; әрбір ұйымда қолайлы тепе-теңдік болуы тиіс. 

9. Иерархиялық тізбек. Басшылар басшылықтың формальды тізбегін орындауы тиіс, мұның өзі жоғарыдағы басшылардың біреуі басқалармен ақпаратты алмасу жөніндегі нұсқау бергенше сақталады.

10. Реттілік. Материалдың құндылығы затында болуы тиіс.

11. Әділеттілік. Мейірімділік пен заңдылыққа негізделген әділеттілік қызметті шын көңілмен беріле істеуге ықпал етеді.

12. Қызметшілердің тұрақтылығы және қызмет лауазымында болу мерзімі. Адамдарға өз жұмысын жете білуіне уақыт беру қажет.

13. Ынта-ықылас. Адамдардың ең көп қанағаттануы – жоспарды өз бетінше жасауы және орындауы.

14. Ерекше рух. Қызметкерлердің күш-жігерді жұмылдыруын ұйымдастырудың табысты болуының кепілі.

 А.Файольдің қызметі  мен принциптері уақыт тезінен  ойдағыдай өтіп, жаппай қолданыла  бастады. А.Файоль былай деп  атап көрсетті: басқару күрделі  процесс ретінді тәуелсіз салалар  мен қызметтерге бөлінуі мүмкін. Оның пікірінше, басқару жоспарлардан  басталып, бақылаумен аяқталатын  үздіксіз процесс болып саналады. Сол себептен де оның еңбегі  күні бүгінге дейін жұртшылықтан  кең қолдау тауып отыр.

Классикалық мектептің өкілі  ағылшын Линдал Урвик А.Файольдің  негізгі қағидаларын одан әрі  дамытып, тереңдете түсті. Л.Урвик  те А.Файоль секілді әкімшілік қызметтің  негізгі элементтерін тұжырымдап, бұған  жоспарлауды, ұйымдастыруды, штатты жинақтауды, басшылықты үйлестіруді, есеп беруді және бюджет жасауды жатқызды. Бұл элементтер күні бүгінге дейін шетел авторларының көптеген зерттеулерінің түп қазығы ретінде пайдаланылып отыр.