Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты

Қазақстан Республикасының  сыртқы саясаты. Тәуелсіз мемлекет ретінде  Қазақстан Республикасының құрылуы  мемлекеттің сыртқы саясаттағы бағдары  мәселесін алға қойды. Ол келесі проблемалық  аспектілерді қамтыды:

1. Әлемдік қауымдастықтың  Қазақстан Республикасын халықаралық  қатынастардың субъектісі ретінде  қабылдауы.

2. Мемлекеттің сыртқы  саяси қызметінің негізгі принңиптерін, оның сыртқы саяси құндылықтары  мен басымдықтарын жобалау.

3. Халықаралық қатынас  субъектілерімен халықаралық байланыстарды  жолға қою және дамыту.

4. Халықаралық құқық принциптері  мен нормаларын тану және игеру.

5. Халықаралық қатынастар  мәдениеті: дипломатия мен дипломатиялық  қызметті қалыптастыру.

Жас тәуелсіз Қазақстан Республикасы үшін сыртқы саясаттағы негізгі мәселе мемлекеттер мен әлемдік қауымдастықтың оны дербес, тәуелсіз мемлекеттік  құрылым ретінде тануын, оның территориялық  түтастығын, халықаралық істердегі  құқықтық субъектілігін тануын қамтитын легитимділік проблемасы болды. Қазақстан  Республикасы тәуелсіздіктің 10 жылы ішінде осы түрғыда біркатар табыстарға қол жеткізді. БҰҰ-ға мүше болып қабылданды, әлемнің негізгі мемлекеттерінің  барлығымен дерлік дипломатиялық байланыстар  орнатты. Қазақстан Республикасының  табысты легитимделуі бірқатар ішкі және сыртқы жағдайларға мүмкіндік  туғызды.

Біріншіден, КСРО-ның құлауы, осы алып мемлекеттің жойылуы  қазіргі кездегі әлемнің басты  мемлекеттерінің үкіметтері тарапынан  оң құбылыс ретінде қабылданды. КСРО құлағаннан кейінгі оның территориясында  пайда болған тәуелсіз мемлекеттерді  басқа мемлекеттердің үкіметтері, БҰҰ  және оның құрылымдары тез арада  таныды. "

Екіншіден, ел басшылығының бастамасы бойынша Қазақстан  Республикасы тәуелсіздігінің анық құқықтық негізі қалыптасты. 1990 жылдыңқ  а з а н ы н д а Қазақ  Кеңестік Социалистік Республикасының  Жоғарғы Кеңесі мемлекеттік тәуелсіздік  туралы Декларацияны қабылдады. Осы  құжаттың негізгі ережелері Қазақстан  Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық занда, 1993 жылғы  Конституцияда және жалпыхалықтық  референдум арқылы кабылданған 1995 жылғы  Конституцияда дамытылған және нақтыланған. Осы құжаттарда Қазақстан Республикасының  сыртқы саясатының негізгі принциптері  көрсетілген: ашықтық, бейбітшілікті  жақтау, тату көршілік, тең серіктестік, қарулы күшті бірінші болып қолданудан бас тарту, басқа елдердің ішкі істеріне араласпау, ядролық қарусыз ел мәртебесі, екіжақты және көпжақты келісім негізінде, сондай-ақ БҰҰ және оның құрылымдары  шеңберінде қабылданған барлық халықаралық  міндеттерді орындау.

Үшіншіден, Қазақстан Республикасының  халықаралық беделін көтеру және оның легитимділігі экономикалық және саяси реформаларды табысты жүргізуге: қоғамдық өмірдің мемлекеттен тыс  және дербес болуына, демократиялануына  мүмкіндік береді. Осы экономикалық және саяси процестердің негізінде  қазақстандық қоғамды консолидациялау  Қазақстан Республикасын халықаралық  аренаға іргелі жалпы адами құндылықтарды (нарық жүйесі және баламалы айырбас, тату көршілік және күш қолданбау, тұлғаның құқықтары мен қадір-қасиеті, хдлықаралық  келісімдер нормаларының басымдығы  және т.б.) танитын тең құқықты  серіктес ретінде алып шықты.

Төртіншіден, әлемдік қауымдастыққа  кіруде Қазақстан Республикасының  ішкі саяси түрақтылығы ерекше мәнге  ие болды. Осының нәтижесінде Қазақстанды  әлеуметтік қауымдастыққа, алдыңғы  қатарлы елдерге жақындататын инновациялық мәселелерді жүзеге асыруда берік  болатын елдегі әлеуметтік жағдайды болжауға болады.

Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде сыртқы саяси қызметтің  нақты принциптері негізінде  қызмет етуі және мүдделерін халықаралық  аренада бейнелейтін жеке сыртқы саяси құндылықтары мен басымдықтарын  жобалауы керек.Әрине, осы сыртқы саяси  принциптер, құндылықтар мен басымдықтар  өлемдік қауымдастық үшін деструктивті болмауы шарт. Олар халықаралық қатынастар принциптеріне және халықаралық  құқық нормаларына қайшы келмеуі  қажет. Қазақстан Республикасының  тәуелсіз мемлекет ретіндегі легитимделуінде, оның негізгі сыртқы саяси принциптерін, құндылықтары мен басымдықтарын  жобалау мен дамытуда елдің алғашқы  Президенті Н.Ә.Назарбаевтың көрнекті рөл атқарғандығын ескере кеткеніміз жөн.

Қазақстан Республикасы қазіргі  әлемнің ірі мемлекеттерінің  мүдделері астасып жатқан күрделі  геосаяси кеңістікте орналасқан. Бұл  жағдай "мемлекет басшысы мемлекеттің  ішкі және сыртқы саясатының негізгі  бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды  тұлға" (Қазақстан Республикасы Конституциясының 40-бабы) болып табылатын ел Президентінен  саяси ерік пен бастаманы, ойластырылған  және салмақты әрекетті, превентивті  шешімдер мен шараларды қабылдау қабілеттілігін талап етеді. Осы  түрғыда ҚР президенті Н.Э.Назарбаев  тарапынан ұсынылған еуразиялық идеясы ерекше мәнге ие. Бұл идея ТМД мемлекеттерінің интегративтік  мүмкіндіктерін, яғни ТМД шеңберіндегі интеграңияны, сондай-ақ экономикалық және сыртқы саяси мүдделері еуразиялыққа жақын басқа елдердің қатыстырылуын  қамтиды. Қазіргі еуразиялық идея өркениет дамуының түйінді желілерінде мемлекеттердің жан-жақты ынтымақтастығы үшін аса  кең геосаяси кеңістікті құруды көздейді. Еуропа мен Азияны жалғастыратын  тарих және дәстүрлі көпір ретінде  Қазақстан еуропа елдерімен де, азия елдерімен де өзінің экономикалық байланыстарын  кеңейтуге кең мүмкіндіктерін алады. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еуразиялық идеясы біздің болмысымыздың геосаяси, экономикалық, тарихи, өлеуметтік-мәдени, этникалық шындығы болып табылады. Осы негізде ҚР үкіметі Президенттің басшылығымен екіжақты және көпжақты келісімдерді, қазақстандық шекараның  е бойында тыныштық пен қақтығыстарды  болдырмауды қамтамасыз ететін өзімен көршілес барлық елдермен келісімшарттар жасауды қалыптастыру бойынша белсенді саяси қызметтер атқаруда. Қазақстан  еуропа елдерінің барлығымен дерлік дипломатиялық қатынастарды жолға  қоя отырып ОБСЕ, НАТО тәрізді еуропалық  мемлекетаралық ұйымдармен де байланыс орнатты. Қазақстанның НАТО-мен біріккен жаттығулар өткізу үшін әскери бөлімдерді дайындау бойынша жеке ынтымақтастық  бағдарламасы бар. Бұл қазақстандық әскери контингенттің БҰҰ бітімгершілік  акцияларына қатыстырылуына мүмкіндік  береді. Қазақстан үшін сыртқы саяси  басымдықтардың арасынан Ресеймен мемлекетаралық байланыс ерекше мәнге ие.Ресей империясының қол астында, одан кейінгі көпұлтты мемлекеттік құрылым КСРО-ның  құрамында болған Қазақстан тарихи және дәстүрлі түрғыда аграрлық-шикізат  көзі болды, сондықтан Орталыққа, метрополия ретіндегі Ресейге экономикалық тәуелді еді.

Осы жағдай Қазақстанның шаруашылық инфрақұрылымының Ресейге толықтай тәуелділігінің қалыптасуына алып келді  және оның салдары экономикалық түрғыда  оны Ресейге, оның ішкі проблемаларына қатыстырады. Ресейдегі экономикалық тоқырау мен қиындықтар соған  сәйкес бізде де көрініс тауып  отырады. Ресейдегі экономикалық жандану  біздің экономикамызды да қоректендіреді. Осы жағдайлардын барлығы мемлекеттің  тәуелсіздігін қамтамасыз етудің шынайы негізі — көпвекторлы сыртқы саясаттың  қалыптасу қажеттілігін тудырады. Бірақ  біздің сыртқы саясатымыздың ресейлік векторы көп позиция жағынан  басымдыққа ие. Осы ахуал Қазақстан  Президенті Н.Ә.Назарбаевтың әрдайым  назарында және ол келісімдер, шарттар, мақсаттар тәрізді дипломатиялық  акцияларда көрінеді. Көптеген халықаралық  проблемалар бойынша Қазақстан  мен Ресей біртүтас немесе жақын  позиңияларда болады.

Қазақстанның сыртқы саясатында өздерінің тарихи тағдыры, этномәдени құндылықтары бойынша туыс халықтар өмір сүретін Орталық Азия аймағы ерекше орын алады. Бұлар түркі тілдес Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстан, сонымен қатар Тәжікстан мемлекеттері. Халықтар арасында қалыптасқан осы  тарихи байланыстар, тарихтын, мәдениеттің, тілдің ортақтығы елеулі дәрежеде осы  мемлекеттерді жақындата түседі. Бұл халықаралық аренада біртұтас, келісілген позиция түрғысынан көрінуге мүмкіндік береді. Қазақстанның сыртқы саясатының ерекше аспектісі Кытай  екендігі сөзсіз. ҚХР-мен достық, тату көршілік қатынасты жолға қою  — Қазақстан басшылығының сыртқы саясатының аса маңызды проблемасы. Осы саладағы біздің міндеттеріміз  — Қытаймен арадағы шекараны делимитациялау, оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сауда-экономикалық шарттарға отыру, мәдени айырбасты дамыту. Қытай —бұл жақын көршілікте түрған, тез дамып  келе жатқан аса ірі этно-демографиялық  массив, ядролық держава, супердержава ретінде XXI ғасырда халықаралық қатынастарда басты рөлдерді атқарады. Қазақстан Республикасының басшылығы жүргізіп отырған сыртқы саясатта қазіргі әлемнің басты мемлекеттері де назардан тыс қалмайды. АІСДІ, Германия, Англия, Франция және басқа еуропалық мемлекеттер ең алдымен, мүмкін болатын инвесторлар мен сауда серіктері ретінде қызықтырады, осындай қызығушылық Азияның алдыңғы қатарлы елдері Үндістан, Жапония, Оңтүстік Корея, Пөкістан, Түркия, Иранға да артуда. Қазақстан осы елдердің барлығымен дерлік үздіксіз дамып отырған сыртқы саяси байланыстарды, дипломатиялық қатынастарды жолға қойды.

Қазақстан Республикасының  басшылығы Ауғанстан, Таяу ШЫІҒЫС, Балқан елдері тәрізді "дағдарысты аймақтарға" да назар аударады. Қазақстанның бұл  жерлерде жеке геосаяси мүдделері жоқ  болса да, біз осы "дағдарыстық  аймақтардың" әлемге тудырып отырған  қауіптілігін сезінеміз. Сыртқы саясатты жүзеге асыруда ҚР Президешінің басшылығымен құрамына сыртқы істер министрлігін, елшіліктер мен консулдықтарды қамтитын атқарушы орган — дипломатиялық  қызмет жұмыс жүргізеді. Қазақстан  Республикасының басшылығы қысқа  мерзімнің ішінде табысты жұмыс  істеп жатқан Дипломатиялық қызметті кұра алды. Бұл Қазақстан Республикасының  билік құрушы элитасы меңгерген  кәсіптік қызметгің жаңа түрі. Осы  құрылымда жүмыс істеу кәсіби білікгілік пен білімді талап  етеді және бұл міндетті Қазақстан  элитасы табысты түрде атқарып  отыр деп толық сеніммен айтуға болады