Қазақстан Республикасында жергілікті басқару органдарының қызметін жетілдіру

  Осыған орай Елбасы елімізде жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін айқындайтын, мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктерді шектеу процесін аяқтайтын заң жобаларын әзірлеп, Парламенттің қарауына енгізуді Үкіметке тапсырды.

      Мемлекеттік биліктің атқарушы тармағының қызметін жетілдіруге бағытталған реформалар жүргізудің маңызы зор.  «Қазақстан - 2030» ұзақ мерзімді Даму стратегиясына қатысты баяндамасында Президент Нұрсұлтан Назарбаев: «Атқару билігінің құрылымын, қажетсіз қызметтер мен сатларды таратып, басқару процесін орталықсыздандыру арқылы одан әрі қарай жетілдіре түсуіміз керек.» деп ерекше атап көрсетті.

      Мемлекет  басшысы биылғы жылғы Жолдауында атқарушы билік жүйеісін орталықсыздандыру  барысында белгілі қадамдар жасалғанын айтып өтті.

Стратегияда: « Билікті орталықсыздандыру  мен шамасы келетін істерге қатысты  өкілеттіктерді төменірек деңгейге берудің қажеттілігі көзге ұрып тұр, осылай болғанда орталық және мемлекеттік  органдар өздерінің керектігі мен  пайдалылығын ұдайы дәлелдеуге мәжбүр болар еді» деп жазылған.

      Орталықсыздандыру түсінігінің көптеген анықтамасы бар. Соның ішінде, біздің ойымызша, түпкілікті ұғымына жақын екеуін атап айтсақ:

- Орталықсыздандыру  - басқару функцияларын орталық  органдардан жергілікті органдарға  беру, төменгі басқару органдарының құзырлық шеңберінің жоғарғаның арқасында кеңейту.

• Орталықсыздандыру -  орталықтандыруға қарама-қарсы басқару жүйесі, дәлірек,  жергілікті әкімшілік органдары мен өзін өзі басқару қоғамдық мекемелерінің билігі мен хұзыры шеңберінің кеңейтілуі

   Бірінші жағдай билік тепе-теңдігін сақтай отырып, өкілеттіктерін орталықтан одан төменгі билікке беруді көздейді. Бұл түсініктегі орталықсыздандыру  демократиялық басқаоуға жағдай жасай отырып , үкіметті халыққа  жақындата түседі деп айтуға болады.

Екінші  анықтама бойынша, мемлекеттік функциялардың  бір бөлігі  (меншік, қаржы және басқа да сол сияқты жергілікті өзін-өзі басқару органдарына тапсырылады. Олар өз кезегінде, осы орталықсыздандырылған хұзырлары шеңберінде, жоғары билікке жүгінбей-ақ, өз жеке атынан өкілетін іске асырады. Осындай жолмен жергілікті автономия қамтамасыз етіледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

      Жоғарыда  жазылғандарды қорытындылай келе, жергілікті атқарушы органдарға әкімдер  және олардың аппараттары жатады. Заң  талаптарына сәйкес, әкім – Қазақстан Республикасы Президенті мен Республика Үкіметінің, жергілікті атқарушы органдарды басқаратын , қарауындағы аумақта мемлекеттік саясаттың жүзеге асуын, Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдарының барлық аумақтық бөлімдерінің үйлесімді қызмет жасауын қамтамасыз ететін , атқарушы органдарға басшылық жасайтын, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын, Қазақстан республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік басқару өкілеттігіне ие, сол сияқты тиісті аумақтың әлеуметтік және экономикалық дамуына жауапты уәкілі болып табылады.

    Жергілікті атқарушы органдардың  және әкімнің қызметін қамтамасыз  ету үшін мемлекеттік мекеме - әкімнің аппараты құрылады.

      Ал  жергілікті атқарушы органдар Қазақстан  Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді. Сонымен бірге тиісті аумақтық мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпымемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етіп отырады. Олардың құзыретіне: аумақты дамыту жоспарлары, экономикалық және әлеуметтік бағдарламалары, жергілікті бюджетті әзірлеу және олардың атқарылуын қамтамасыз ету, коммуналдық меншікті басқару, жергілікті органдардың жұмысын ұйымдастыру және т.б. жатады.

      Мемлекеттік басқарудың жергілікті органдарына  – Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің заңдарын актілерін және Конституцияны орындауды қамтамасыз ететін жергілікті атқару органдары жатады. Мемлекеттік басқару функцияларын өз аумағына сәйкес жүзеге асыратын және ортақ басшылық жасайтын жергілікті атқару органының басшысы әкімшілік-аумақтық бөлініске сәйкес Республика Президентінің сол жердеші тікелей өкілі болып есептеледі.

      Жергілікті  әкімшілік пен оның органдарының қызметін ұйымдастыру құқықтық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету  үшін бюджет жобасын талдайтын және оны орындайтын жергілікті әкімшіліктің аппараты құрылады.

      Мемлекеттік биліктің атқарушы бұтағы да реформаланды, жетілдіріле түседі. Елбасының биылғы жылғы  Жолдауында көрсетілгендей, бұл билік тармағы да бұдан  әрі ықшамдалып, біраз өкілеттігін  жергілікті органдарға береді.

     Ұсақ-түйек мәселелердің бәрін  орталық билік өз қолында шоғырландырмай, төменгі буындарға ауыстырады. Мұның  өзі азаматтардың болмашы мәселелерді  шешу үшін Астанаға, облыс орталығына  ағылуына азайтады.

      Осыған орай Елбасы елімізде жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін айқындайтын, мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктерді шектеу процесін аяқтайтын заң жобаларын әзірлеп, Парламенттің қарауына енгізуді Үкіметке тапсырды.

    Мемлекеттік биліктің атқарушы  тармағының қызметін жетілдіруге бағытталған реформалар жүргізудің маңызы зор.    

   «Қазақстан 2030» ұзақ мерзімді Даму стратегиясына қатысты баяндамасында Президент Нұрсұлтан Назарбаев : «Атқару билігінің құрылымын , қажетсіз қызметтер мен сатларды таратып, басқару процесін орталықсыздандыру арқылы одан әрі қарай жетілдіре түсуіміз керек.» деп ерекше атап көрсетті.  
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер 

1 Ашитов  З.О. Егемен Қазақстанның құқығы:Оқулық.- Алматы,1997.-256 б.

2. Баянов  Е. 

   Мемлекет және құқық негіздері.- Алматы:Жеті Жарғы,2001.- 265-272 б.

3. Билік  жүйесі дамудың жаңа деңгейіне  сай болсын // Егемен Қазақстан.- 2003.- 4 сәуір.- Б.2

4 Кемел  М.

   Жергілікті мемлекеттік басқару:  бүгін және ертең // Егемен Қазақстан.- 2005.- 16 наурыз.- Б.2

5 Қазақстан  Республикасының Конституцяиысының түсіндірме сөздігі .- Алматы: Жеті Жарғы, 1996.- 368 б.

6  Қалмырзаев  Ә.

       Мемлекет дамуының тамыршысы  – халық : Елбасы Жолдауының  ғылыми негізі мен сабақтастық  сипаты// Егемен Қазақстан.- 2005.- 3 0 наурыз.- Б.2

7 Мақұлбеков  Б.

Жергілікті  мемлекеттік басқарудың құқықтық негіздері // Ақиқат .- 2001 .- 3.- Б.42-46

8 Несіпбай  А.

      Жергілікті басқару жүйеісін  жетілдіру : ел дамуына жаңа  серпін қосады// Егемен Қазақстан.- 2005.- 7 қаңтар.- Б. 2.

9 Нүкенов  А. 

      Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері// Саясас.- 2002.- N 7.- Б. 26- 3

10  Сапарғалиев  Ғ.

       Қазақстан Республикасының Конституциялық  құқығы.- Алматы: Жеті Жарғы, 2004.- 480б.

11 Сапарғалиев  Ғ.

   Қазақстан Конституциясы : тәуелсіздікке  қызмет етудің 10 жылы// Егемен Қазақстан.- 2005 .- 26 қаңтар.- б.1-2

12. Дағдарыстан  дамуға: Қазақстан Республикасының  Президентінің 2009 арналған Жолдауы.- Астана, 2009.- 40 б.

13. ҚР  Конституциясына өзгерістер мен  толықтырулар: ҚР Заңы// жаршы.- 2007.- №10.- б.36

14 Қазақстан  Республикасының атқарушы билігін жетілдіру –заман талабы// Егемен Қазақстан.- 2006.- 25 қыркүйек.- б.2