Ақша қаражаттар есебі

Астана қаласы Білім Басқармасы

Политехникалық  колледжі

         010000                               0518000

 «Қаржылық есеп» пәні  бойынша

 Тақырыбы:«Ақша қаражаттар есебі» 

    Оқушы: Смагулова Г.С.________    02.02.2013  _________ 

                             аты- жөні                                      күні                       қолы

   Оқытушы: Абилкасымова Г.К.__   02.02.2013  __________

                             аты- жөні                                      күні                       қолы

  Қорғау күні _02.02.2013 ж.                                           Бағасы __________

Астана  2013 жыл

Мазмұны:

 КІРІСПЕ ................................................................................................................3

І. Бухгалтерлік есептегі ақша қаражаты есебінің экономикалық мәні

 1.1 Ақша қаражаттарына негізгі есептік экономикалық сипаттама................7

2. Ақша қаражаттары бойынша толтырылатын құжаттар..............................9
3. Түгендеу есебін жүргізу...............................................................................15

II.  Кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы және ақша қаражаттары есебінің ұйымдастырылуы

2.1 Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң  жалпы экономикалық сипаттамасы.........................................................................................................18

2.2  Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң  ақша қаражаттары есебінің қозғалысын талдау...............................................................................19

2. 3  «Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң ақша қаражаттары есебінің ұйымдастырылуы.................................................................................30

III. Бұланды ауданының мәдениет үйі» мкқк – ң ақша қаражаттары  есебінің аудитінің жүргізілуі және ақша қаражаттары есебі мен оның аудитін жетілдіру жолдары.............................................................................38

Қорытынды..........................................................................................................42

Қолданылған  әдебиет  тізімі..............................................................................45

Қосымшалар........................................................................................................46

                     .                                          

Құжат кодының шифрін ашу

                 КЖ.    0518000.     Э1023ГБ.      29.   02.     13.        ТХ.

Курстық жұмыс коды титулдық парақта  көрсетіледі, сол сияқты мазмұнында.

КІРІСПЕ

Нарықтық экономикада  кәсіпорындар арасында еңбек құралдары  мен  заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметтерді сату жөніндегі мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:

1.Банк жүйесі арқылы  қолма қолсыз ақша аудару жолымен.

2.Қолма – қол ақшамен төлеу түрінде.

Ақшаларды сақтау және қолма – қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін  Қазақстан Республикасының банк мекемелері:

1)ҚР Әділет министрлігінде  тіркеуден өткен заңды тұлғаларға   есеп айырысу шоттарын;

2)шетелдік валютадағы  қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын  есепке  алу үшін  заңды  тұлғаларға  валюталық шоттарды;

3)бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен  тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық шоттарды;

4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;

5)Ұлттық банк мекемелеріндегі  екінші деңгейдегі банктерге корреспонденттік шоттарды ашады.

Касса – есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.

 Ақша құралдарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша құралдарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.

Ақша құралдарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің міндеттері:

1. Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2. Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысынжәне есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету,
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша  қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу. Мерзімі кешігетін

дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.

Курстық жұмыстың мақсаты – ақша қаражатының кәсіпорын үшін маңызын талдау, оның кәсіпорында жүргізу тәртібі мен қозғалысын құжаттық рәсімдеу, кәсіпорын мысалында ақша қаражаттарының есебі мен аудитіне баға беріп, оны талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар беру.

Курстық жұмыстың өзектілігі есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын алуымен байланысты, өйткені субьектілердің ағымдағы, қаржылық және инвестициялық қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.

Бухгалтерлiк есептi халықаралық  стандарттардың талабына сай жүргiзу қазiргi кезде ең басты мәселе болып  табылады. Осыған байланысты бухгалтерлiк  есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi болып  отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс ұйымдастырудың рөлi зор.

Ақша қаражаттардың есебiн  зерттеп бақылай отырып кез –  келген кәсiпорынның жабдықтаушылары  мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым – қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп бiлуге болады.

Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер менi қызықтырады, сондықтан  бухгалтерлiк есептiң ақша қаражаттар бөлiмiн кеңiрек ауқымда қарастырып, мақсатыма жетемін деген ойдамын.

Қазақстан Республикасы Қаржы  Министрлігі жанындағы «Бухгалтерлік  есеп және аудит әдістемесі департаментінің» №4 «Ақша қаражаттарының қозғалысы  туралы есеп» — деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субьектілердің ақша

қаражаттарының қозғалысы  туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді» делінген. Ал осы стандарттың екінші бабында:«Заңды тұлғалар, субьектілер (банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады» делінген.

Курстық жұмыстың міндетіне төмендегілер жатады:

• Ақша қаражаттар қозғалысының мазмұнын талдау;
• Кәсіпорынның ақша қаражат қозғалыстары бойынша есеп беру әдістерін талдау;

•  «Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – нің ақша қаражатының есебін зерттеу және аудитін талдау болып табылады.

Курстық  жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің жай үйі «Бұланды ауданының мәдениет үйі» мысалы ретінде алынды. Сонымен қатар қаржылық есеп берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері пайдаланылды.

Курстық жұмыстың зерттеу объектісі – «Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК.

Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі 3 бөлімнен, әрбір бөлім тақырыпқа сай бөлімшелерден, қорытындыдан , қолданылған әдебиеттен және қосымшалардан тұрады тұрады.  
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде: ақша құралдары мен баламаларына түсінік беріліп, ақша қаражаттары қозғалысы туралы есептіліктің қаржылық есептіліктегі орны, оның құрылу тәртібі мен әдістері қаралады. 

Екінші бөлімінде шаруашылық жүргізуші субъект «Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – нің негізінде оның қаржылық – экономикалық сипаттамасы, ақша қаражаттарының қозғалысы есебі мен ақша қаражаттары қозғалысының ұйымдастырылуы қарастырылады.

Үшінші бөлімінде ақша қаражаттары  есебінің аудитінің жүргізілуі және ақша қаражаттары есебі мен оның аудитін жетілдіру жолдары қарастырылады.

Қорытынды бөлімінде менің курстық жұмысты зерттеу барысында қол жеткізген қорытындыларым берілген.

Курстық жұмысты орындау барысында Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті, аудит пен талдауды реттейтін нормативті – құқықтық құжаттар, методикалық нұсқаулар, арнайы әдебиеттер, зерттеліп отырған мәселе бойынша шетел және отандық экономистердің ғылыми еңбектері қолданылады.

І. Бухгалтерлік есептегі ақша қаражаты есебінің экономикалық мәні.

1. Ақша қаражаттарына негізгі есептік экономикалық сипаттама

Барлық шаруашылық жүргізіші  субъектілер өз ақша қаражаттары  банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша  төлемдерін, әдетте, осы мекемелер  арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет  жағдайда Қазақстан Республикасының  Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен  есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды  тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз  тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады. Бүл келтірілген мәлемет заңды  тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт, келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да , әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.

Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны  төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынады; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.

Ақшасыз есеп айырысудың негізгі  нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; төлем – тапсырма төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарың инкассалық жарлықтары болып табылады. Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім – шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетка да жатқыза алады.

Шетелдіқ валютадағы қаражаттардың  қолда бары мен қозғалысын есептеу  үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін.

Ол сыртықы экономикалық  қызметін жүзеге асыратын және өнімнін  валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредивтер, чек (аванс) кітапшаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын  жүргізу үшін ашады.

Субъект шоттарындағы қаражат  лардындағы қаражат олардың иелерінің  әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұксатынсыз және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа  жағдайларда ғана жол берілуі  мүмкін.

Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің басшысы белгіленген  кезектілікпен жүзеге асады.

ККО мен ШКО кассаға  берілгенге дейін бухгалтерияда  кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу журналында (КО № 3 нысаны) тіркелінеді. Операцияләр жасалғаннан кейін ордерлерге кассир қол қояды, ол оған қоса берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе куні көрсетілген "төленді" жазуымен өтеледі.

«Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операциларды жүргізілу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).

Кассаға ақша қабылдау кассаның кірісі ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен  кассир қол қояды. Кассаға ақша саған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир « Төлем таңбаларын анықтау тәртібін» басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады. Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордеріне ақшаны алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.

Егер ақша төлем мізімдемесі  бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге: « Сенімхат бойынша» деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостқа қоса тіркейді.

Кіріс және шығыс касса  ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттары бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікшк қаламмен жазып береді.

Жалақы, уақытша еңбекке  қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша тартылады, оның қас бетінде ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтнр қол қояды.

Касса ордерлері бойынша  ақшаны қабылдау мен беру тек олардың  рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен  бас бухгалтердің қолдарын; олардың  дұрныс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген  қосымшалардың болуын тексеруге  міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан  кейін ордерлер кассир қол қояды,ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады немесе жазуымен: күнін,айы  мен жылын көрсете отырып «Алынды» немесе «Төленді» деп белгі соғады.

Касса оперрацияларының есебін кассир Касса кітабыда жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі  салынуға тиіс; ондағы парақтар санын  басшы мен бас бухгалтер  қол  қойып куәландырады.

1.2 Ақша қаражаттары бойынша толтырылатын құжаттар.

Қазақстан Республикасында  қолма – қолсыз  есеп айырысудың мынадай негізгі нысандары ұсынылады: төлем тапсырмасы, чектер, аккредитивтер, төлем және талап тапсырмалары, көлікпен есеп айрысу жөніндегі жиынтық талаптар. Төлеуші мен қаражатты алушының арасындағы есеп айырысу нысаны шартпен, келісіммен немесе жекелеген келісімдермен анықталады.

Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын қатан нысанда белгіленген төлем құжаты,яғни бұл қатаң белгіленген жазбаша үлгіде көрсетілген ақшалай борышты міндеттеме.

Вексель - өзінің иесіне төлеу  мерзімі келуі бойынша онда аталған  ақшалай соманы талап етудің сөзсіз құқығын береді. Вексель бойынша  оны берген немесе төлеуге келісім  берген (акцепттеген) тұлға төлеуге  борышты. Вексельді жазып беруші кәсіпорын (тұлға) борышкер болып саналады. Сатылған тауарлардың төлем ақысы  есебінен вексельдің қабылдаушы кәсіпорын (тұлға) кредитор (қарыз беруші) болып  саналады.

Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың иесі (чек беруші) өзінің шотынан сатып алушының (чек ұстаушы) шотына қаражаттың белгілі бір сомасын аудару жөнінде өзіне қызмет көрсететін банкке чек түрінде жазбаша тапсырма береді.

Чектермен есеп айырысу есебі  активтік 1070 -"Чек кітапшаларындағы ақша қаражаттары" шотында жүргізіледі.

Инкссациялау шығындарын қысқарту; бухгалтерияның жұмысын женілдету, Қазақстаннаң әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша аударымын жасау мақсатында төлем  карточкаларын пайдаланады.

Төлем қарточкалары – ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны айырбастауға, қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.

Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және коорпоративтік болып  бөлінеді. Дебеттік карточкалар қаржы-шотындағы  ақша сомасың шегінде оның ұстаушысына ( иесіне) төлем жасауына мүмкіндік  береді және оны ұстаушылар, өздерінің  қарызын банк берген қаржы қөлемінде  төлей алады.

Кредиттік карточкалар бойынша  банк берген қарыз сомасының шегінде  оның ұстаушылары төлем жасай  алады.

Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық тегігі (инструменті)ретінде 2 млн. Карточкалар  қолданыста жүр. 30 жылдан астам кезең  ішінде Viza және Master Card халықаралық карточка жүйесі үлкен жетістіктерге жетті. Сондықтан оны 14 млн. Кәсіпорын төлем  карточкалары ретінде өздерінің  күнделікті оміріне пайдаланады. Олардың  қатарына: супермаркеттер, авиакомпаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқ  киім сататын дүкендер т.б. жатады.

Төлем тапсырмалар  – ол банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер, салық органдары және басқа ұйымдарға аудару туралы тапсырма. Бухгалтер оны «көшіргіш» пен немесе компьютерде қажетті дана бойынша басады.

Төлем тапсырмалары:

1. Мерзімді (төлем өнімді  жөнелткенге дейін немес жөнелткеннен  кейін, ішінара төлем).

2. Мерзімнен бұрын (алдын  ала төлем).

3. Кейінгі қалдырылған  болуы мүмкін.

Төлеуші болып кәсіпорынның есеп айырысу шоты ашылған банк саналады және сол бөлігінде кәсіпорынның аталуы мен оның есеп айырысу шотының  нөмері көрсетіледі.

Төменгі жақта төлемнің тағайындауы  көрсетіледі, басшы мен бас бухгалтердің қол таңбаларымен қоса кәсіпорынның мөрі қойылады.

Төлем тапсырмасын толтыру  кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:

-төлем тапсырманың нөмірі;

-төлем тапсырманың жазылған  күні;

-жеке теңестірілген немесе  теңдестірілген коды (ЖТК немесе  ИИК)

-жіберуші мен бенефициардың  банкі шотындағы нөмірі;

-бенефициардың коды (БК  немесе КБе) және жіберушілердің  коды (ЖК немесе КОд) – бұл  кодтар екі символдан тұрады:біріншісі  – резиденттік белгісін, ал екіншісі  – экономиканың секторын көрсетеді;

бенефициар – аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;

-бюджеттік классификңациясының  (жіктемесінің) коды – салықтарды  кері қайтаруда қойылатын код;

-валюттілген күні –  ақша қаражатын бенефициардың  (алушының) банктік шотына ақша  қаражатын аударған күні төлем  жасаушының ынтасымен анықталады.

Төлем тапсырмасымен есеп айырысу тауар – көліктік немесе тауардың босатылуын немесе қызметтің көрсетілуін растайтын өзге құжаттың нөмері мен күніне сілтеме жасалған жағдайда алынған тауарлар мен қабылданған қызметтер үшін, сондай-ақ тауарлық емес операциялар бойынша жүргізіледі.

Төлем тапсырмалары:

1. Мерзімді (төлем өнімді жөнелткенге дейін немес жөнелткеннен кейін, ішінара төлем).

2. Мерзімнен бұрын (алдын ала төлем).

3. Кейінгі қалдырылған болуы мүмкін.

Төлеуші болып кәсіпорынның есеп айырысу шоты ашылған банк саналады және сол бөлігінде кәсіпорынның аталуы мен оның есеп айырысу шотының  нөмері көрсетіледі.

Төменгі жақта төлемнің тағайындауы  көрсетіледі, басшы мен бас бухгалтердің қол таңбаларымен қоса кәсіпорынның мөрі қойылады.

Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша  төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі кейінге қалдырылған болып бөлінеді.

Төлем тапсырмасы субъектінің  қызмет көрсетуші банкке өз шотынан  белгілі бір соманы аударуы туралы тапсырмасы болып табылады. Ол 1 –ші  суретте көрсетілген. (1 сурет).

1Сурет- Төлем тапсырмалары бойьшша есеп айырысу

Мұндағы:

1- Өнімді жөнелту.                  

2- Төлем тапсырмасы жазылып,  оның көшірмесі банкіге берілді.

3- Сатып алушының банкісінен  сатушының банкісіне аударылады.

4- Аударылған қаражат туралы ақпаратты беру.

Төлем және талап – тапсырмаларымен есеп айырысу. Мұндай нысан болған кезде жұргізуші жөнелтілген өнімге төлем талап – тапсырмасын ресімдейді де, оны төлеушіге бағыттайды. Ол бұнымен танысқаннан кейін төлем жайында шешім қабылдайды. Төлеуге шешім қабылдағаннан кейін төлеуші оған қол қояды, мөрін басады және оны өзінің банкіне өткізеді. Төлеушінің банкі ақшаны оның есеп айырысу шотынан есептен шығарады және оны жеткізушінің шотына есептеу үшін соның банкіне аударады.

Есептен шығарылған және есептелген сомалардың бухгалтерлік жазбалары  есеп айырысу шотынан банк беретін  көшірменің негізінде жүргізіледі. (2 сурет).

2 сурет – Төлем және талап – тапсырмаларымен есеп айырысу.

Мұндағы:

2, 3, 4— төлем талаптарының  көшірмесімен оның қоғалысы.

5 — акцепт.

6, 7, 8 — акцентелген төлем  таптарының қозғалысы.

9 — акцентелгеннен кейінгі  ақшаның қөзғалысы (қаражат есентен  шығарылын жабдықтаушының банкісіне  аударлады).

10, 11 — ақша қозгғалысы  туралы ақпарат(ақпар).

12 — картотека.

Суретке сәйкес сатып алушы  төлем талаптарын не акцептейді, не болмаса төлеуден бас тартады, егер олар 3 күннің ішіңде, тиісті жауабын  бермесе, онда ол акцептелгені болып  саналады. Банк акцептелген талап-тапсырмаларды  қабылдауға және оларды №2. 2-ші картотекаға  орналастыруға құқылы.

Аккредитивтермен  есеп айырысу. Аккредитив — сатып алушыға қызмет ететін банк мекемесінің осы кәсіпорынды немесе ұйымды жабдықтайтын шаруашылық субъектісіне қызмет көрсететін банк мекемесіне тауарларының жіберілгендігін немесе қызметтерінің көрсетілгендігін

дәлелдейтін құжаттар бойынша  төлем төлеу жайлы тапсырмасы.

Аккредитив тек бір  ғана жабдықтаушымен есеп айырысуға  арналады. Ал аккредитивтің мерзімі  жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы келісім – шартқа  сәйкес бекітіледі.  Бұл  шартта мыналар көрсетілуі қажет:

1.    Төлеушінің тапсырмасы бойынша аккредитивті ашқан банктің    (банк имитенттің) аталуы;

2.    Аккредитивтің түрі және оның орындалуы мен пайдалануының әдісі мен тәсілі;

3.    Аккредитив бойынша қаржы (ақша) алу үшін жабдықтаушының өзіне қызмет ететін банкке тапсыруға тиісті құжаттардың толық тізімі және нақты сипаттары;

4. Тауарларды, материалдарды  тиеп-жөнелткеннен немесе жұмыстарды, қызметтерді    орындағаннан    кейін    қүлсаттардың    банк    мекемесіне тапсырылу мерзімі және олардың орындалуына қойылатын талаптар. Жабдықтаушыларға аккредитив жайлы, яғни оның ашылғандығы туралы хабарлау;

5.    Басқа да керекті құжаттар мен шарттар.

1.3 Ақша қаражаттарына түгендеу есебін жүргізу.

Ақшалай қаражат козғалысын ішкі бақылау жүйесі – активтерді қорғау; субъектінің қаржылық саясатына болуын қамтамасыз ету; бухгпалтерлік шоттарда көрсетілген мәлеметтердің шүбасыз сенімділігін қамтамасыз ету үшін жасалған саясат пен амалдар. Ақшалай қаражатты онай жасыруға, тасуға болады, оларда тиістілік белгілері жоқ және олар айырбасталады. Ұрлық тәуекелі кейбір адамдардың есеп жүйесіне қолы жетіп, ақшалай қаражатты күзетуге рұксат алу мүмкіндігіне тікелей байланысты. Акшалай қаражаттың қозғалысын ішкі бақылау мынандай функцияларды орындау тиіс:

• ақшалай қаражатты жеке сақтау мен жеке есептеу;
• қолма-қол есеп айырысу жасалған операциялардың барлығың есептеу;
• касса тек қажетті қалдықты сақтау;
• кассадағы қалдықты мезгіл-мезгіл тексеріп есептеу;
• ақшалай қаражатты физикалық бақылау.
• түсімді бақылау.
• ақшалай шығындардарды бақылау.
• кассалық қалдықты салыстыру.
• есеп шоттардығы ақшалай қаражатты бақылау.
• кассалық қалдықты салыстыру.
• есептіқ (валюталық) шоттарды салыстыру.

Кассадағы ақшалай  қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар жоғын айқындау және қатаң есептегі банктерді парақтау шығу жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын «Ақшалай қаражаттың бар-жоғын түгендеу актісімен» жеке ресімдейді.

Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы  бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер ( авиа және темір жол билеттері, бензинге талон  және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас  бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатың басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Ақша саналғаннан  соң кассадағы ақшалай қаражатты  түгендеу актісі жасалады. Алынған  түгендеу қорытыңдысы бухгалтерлік есептің мәлеметтермен кассалық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар  туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытыңдысы бойынша бұдан былайғы  шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады.

Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын  түгендеу нәтижелерін көрсету үшін колданылады. Комиссия ұйым кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан

есептеу жолымен ақшаның  бар болуын тексереді. Акт екі  дана болып жасалады және түгендеу, комиссиясы мен материалдарға жауапты  адам қол қояды. Бір данасы ұйым бухгалтериясына  беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті  адамға қалады. Түгендеу басталғанға  дейін ақша, ақшалай қаражаттарының сақталуы үшін жауап беретін материалдарға  жауапты адамнан қолхат алынады.Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға жауапкер адам құжаттарды тапсыған материалдарға жауапты ( қолма-қол  ақшаны, ақшалай құжаттарды тапсырған  материалдарға жауапты адамға және бухгалтерияға).

II.  Кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы және ақша қаражаттары есебінің ұйымдастырылуы.

2.1 Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң  жалпы экономикалық сипаттамасы

Орналасқан жері: 020500 Макинск қаласы, Сейфуллин көшесі 36.

Тел: 8 716 46 2 23 08.

«Бұланды ауданының  мәдениет үйі» МКҚК (келесі – мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорын)1986 жылы Макин қаласында құрылған. Алғашқы директоры болып Некрасов Н.А. тағайындалды. 

Аудандық мәдениет үйі 2 қабаттан тұрады. Бұл мәдениет ордасында би залы, спортқа арналған зал, сахна  мен 520 орынға арналған  көрермендер  залы, кітапхана, дыбыс жазу студиясы, интернет орталығы бар.

Аудандық мәдениет үйінде 3 халық ұжымы бар. Олар: « Сердало»  ингуш би ансамблі, жетекшісі –  Гагиева Р.Т. «Благовест» казактар хоры, жетекшісі – Дзюбин В.Н., және «Виртуоз» цирк студиясы, жетекшісі  – Литовченко Р.А. Одан басқа «Ритм» би ұжымы, жетекшісі – Перерва  Г.Ю., мен  «Бұланды назы»фольклорлық ансамбльі, жетекшісі – Мамидолда  Ө., Үрмелі оркестр  жетекшісі – Некрасов Н.А.

«Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК:

Мекен жайы: Макинск қаласы, Сейфуллина көшесі, 36

Байланыс телефоны: 2 – 27 – 58

РНН 031000003069

Банк реквизиттері: 

1. АҚ «БТА Банк» Кокшетаудағы қаласындағы  филиалы  БИК ABKZKZKX  жаңа ИИК KZ35 319L 0100 0462 7887 
2. АҚ «Халық банк» БИК JSRBKZKA жаңа ИИК KZ26 7801 2G01 0694 9004

Кәсіпорынның қаржы жағдайына  келетін болсақ кәсіпорын сатып алуларды мемлекеттік сатып алулар арқылы жүзеге асырады. Ол арнайы бағдарлама арқылы жүзеге асырылады немесе интернет желісі арқылы жасалынады. Жыл сайын келер жылға қаржылық жоспар жасалынады, қаржыландыру соммасы бекітіледі. Әдетте қаржыландыру сомасы 43 млн теңге шамасында болады. (Қосымша 1, 1.1).

2. Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң  ақша қаражаттары есебінің қозғалысын талдау.

Мекеменің ақша қаражаттарының есебінінің қозғалысын талдау үшін оның оның қолданылатын әдістерін білу қажет.

Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде  өндірілген өнімді сату барысында, жасалатын  қызметтерді көрсету барысында, сондай – ақ материалдық қүндылықтарды, негізгі құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әр түрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін, қызметтерді көрсету үшін қажет болатын шикізаттар мен материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады.

Ақша қаражаттар қозғалысының есебі  №4 БЕС сәйкес жасалынады. Есеп беруді құрудың қажеттілігі ақша қаражаттардың  келіп түсуі мен шығуы бойынша  ақпарат алуда және қаржылық қызметі  жүнінде мәліметке ие болуда жатыр.

Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есебі ақпарат қолданушыларға кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы үзгерістерді бағалауға  мүмкіндік береді, шаруашылық субъектінің  операционды, инвестициялық және қаржылық қызметі бойынша есепті мерзімде ақша қаражаттардың келіп түсуі  мен шығысы туралы мәліметтермен  қамтамасыз етеді.

Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбіне қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі.

Ақша қаражат есебі  – ол, кассадағы қолма – қол ақша (теңгемен, валютамен), ағымдағы банктік шоттардағы, депозиттік  банктік шоттардағы, жолдағы және басқа шоттардағы ақша қаражаты  Кассадағы қол ақша есебі

№ 221 22.06. 2007ж. ҚР ҚМ бұйырығымен бекітілген «ҚР-сында бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі» негізінде жүргізіледі. Кассирдің кассалық есебі күнде жасалады.

 Жауапқа қол ақша  беріледі:

- іс сапар шығындарға;

- операциялық, шаруашылық  және өкілдік шығындар үшін (басшының  бұйырығы бойынша қызметкердің  жазбасы негізінде).

  Пайдаланбаған ақша касса үш күн ішінде қайтарылуы тиіс.

Бұрын берілген ақшаға толық  есеп берілгеннен кейін ғана жаңадан  сома кассадан босатылады.

Кәсіпорында ағымдағы, валюталық  және басқада банктік шоттары  бар. Банктік қозғалыстар банктердің ережесіне сай жасалады.

Ақша қаражатының  қозғалысы туралы есеп өзіне ақша құралдарындағы өзгерістер мен осындай өзгерістерді операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен өзгерістерге бөліп, субъектінің кезеңдегі ақша қаражатының баламалары туралы ақпаратты қамтиды.

Ақша қаражатының қозғалысы  туралы есепте кәсіпорын тиесілілігі  бойынша операциялық қызметке, инвестициялық  және қаржылық қызметке сыныпталған  кезеңдегі ақша қаражатының ағынын көрсетеді.

 Операциялық  қызмет

Операциялық қызметтен алынатын ақша қаражатының ағыны басым  түрде субъектінің пайда әкелетін қызметінен алынады. Осылайша, әдетте, олар пайданы немесе залалды айқындау кезінде ескерілетін операциялар  мен басқа да оқиғалардың нәтижесі болып табылады.

Жабдықтың бір бірлігін сату сияқты кейбір операциялар қызметтің  нәтижесіне енгізілетін пайданың немесе залалдың туындауына әкелуі мүмкін. Алайда, осындай операцияларға байланысты ақша қаражатының қозғалысы инвестициялық  қызметтен түсетін ақша қаражатының  қозғалысы болып табылады.

Инвестициялық қызмет

Инвестициялық қызметтен  түсетін ақша ағыны болашақ кірісті  және ақша қаражатының ағынын генерирлеуге арналған ресурстарды қалыптастыру мақсатында жүргізілген шығындарды білдіреді.

Инвестициялық қызметтен  түсетін ақша қаражаты қозғалысының мысалдары мыналар болып табылады:

1) негізгі құралдарды (өздігінен жүргізілген қаражатты қоса алғанда), материалдық емес активтерді (өңдеуге арналған күрделенген шығындарды қоса алғанда) және өзге де ұзақ мерзімді активтерді сатып алу үшін ақша қаражатын төлеу;

2) негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді және өзге де ұзақ мерзімді активтерді сатудан түсетін ақшалай түсімдер;

3) басқа да субъектілердің  үлестік немесе борыштық құралдарын  және бірлескен қызметтегі қатысу үлестерін сатып алуға арналған ақшалай төлемдер (ақша қаражатының баламалары немесе мәмілелер жасауға немесе сауда мақсаттарына арналғандары ретінде қаралатын құралдарға төленетін төлемдерден басқа);

4) басқа да субъектілердің  үлестік немесе борыштық құралдарын  және бірлескен қызметтегі қатысу үлестерін сатудан түсетін ақшалай түсімдер (ақша қаражатының баламалары немесе мәмілелер жасауға немесе сауда мақсаттарына арналғандары ретінде қаралатын құралдардан түсетін түсімдерден басқа);

5) басқа тараптарға берілген ақша қаражатының аванстық төлемдері мен кредиттер;

6) басқа тараптарға берілген аванстар мен кредиттерді қайтарудан түсетін ақша қаражатының түсімдері;

7) фьючерстік және форвардтық  келісім-шарттар, опциондар мен  своптар бойынша ақшалай төлемдер, осы келісім-шарттар мәмілелер  жасау үшін немесе сауда мақсаттарында  ұсталатын немесе осы төлемдер  қаржыландыру жөніндегі қызмет  ретінде сыныпталатын жағдайлардан  басқа жағдайларда; 

8) фьючерстік және форвардтық  келісім-шарттардан, опциондар мен  своптардан түсетін ақшалай түсімдер, осы келісім-шарттар мәмілелер  жасау үшін немесе сауда мақсаттарында  ұсталатын немесе түсімдер қаржыландыру  жөніндегі қызмет ретінде сыныпталатын  жағдайлардан басқа жағдайларда.

Егер келісім-шарт осы  Стандарттың 11-бөліміне сәйкес хеджингтік ретінде ескерілсе, субъект келісім-шарттан  түскен ақша ағынын хеджирленетін баптан түсетін ақша ағыны сыныпталатындай  етіп сыныптағаны жөн.

        Қаржыландыру жөнінде қызмет

Қаржылық қызметтен түсетін  ақша қаражаты қозғалысының мысалдары  мыналар болып табылады:

1) акциялар эмиссияларынан немесе басқа да борыштық құралдардан түскен ақшалай түсімдер;

2) субъектінің акцияларын алу немесе сатып алу үшін иегерлерге ақшалай төлемдер;

3) қамтамасыз етілмеген облигацияларды, қарыздарды, вексельдерді, қамтамасыз етілген қарыздарды, бетбелгі қағаздары мен ұзақ мерзімді қарыз қаражатын шығарудан түсетін ақшалай түсімдер;

4) кредитке алынған сомалардан алынған ақшалай өтемдер; және

5) қаржылық жалға алу жөніндегі өтелмеген берешекті азайту үшін жалға берушінің ақшалай түсімдері.

Ақша қаражаттарын бір  бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша  қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма-қол  ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің міндеттері: қолма-қолсыз ақша аудару жолымен және қолма-қол ақшамен  қажетті есеп айырысуларды уақытылы  және дұрыс жүргізеді; ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету; кассадағы есеп айрысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы ақшалардың бар-жоғы мен сақталуына бақылау жасау; есеп айрысу – төлем тәртібінің сақталуына, материалдық мен қызметтер үшін сомалардың ауқытылы аударылуына, сондай-ақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау. (Қосымша 1.2, 1.3, 1.4).

Касса есебі.

Қолма – қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық субьектісінде касса болады. Касса – бұл қолма – қол ақшалар мен өзге құндылықтарды қабылдауға, біреуге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, оқшауланған үй – жай . Касса операцияларының есебі ҚР Ұлттық банкі Басқармасының 1993 жылға 23 шілдедегі №24 хаттамасы бекітілген «ҚР касса операцияларын жүргізудің уақытша тәртібіне « сәйкес жүзеге асырылады.

Касса операцияларын орындау  кассирге жүктеледі. Ол материалды –  жауапты адам болып табылады да (онымен толық материалдық жауапкершілік  шарты жасалады.), ережелерді мүлтіксіз  орындауға міндетті болады.

Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері  бойынша алады.Кассалық ордерлер кассадағы  ақшалай операциялар бойынша  негізгі бастапқы болып табылады.

Қолма – қол ақшаларды  кассаға қабылдау бас бухгалтер  немесе ол өкілеттілік берген тұлға  қол қойған КО №1-нысанындағы кіріс  касса ордері бойынша жүргізіледі. Қолма-қол ақшаларды кассадан беру КО №2 –нысанындағы шығыс касса  ордері бойынша немесе шығыс касса ордерінің (ШКО) мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем ведомосі, қолма-қол ақшаны беруге өтініш, шоттар ) бойынша жүргізіледі. ШКО-не бас бухгалтер мен басшының қолы, кассир және алушы қолы қойылған болу керек. Егер ШКО қоса берілетін құжатта рұқсат ету туралы басшының қолы болса, онда оның ШКО-де оның қойған қолының болуы міндетті емес.

Кіріс касса ордері (ККО) мен оның түбіршегі, ШКО мен оны  алмастыратын құжаттар сиямен немесе қаласаптың сиясымен айқын және түсінікті  жазылуға немесе компьютерлермен басылуға тиіс. Бұл құжаттарды тазалауға, өшіруге  немесе ескеріп болсын түзету жасауға  болмайды. Қассалық ордерлер бойынша  ақшаларды қабылдау және беру тек  олар жасалған күні жүргізілуі мүмкін.

ККО мен ШКО кассаға  берілгенге дейін бухгалтерияда  кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу журналында (КО №3-нысаны( тіркелінеді. Операциялар жасалғаннан кейін  ордерлерге кассир кол қояды, ол оған қоса берілген құжаттар мөртаңба қоюмен немесе күні көрсетілген «төленді»  жазумен етеледі.

Ақша қаражаттарының кетіп  түсуі мен жұмсалуы жөніндегі  барлық операцияларды кассир КО №4-нысанындағы  касса кітабына жазады. Ол тесіліп  байланған, нөмірленген және мөрленген  болуға тиіс. Ондағы парақтардың саны басшы мен бас бухгалтерлердің  қолдарымен расталған болу керек. Жұмыс  күнінің соңында кассир күн бойындағы  операциялардың жиынын касса кітабіна жазады да, кассада келесі күнге  қалатын ақша қалдығын шығарады. Касса  кітабындағы жазулар көшіру қағазы арқылы 2 данада жүргізіледі.

Екінші даналары жарытпалы  болады және кассирдің есеп беруіне  қызмет етеді. Егер кәсіпорында аздаған  касса операциялары жасалатын болса, кассалық есеп беру үш-бес күнде  бір рет жасалуы мүмкін. Кассирден  қабылданған есептеме деректерін бухгалтерия  қызметкерлеріне тексереді. Кассада  алушының ШКО қолхатымен немесе басқа  құжатта расталмаған ақшалар  берілгендігі анықталса, бұл сома жетіспеушілік  болып саналып, кассирден өндіріліп  алынады. Егер қолма-қол ақшаның  сомасы ККО-мен расталмаса, онда олар кассаның артық ақшалары болып саналады және субъектінің кірісіне есептеледі. Кассадағы ақша қаражаттарының қолда  бары мен қозғаласын есепке алу үшін активтік 451,451-шоттар қолданылады. Бұл  шоттардың дебеті бойынша ақшаның  кассаға түсуі, кредиті бойынша- берілуі көрсетіледі. Валюталық  кассадағы есеп  субъектінің кассадағы  есебіне ұқсас жүргізіледі, бірақ  ККО-де, ШКО-де және касса кітабында  қаражаттардың шетелдік валютадағы және теңгелік басылымдағы сомасы көрсетіледі. Валюталық касса үшін жеке кассалық кітап ашылады. Шетелдік валютадағы қолма-қол ақша қаражаттарының қозғалысы  туралы ақпаратты теңгелік бағасы және номиналы бойынша жинақтауға «Кәсіпорынның  валюталық қаражаттарына талдамалы  есеп жүргізу карточкасы» арналған. Ол шетелдік валютадағы бастапқы талдамалы  есеп пен теңгедегі жинақтамалы  есептің арасындағы аралық буын болып  табылады. 

Касса есебі бойынша берілген бухгалтерлік проводкалар (қосымша 1.5)

Тексерілген және қабылданған  құжаттар операциялардың орындалуының мерзімі бойынша жүйеленеді (хронологиялық  тәртіпте) және жинақ ведомосінің  мемориалдық ордері бойынша жүргізіледі, оларға келесі номерлер кірістеледі:

• Мемориалдық ордер № 1 – кассалық операциялар бойынша жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 2 – бюджет шотындағы қаражат айналымы бойынша жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 3 – арнайы және валюталық шоттағы қаражаттардың айналымы бойынша жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 5 – еңбекақы және шәкіртақы бойынша жинақ есебінің ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 6 – ұйымдармен есеп айырысу бойынша жинақ ведомосі;

• Мемориалдық ордер № 7 – аванстық төлем тәртібі бойынша есеп айырысу жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 8 – есеп беретін тұлғалармен есеп айырысу бойынша жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 9 – активтердің ауысуы мен істен шығуы бойынша жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 10 – сапасы аз және тез тозатын құралдардың істен шығуы және ауысуы бойынша жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 11 – азық – түліктің келіп – түсуінің есептік ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 12 –  азық – түлік шығынының есептік ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 13 – материал шығынының жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 14 – ақылы қызмет көрсетуден түскен табыс жинақ ведомосі;
• Мемориалдық ордер № 15 – балаларын асырау бойынша ата  –  аналармен есеп айырысу есептік ведомосі.

Қалған операцияларға  және «Сторно» операцияларына бөлек  мемориалды ордер құрылады, олар 16 саннан бастап, әр ай сайын бөлек нөмірленеді.

Мемориалды ордерге бас  бухгалтер немесе оның орынбасары не міндетін атқарушы қол қояды. (Қосымша 1.6, 1.7, 1.8)

№ 1 журнал-ордер және № 1 журнал-ордерге ведомость 1000 «Ақша  қаражаты» кіші бөлімінің 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шотының кредиті (журнал-ордер) және дебеті (ведомость) бойынша көрсетілген кассадағы  қолма-қол ақшамен болатын операцияларды  есепке алуға арналған. Касса есебін жасаған күні кассада шетел валютасы болған кезде валютаны айырбастаудың  нарықтың бағамы бойынша ұлттық валютаға (теңгеге) оны қайта есептеу жүргізу  қажет.

№ 1 журнал – ордерге және № 1 журнал – ордерге ведомосте жазбалар оларға қоса берілген құжаттармен расталған касса есептерінің негізінде жүргізіледі.

Касса құжаттарының саны азғантай болған кезде касса есебін күн  сайын жүргізбеуге болады, ал тұтастай алғанда, бірнеше күнге жасалады. № 1 журнал-ордерде немесе № 1 журнал-ордерге  ведомоста мұндай жағдайда, «күні» бағанында касса есептері жасалған айдың бастапқы және соңғы күні көрсетіледі, мысалы: 1-5, 6-10 және т.с.с.

Байланыстырылатын шоттар бөлінісінде  бір күнге немесе бірнеше күнге  жиын оған қоса берілген құжаттарға сәйкес касса есебінде көрсетілген біртекті операциялардың сомасын есептеу  арқылы анықталады.

Журнал-ордердің 1-22-бағандарында тиісті шоттардың дебетінен 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шоттары топтарының кредиті бойынша сома

жазылады. «Жиыны» 23 бағанына касса есептеріне сәйкес есептелген жолдар бойынша кредит айналымдарының сомасы жазылады. Айдың соңында «Жиыны»  бағаны және жолы бойынша есептеледі, оның шахмат тәртібімен сәйкес келуі  қажет жиынтық жиыны есептеледі. Алынған сома Бас кітапқа көшіріледі.

Синтетикалық шоттар бөлінісінде  осы сома («Жиыны» жолы) Бас кітапқа  көшіріледі.

№ 1 журнал-ордерге ведомоске  кодтары 1-14-бағандарда көрсетілетін тиісті шоттарымен корреспонденцияларда синтетикалық шоттар бойынша дебет айналымдары  жазылады. 15 «Жиыны» бағаны № 1 журнал-ордерге  ведомостің әрбір жолы бойынша есептелген дебет айналымдарының сомасын көрсетуге  арналған. Айдың соңында «Жиыны»  бағаны және жолы бойынша есептеледі, оның шахмат тәртібімен сәйкес келуі  қажет жиынтық жиыны есептеледі. Алынған сома Бас кітапқа көшіріледі.

№ 1 журнал-ордерге ведомосте  айдың басындағы кассадағы қолма-қол  ақшаның қалдығы көрсетіледі. Айдың  аяғындағы қалдық шоттардың топтары  бойынша кредит және дебет айналымдарының жиынтық сомасы ескеріле отырып, шығарылады. Осы қалдықтар Бас кітапқа  және келесі айға ашылған №1 журнал-ордерге  ведомоске көшіріледі.

№ 3 журнал-ордер және № 3 журнал-ордерге ведомость 1020 «Теңгемен жолдағы ақша қаражаты», 1040 «Карта-шоттардағы ақша қаражаты», 1050 «Жинақтаушы шоттардағы ақша қаражаты», 1060 «Өзге де шоттардағы ақша қаражаты» шоттары топтарының кредиті (№ 3 журнал – ордер ) және дебеті (№3 журнал – ордерге ведомость) бойынша болатын операцияларды есепке алуға арналған.

Осы тіркелімдерге бухгалтерлік жазбалар алдын ала топтастырылған біртекті операциялар бойынша жалпы  сомамен байланыстыратын шоттар бөлінісінде банктің үзінді көшірмесі  және басқа да ақша құжаттары негізінде  жүргізіледі.

Шоттардың топтары бөлінісінде  қалдықтар айдың басында № 3 журнал-ордерге  кейбір ведомостерде көрсетіледі. Айдың  соңындағы қалдықтар шоттар бойынша  дебет және кредит айналымдары сомасын  ескере отырып шығарылады. Айдың соңындағы  қалдықтар Бас кітапқа және келесі айға ашылған №3 журнал-ордерге ведомоске  көшіріледі.

2. 3  «Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң ақша қаражаттары есебінің ұйымдастырылуы.

1000 «Ақша қаражаты» кіші бөлімі  ақша қаражатын есепке алуға  арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың  топтарын қамтиды:

1010 – Кассадағы операциялар есебі 1000 «Ақша қаражаты» бөлімшесінің 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» активті синтетикалық шоттарында жүргізіледі.

 «Кассадағы ақша қаражаты»,  онда кассадағы ұлттық және  шетел валюталарымен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» - деп аталатын шоттар бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша журнал – ордерде, ал дебеті бойынша журнал – ордердің ведомосында жүргізіледі. (3 сурет).

Журнал –ордер нысаның  қолданғандағы ұлттық және шетелдік валюталарда касса операциясын  ұйымдастыру үлгісі.

1020 – «Жолдағы ақша қаражаты», онда жолдағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Бұл счетта ұйымдар кассасынан немесе есеп айырысу счеттарының басқа ұйымдарға жіберілген, әлі де болса олардың есеп айырысу счетына немесе кассасына түсе қоймаған ақша қаражаттарының есебі жүргізіледі. Жолдағы ақша қаражаттарына: банктегі счетқа есепке алынғанға дейін ақша тасымалдаушы инкассаторларға берілген ақшалай түсімдер, тиісті банкке аудару үшін байланыс мекемесіне өткізілген түсімдер, тұп нұсқадағы ақша қозғалысына тән құжаттарды банктерге тапсырғанға дейін ақша алушылар счетына аударылған ақша қаражаттары, сатуға арналған шетелдік валюта сатып алу үшін аударылған отандық ақша, тауарлар құнын, жұмыстар мен қызметтер құнын төлеу үшін несиелік карточкалардағы ақшалар жатады.

Жолдағы ақша қаражаттары счетына  ақша аудару үшін банктік және кассалық құжаттар: ақша тасымалдаушы инкассаторларға  берілген ведомостар; байланыс мекемесіне немесе телеграфқа аударылған соманың  пошта квитанциясы; шетелдік валюталарды  сатып алу және сату жөніндегі  құжаттарды растайтын жеделхат немесе электронды хабарлау т.б. қосымша құжаттар тіркелген банк көшірмесі, несиелік карточка мен төленген ақшаны растайтын  электронды чектер қолданылады. Аударылған ақшаларды есептен шығару банк көшірмесі  және кассалық кіріс ордерлер арқылы орындалады. 
Жолдағы ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі «Жолдағы ақша қаражаттары» счетында жүргізіледі. Бұл счеттың дебеті, «Теңге түріндегі кассадағы ақша қаражаттары», «Валюта түріндегі кассадағы ақша қаражаттары» счеттарымен корреспонденцияланады.                                                      

Мысалға, ақша тасымалдаушы инкассаторларға  немесе байланыс бөліміне берілген ақшалар  «Жолдағы ақша қаражаттары» счетының дебетіне, «Теңге, валюта түріндегі  кассадағы ақша қаражаттары» счеттарының  кредитінен жазылады. Банктегі счеттар  бойынша банк көшірмесі құжаты алынғаннан соң, жолдағы ақша қаражаттарының есепке алынғандығы, «Жолдағы ақша қаражаттары» счетының кредитіне, «Банктегі ағымдағы, счеттардағы теңге (валюта) түріндегі  ақша қаражаттары» счеттарының дебетінен  жазылады.  
Егер ұйымдар өзінің банктегі счетына телеграф немесе электрондық жүйе арқылы ақша қаражатын алса, онда осы ақша қаражаттары жөніндегі құжаттар толығымен банкке түскенге дейін, ұйымдар түскен ақшаны банктегі счетынан алуына және жұмсауына болмайды. Сондықтан, телеграф немесе электрондық пошта арқылы түскен ақша есеп айырысу (теңге немесе валюта) счеттарындағы қалдық сомаларға қосылғанға дейін «Жолдағы ақша қаражаттары» счетының дебетінде көрсетіліп, ақша төлеушілер счетының кредитінде, мысалға « Сатып алушылар және тапсырыс берушілер» счетында көрсетіледі.

Банк көшірмесі, барлық төлеу құжаттарымен бірге алынған кезде «Жолдағы ақша қаражаттары» счеты кредиттеліп, «Банктегі ағымдағы счеттардағы  теңге (валюта) түріндегі ақша қаражаттары» счеты дебеттеледі.

Сатуға арналған шетелдік валюта «Банктегі ағымдағы счеттардағы  теңге

 
(валюта) түріндегі ақша қаражаттары»  счетының кредитінен «Жолдағы  ақша қаражаттары» счетының дебетіне, теңгелік эквиваленті ақша «Банктегі  ағымдағы счеттардағы теңге түріндегі  ақша қаражаттары» счетының дебетіне  «Жолдағы ақша қаражаттары» счетының  кредитінен жазылады.  
Жолдағы ақша қаражаттарына тән бағамдық айырым, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісі қойған ресми бағам айырымынан туындаған шетелдік валюта сатудағы пайда болған айырым сомасы табыс әкелсе «Бағамдық айырымынан түскен табыстар» счетының кредитіне, ал зиян шеккен жағдайда «Бағам айырымының шығындары» счетының дебетіне «Жолдағы ақша қаражаттары» счеты не дебеттеледі, не кредиттеледі.  
Шетелдік валюталарды сатып алған жағдайда аударылған ақша қаражаттары «Банктегі ағымдағы счеттардағы теңге түріндегі ақша қаражаттары» счетының кредитіне «Жолдағы ақша қаражаттары» счетының дебетінен жазылады. Сатып алынған валютаны валюталық счетқа кіріске алуда «Жолдағы ақша қаражаттары» счеты кредиттеліп, «Банктегі ағымдағы, счеттардағы теңге (валюта) түріндегі ақша қаражаттары» счеты дебеттеледі.

1030 – «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты», онда ағымдағы банктік шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады; (4 сурет).

Есеп айырысу шоты бойынша  барлық операциялар былайша жүргізіледі.

«Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң жабдықтаушылармен есеп айырысу есебін әрбір шот - фактура бойынша журналда жүргізеді, бұл әрбір құжат бойынша есептеулерді бақылауға мүмкіндік береді.

Түскен шот - фактураларды басында “Түсетін жүктер есебі журналында”  тіркейді. Құндылықтардың түсуіне қарай  немесе орындалған жұмыстар немесе көрсетілген  қызметтерді қабылдауға қарай журналда кіріс құжаттарының нөмірлері белгіленеді  және түспеген жүктердің күні қойылады. Бұл журналдар 

әлсін – әлсін 3310 шот бойынша жүрігізілетін есептік тізілім деректерімен салыстырып тұрылады.

Журнал бойынша бас  бухгалтер сондай – ақ   жолдағы материалдық құндылықтарды бақылайды. Журналдағы жазуларды материалдық құндылықтарды түскенге байланысты тауарлы – көліктік құжаттар, кіріс ордерлері,  материалдарды қабыладу туралы актілер негізінде менеджер жүргізеді. “Қосымша” графасына менеджер шотты төлеу, акцепттен бас тарту немесе жартылай акцепт сомасы туралы деректерді жазады.

Ақшалай қаржылармен  есеп айырысу операцияларының бугалтерлік  есебін жүргізу мен ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:

1. Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде есептеу;                                                                     
2. Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс, тиімді пайдалануды бақылау.  
3. Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу. 1040 – «Карт – шоттардағы  ақша қаражаты», онда карт-шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады; 1040 «Карт шоттардағы ақша қаражаты», онда банктік шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі. Кәсіпорындар мен ұйымдар, фирмалар өздерінің ақшалай қаржыларын сақтауға банк мекемесінен арнаулы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған аккредитивтердегі ақшалай қаржылар, чек кітапшаларындағы ақшалай қаржылар, банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалай және басқадай құжаттардағы (вексельден басқа) ақшалай қаржылар есептелінеді. Жалпы субъектілердегі есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 (441) – шотта жүргізіледі. Бұл шот дебеті бойынша 1210,2110 (301), 1420 – 2810 (331-334), 1010 (451), 3010-3020 (601-603) және т.б шоттардың кредитімен, ал кредиті бойынша 1040 (141-143), 1610 (351-352), 1150 (401-403), 1010 (451), 3010,3020 (601-603), 3310 (671) тағы басқа шоттардың дебетімен корреспонденцияланады. 1040 – шоттың кредитінде жазылған операциялар номері 2 – журнал – ордерде, ал дебетінде жазылған операциялар осы журналдың ведомосында есептелінеді. (Қосымша 1.9)

1050 – «Жинақ шоттарындағы қаражаты», онда жинақ шоттарындағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;     1050 «Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты», мұнда ағымдағы банктік шоттардағы шетелдік валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі. 

" Жинақ шоттардағы  ақша қаражаттары " шотында субъектінің құрамына кіретін филиалдардың, құрылымдық бірліктердің ақша қаражаттары көрініс табады, онда ағымдағы шығыстарын (еңбек ақы, кейбір шаруашылық шығыстары, іс сапар шығыстары т.б.) жүзеге асыру үшін жергілікті банк мекемелерінде ағымдағы шотын ашады.

1060 – «Өзге ақша қаражаты», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге ақша қаражаты есепке алынады.1060 «Депозиттік банктік шоттардағы ақша қаражаты», бұл жерде депозиттік банктің шоттардағы ақша қаражаттарының қозғалысы есептеледі. 1060"Өзге ақша қаражаты" шотында айрықша сақтауды талап ететін қаражаттар есепке алынады. Бұлар үкіметтің жәрдемі ретінде алынған қаражат, жергілікті бюджеттен мақсатты қаржыландыру, мектепке дейінгі балалар мекемелерін қаржыландыратын кәсіподақ және басқа да ұйымдардың қаражаты, мәдени-ағарту мекемелерінің, демалыс лагерьлері, ата-аналардың балаларын балалар мекемесінде ұстауға жұмсайтын қаражаттары, кәсіпорынның өтініші бойынша жеке шоттан күрделі қаржыны қаржыландыруға шоғырландыратын және жұмсалатын қаражаттар.

1070 «Арнайы шоттардағы ақша қаражаты», бұл жерде арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының қозғалысы есепке алынады. Бұл шотта ашылған аккредитивтердегі  ақшалай қаржылар, чек кітапшаларындағы  ақшалай қаржылар, банктердегі арнайы  шоттардағы ақшалар және басқадай  құжаттардағы (вексельден басқа)  ақшалай қаржылар есептелінеді. Шаруашылық субъектілері 1070 (421) – «Аккредитивтердегі ақшалай қаржылар» - деп аталатын шотта жабдықтаушы және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың аттарына ашылған аккредитивтегі ақша қаражаттарын есептейді. Негізінен есеп айырысудың бұл түрі басқа қаладағы жабдықтаушылармен қолма-қол ақшасыз есеп айырысу үшін қолданылады.

Бұл есеп айырысу құжаты бойынша сатып алушы өзіне  қызмет көрсететін банк мекемесі арқылы жабдықтаушының шоты ашылған, яғни оған қызмет көрсететін банктен аккредитив ашады. Есеп айырысудың бұл түрі 1931 жылдан бері қолданылып келеді.

Қаржылық есептілік ҚР-сында  ұлттық валютада жасалады.

Қаржылық есептіліктің құрылымы және беру мерзімде

ІІІ. БҰЛАНДЫ АУДАНЫНЫҢ МӘДЕНИЕТ ҮЙІ» МКҚК – Ң АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ  ЕСЕБІНІҢ АУДИТІНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІ ЖӘНЕ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБІ МЕН ОНЫҢ АУДИТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.

Бүгінгі таңда Қазақстанның көптеген аудиторлық ұйымдарында көрнекті нормативті базалар бар, бұл олардың  аудиторлық тексерулерді сәтті жүргізуіне ғана емес, сондай – ақ кеңес беру және басқа да кәсіби қызметтерде жетістікке қол жеткізулеріне мүмкіндік береді. Осындай қызметтердің арасында айтарлықтай салмағы басымдары мыналар: қаржылық – шаруашылық қызметтерді талдау, кәсіпорындар мен банктердің төлем қабілеттілігін, кредиттік қабілеттіліктерін, өтімділіктерін бағалау, бухгалтерлік есеп, есептеме жасау, құқық, салық салу, жекешелендіру, мүлікті бағалау, маркетинг, менеджмент мәселелері бойынша кеңес берулер және т.б.

Бұланды ауданының  мәдениет үйі» МКҚК – ға 2006 жылы ревизиялық оның ішінде комплекстік тексеріс жүргізілді.

Қорытындысы:

Ревизиялық тексеріс кезінде  заңсыз, қолдан жасалған, жалған құжаттар табылған жоқ. Алайда мекеме қызметкерлерінде қажетті, жеткілікті дәрежеде жұмыс  жасау кезінде бюджет заңнамасы  қолданылмайды, техникалық сабақтар өткізіледі. (Қосымша 1.9).

Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ң ақша қаражаттары есебінің аудитін жетілдіру жолдары.

Менің ойымша ең алдымен Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК –  ға кем дегенде 2 жылда аудиторлық тексеріс жүргізіліп отыру керек. Оның нәтижесі кәсіпорынның тиімді, табысты, шығынсыз қызмет жасауына әкеледі.

Осылайша, есеп айырысу теориясы мен әдіснамасын жетілдіру бизнес-құрылымының  экономикалық әлеуетін қолданудың тиімділігін  арттыру резервтерін табуға мүмкіндік  береді.

Ұйымдастырушылық, функционалдық  және арнайы аудиттің озық түрлері  мен тәсілдер көмегімен есеп айырысуларды Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ға еңбек және басқадай ресурстарын басқаруды жетілдіру жолдары айқындалады. Есеп айырысуларды ұйымдастыруды жақсарту жөніндегі әзірленген ұсыныстарды енгізу МКҚК – нің жабдықтау – дайындау, өндірістік және қаржы – өткізушілік қызметі жүйесінің тиімділігін арттыру жөнінде негіздемелі шешім қабылдауына, есептік – талдаушылық және бақылаушылық қызметті жетілдіруге жағдай жасайды.

Есеп формасын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың  ең қарапайым әдісін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.

Шоттарға келетін болсақ, олар негізгі есеп регистрлерінде үнемі  қатысатын, эпизодтық болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады. Бұл жерде "трансформациялық ведомостар" деген ұғымы кең етек алып отыр. Олардың мақсаты — бізде қолданылатын терминология бойынша нәтижелік пен қаржы бөлуші-реттеуші шоттардың толық жабылуы.

Мұндай ведомостар біздің теориямызда  да, тәжірибемізде де белгісіз  болып  отыр. Біздің жағдайда қаржылық нәтижелерді  есептеу барысында барлық жазулар  айқын түрде көрініс табуы  мүмкін, керісінше трансформациялық ведомость көптеген көңіл бөліп  отырған тұлғаларды мұндай мүмкіндіктен айырады немесе бухгалтер бұл  жағдайда, егер алынған пайда (зиян)  оны  қанағаттандырмаса,  онда  құрылған  ведомості жоққа шығарып, басқа реттеу жұмыстарын жүргізіп, өзгеше нәтижелер  алуы мүмкін. Кредиторлық  берешектердің шоттарында есептелетін  сомалардың дұрыстығы мен олардың  толықтығын  бақылау  үшін  түгендеу  жүргізілуі  қажет,  ол кұжаттар бойынша  шоттарды корреспонденцияланатын шоттармен   салыстыру   арқылы   жүргізіледі.   Мұндағы   басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,  толықтығын анықтау болып табылады. Соңғы жылдары бухгалтерлік ақпараттарды өңдеудің барлық техникалық-экономикалық параметрлерінің жақсарғандығы байқалып отыр. Болып отырған ақша "дематерилизациясы", яғни ақшалардың электрондық  формаларға ауысуы, әртүрлі есеп айырысулар бойынша бухгалтерлік есепті енгізудің тәртіптерін түбегейлі қайта түсінуге мәжбүр етіп отыр. Сондықтан дебиторлық және кредиторлық берешектің әлемдік тәжірибесінде біршама  жақсы тәжірибе жиналғандығы жайлы ұмытпаған дұрыс.

Жетекші ғалымдардың әр түрлі  пікірлерін шолу арқылы озық ғылыми тұжырымдарды және кәсіби аудитті, ішкі бақылау, бухгалтерлік есеп пен бизнесті қаржы – экономикалық  талдауды ұйымдастыруды жетілдіру жөніндегі озық идеялар мен жетістіктер, сонымен қатар тұжырымдамалар мен нақтылы ұсыныстардың мәнісі дамуға сайып келеді.

«Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК –  ң тиімділігінің негізгі белгісі – шығындар мен тартылатын ресурстардың ең аз шамасымен ең жоғары қаржылық нәтижелерге жету. Осыны ескере отырып, мекеменің экономикалық әлеуетін тиімді пайдаланудың міндеттемелердің жетілдіру жолдары әзірленеді.

Бүгінгі таңда шоттар корреспонденциясын көрсетудің жеңіл нысаны ретінде  компьютерлік өңдеулермен белгілі  бір бағдарламалық пакеттер қолданылуда. Айта кететін жағдай, көптеген ағылшын  тілдес мемлекеттерде: Америка Құрама Штаттарында біртұтас шоттар жоспары  жоқ. Әрбір корпорацияның мамандары  өздеріне ыңғайлы, тиімді деп санайтын жоспарды өздері құрайды. Бір жағынан  бұндай шешім бухгалтер мамандарының әдістемелік шешімдер таңдауында біршама  тәуелсіздігін көрсетсе, екінші жағынан  мәліметтерді сәйкестендіруде немесе мамандардың бір кәсіпорыннан екіншісіне ауысуы кезінде қиындық туғызады. Алайда кәсіпорындардағы

құрылатын шоттар жоспарына  халықаралық стандарттар мен  ұлттық кәсіби бірлестіктермен қалыптасқан  белгілі бір бухгалтерлік стандарттар  ықпалын тигізеді.

Кемшіліктерді ескере отырып келесідей ұсыныстар жасауға  болады:

Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ға Америка Құрама Штаттарындағы бухгалтерлік есеп принциптерін ұсталынатын болса, онда АҚШ сияқты барлық бланкілер үшін міндетті ортақ есеп беру формалары болмайды. Есеп беру формалары (баланс және табыстар мен зияндар жайлы есеп беру) біршама жинақтылығымен, мәліметтердің ірілігімен айырықша көзге түседі, сондықтан да оларға деген көп алаңдатушылық туғызбайды.

Есеп формасын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың  ең қарапайым әдісін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.

Шоттарға келетін болсақ, олар негізгі есеп регистрлерінде үнемі  қатысатын, эпизодтық болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады. Бұл жерде "трансформациялық ведомостар" деген ұғымы кең етек алып отыр. Олардың мақсаты — бізде қолданылатын терминология бойынша нәтижелік пен қаржы бөлуші-реттеуші шоттардың толық жабылуы.

Мұндай ведомостар біздің теориямызда  да, тәжірибемізде де белгісіз  болып  отыр. Біздің жағдайда қаржылық нәтижелерді  есептеу барысында барлық жазулар  айқын түрде көрініс табуы  мүмкін, керісінше трансформациялық ведомость көптеген көңіл бөліп  отырған тұлғаларды мұндай мүмкіндіктен айырады немесе бухгалтер бұл  жағдайда, егер алынған пайда (зиян)  оны  қанағаттандырмаса,  онда  құрылған  ведомості жоққа шығарып, басқа реттеу жұмыстарын жүргізіп, өзгеше нәтижелер  алуы мүмкін. Кредиторлық  берешектердің шоттарында есептелетін  сомалардың дұрыстығы мен олардың  толықтығын  бақылау  үшін  түгендеу  жүргізілуі  қажет,  ол кұжаттар бойынша  шоттарды корреспонденцияланатын шоттармен   салыстыру   арқылы   жүргізіледі.   Мұндағы   басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,  толықтығын анықтау болып табылады. Соңғы жылдары бухгалтерлік ақпараттарды өңдеудің барлық техникалық-экономикалық параметрлерінің жақсарғандығы байқалып отыр. Болып отырған ақша "дематерилизациясы", яғни ақшалардың электрондық  формаларға ауысуы, әртүрлі есеп айырысулар бойынша бухгалтерлік есепті енгізудің тәртіптерін түбегейлі қайта түсінуге мәжбүр етіп отыр. Сондықтан дебиторлық және кредиторлық берешектің әлемдік тәжірибесінде біршама  жақсы тәжірибе жиналғандығы жайлы ұмытпаған дұрыс.

Осылайша, есеп айырысу теориясы мен әдіснамасын жетілдіру бизнес-құрылымының  экономикалық әлеуетін қолданудың тиімділігін  арттыру резервтерін табуға мүмкіндік  береді.

Ұйымдастырушылық, функционалдық  және арнайы аудиттің озық түрлері 

мен тәсілдер көмегімен есеп айырысуларды Бұланды ауданының мәдениет үйі» МКҚК – ға еңбек және басқадай ресурстарын басқаруды жетілдіру жолдары айқындалады. Есеп айырысуларды ұйымдастыруды жақсарту жөніндегі әзірленген ұсыныстарды енгізу МКҚК – нің жабдықтау – дайындау, өндірістік және қаржы – өткізушілік қызметі жүйесінің тиімділігін арттыру жөнінде негіздемелі шешім қабылдауына, есептік – талдаушылық және бақылаушылық қызметті жетілдіруге жағдай жасайды.

Қорытынды.

Барлық шаруашылық субъектілері ақша қаражаттарымен жұмыс істейді. Кәсіпорын қызметінің тиімділігі бір  жағынан ақша қаражаттары есебінің дұрыс жолға қойылуынан да тәуелді. Шаруашылық қызметінде кәсіпорын басқа  кәсіпорындармен сатып алынған  негізгі құралдар, материалдар мен  шикізаттар, орындалған қызметтер үшін есеп айырысулар жүргізеді. Сонымен  бірге кәсіпорын есеп айырысулар жолымен салық органдармен, кеден қызметімен, бюджеттпен қарым – қатынасқа түседі. Бүгінгі таңда әр шаруашылық субъект өзінің қызметін жүргізу барысында есептік операциялармен күн сайын кездеседі. Есептік операциялардың нәтижесінде берешектердің пайда болуымен байланысты шаруашылық іс – әрекеттер маңызды мәнге ие. Себебі ақша қаражаттары және берешектер бақыланбаса, мекеменің қаржылық жағдайы күрт төмендеуі мүмкін, соның салдарынан шаруашылық субъектінің банкрот болып қалу ықтималдығы жоғары. Осы себептен мекеменің өзінің берешектерін қатаң есепке алып, оның өтелуіне бағытталған іс – шараларды қолдануы оның нарықта жемісті қызмет етуіне жәрдемдеседі.

Өзекті мәселелердің ақша қаражаттары есебінің тиімді пайдаланып, жұмсалуы  болып табылады.

Сонымен, Ақша қаражатын  сақтау заңды және жеке тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының  банк мекемелері: теңгемен, шетелдік валюталармен жүргізілетін есеп айырысу шоттарын ағымдық және корреспонденциялық шоттарын ашатынын білдік. Ал, корреспонденциялық шоттар – банктің және банктік емес қаржылық мекемелердің қаржылық шоттары. Олардың ашылуы мен жүргізілуі ұлттық банктің  нормативтік актілерімен белгіленеді.Ағымдағы есеп айырысу шоттары – заңды тұлғалардың банктік шоттары.

Аудит тұрғысынан мәлімет  көзінің ең негізгісі – ол қаржы  есебі. Қаржы есебі арқылы шаруашылық субъектісінің барлық жағынан жетістіктері, қаржылық жағдайы, табыстылығы толығымен  көрсетіледі.

Ақша қаражаттардың есебі мынадай  алғашқы құжаттардың негізінде  жүзеге асады:

-    төлем тапсырмасы;

-    нақты жарнаға хабарландыру;

-    төлем талап тапсырмасы;

-    кіріс касса ордері;

-    шығыс касса ордері;

-    ақшалай чектер;

-    қаражатты депонирлеудің төлем тапсырмасы;

-    банктік көшірмелер.

Әрбір кәсіпорын басшылары кәсіпорын қызметін дүрыс жолға қойып, пайдасын асыру үшін ішкі аудитті жүргізу керек. Кәсіпорынның барлық қаржылық нәтижелері қаржылық есеп беруде шығарылады. Ал, аудиттің ең маңызды объектісі қаржылық есеп беру, яғни ол жердегі мәліметтердің шынайылылығын, анықтау болып табылады.

Жалпы айтқанда, мен қойған мақсатыма  жеттім, яғни ақша қаражаттар есебі  мен ішкі аудитінің теориялық  мәселелерін тәжірибе принциптерімен ұштастырып, алған білімімді нығайта түстім.

Тәжірибе өткен  кәсіпорында  бухгалтерлік есеп соның ішінде ақша қаражаттар есебі дұрыс жолға  қойылған. Бірақ, кәсіпорын қызметкерлерімен не қаржылық талдауы, не басқару талдауы  жүзеге аспайды.

Менің айтатын ұсынысым осы талдау мәселесін реттеп, дұрыс жолға  қойу керек, яғни қызметкерлерді қосымша  арнайы мамандандырып немесе жаңа мамандарды шақырып, бұл мәселені шешу керек. Әрине, бұл қосыша шығындарға алып келеді, бірақ бұл міндетті түрде өз - өзін ақтайтын шығындар. Себебі, қаржылық талдау, басқару талдауы кәсіпорын қызметінің дұрыс жолға қойылып басқарылуының негізі болып табылады.  

ҚОЛДАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТ  ТІЗІМІ:

1. «Экономикалық теория» В.Крымов. Алматы, 2009 жыл.
2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» заңы. Алматы, 2007жыл.
3. Ұлттық қаржылық есеп беру стандарттары №2. 2007жыл  .
4. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Алматы, Экономика, 2003 жыл.
5. Жолдасбаева Г.Ө. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2009 жыл.
6. Ажибаева З.Н. Аудит. Алматы, Экономика, 2004
7. Андреев В.Д. Практический аудит: Справочное пособие. - М.: Экономика, 1994 жыл.
8. «Банктегі бухгалтерлік есеп» / С.Т. Міржақыпова / Алматы 2004ж / 141-196 беттер.
9. «Бухгалтерлік есеп» Баймұханова С.Б., Балапанов  155-170б.
10. www.buhgalter.kz