Баға дискриминациясы

Қазақстан Республикасы білім  және ғылым министрлігі.

Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Экономика факультеті.

Экономика және халықаралық  бизнес кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

Баға дискриминациясы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тексерген:Жарасбаева Айнұр  Жаңбыртаевна

Орындаған: Тур-21 топ студенті Торжанова Данагүл

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            Қарағанды-2012

Жоспары:

1.кіріспе

2.негізгі бөлім

2.1.Баға стратегиялары

2.2. Баға дискриминациясы

2.3. Баға дискриминациясының  түрлері.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

   Қарапайым монополияның моделі белгілі бір уақыт аралығында тұтынушыларға сатылатын тауарлардың бағасының бірқалыпты және бәріне бірдей болғанын мәжбүрлейді. Баға қалыптастырудағы бұндай саясат тауар қайта сатылымнан өтетін жағдайда басқаша құру да мүмкін емес сияқты. Мысалға университет жанында кітап дүкенінде оқушылар мен студенттерге бірдей тауарға әртүрлі баға белгіледі делік. Ондай жағдайда кез-келген бір оқушы тауарды көп мөлшерде сатып алып оны қайта студенттерге сатпайды деп нақты айтуға болмайды.

   Бірақ барлық фирмалар  тауарға бірдей баға белгілемейді. Бірдей тауарға әртүрлі сатып алушыға әртүрлі баға белгілейтін фирмалар да бар. Бұл фирма шығындарына байланысты болуы және болмауы мүмкін.

  Бірінші жағдайға  театрға билетті алайық. Балалар  мен үлкен кісілерге билеттің  бағасы әртүрлі. Бірақ бұл фирма  шығындарына еш қатысы жоқ.  Өйткені театрдағы орынға кететін  шығындар бірдей.

   Екінші жағдайға  жанармай бекеті мысал бола  алады. Егер сіз қолма-қол ақшаға  бензин алсаңыз бұл сізге төлем  карточкасымен есеп айрысқанға  қарағанда арзанырақ түседі. Өйткені  фирма кассалық операцияларға  кеткен шығындарды есепке алады.

  Жоғары келтірілгендердің  бәрі баға дискриминациясының  мысалы.

   Сонымен баға дискриминациясы  дегеніміз- кәсіпорынның фирма  шығындарына қарамай сатып алушыларға  бір тауарға әртүрлі баға белгілеуі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 Баға стратегиялары

Баға стратегиясының негізгі  түрлеріне төмендегілер жатады:

Жоғарғы баға стратегиясы. Бұл  стратегияның басты мақсаты - өндіріліп, шығарылып отырған жаңа тауар  өте құнды болғандықтан, ол үшін бірқалыпты нарықтық бағадан жоғары төлеуге дайын сатып алушылардан  «қаймағын сүзіп алу» жолымен  үстеме пайда табу.

Орта баға стратегиясы (бірқалыпты бағақалыптастыру). Тауардың өмірлік циклының құлдырау фазасынан басқа барлық кезеңінде қолданылады, пайданы ұзақ мерзімді перспектива ретінде ұстанатын фирмаларға тән.

Төменгі баға стратегиясы (нарыққа ену стратегиясы) тауардың өмірлік циклының кез келген фазасында қолданыла алады. Бұл стратегия баға бойынша сұраныс икемділігі өте жоғары болғанда тиімді болып табылады.

Кешендік сатуды ынталандыру  стратегиясы (шығындық лидер) тауар  бірлігін сатуда қолданбай, бір тұтастай сатқанда қолданылады. Сатудың шығындық лидері – фирма өзінің басқа да тауарларын өткізу мақсатында сатып алушыларды тарту бойынша фирманың минималды пайдамен өткізілетін тауары.

Қосымша тауарлар стратегиясы  сатып алушылардың көңілін аудару үшін жарнамалық іс-шара болып табылады. Бұл жағдайда фирма негізгі тауарға қосымша бұйымдар жинағын ұсынады, тұтынушы «қаныққан» тауарды сатып алуға тоқтам жасайды. Бұл стратегияның қиындығы, баға құрамына стандарттық жинақталым ретінде нені қосу керек, ал қосымша ретінде не ұсыну керек екендңгңнде.

«Лидер соңынан еру» стратегиясы. Олигополиялық нарықта жиі қолданылады. Бұл жағдайда нарықтағы үлесі  ауқымды болып табылатын фирмалардың  бірі жабдықтаушылармен жариялы емес түрде негізгі лидер болып табылады.

Мәртебелі баға стратегиясы өте жоғары бағамен сатылатын тауарларды және тауар маркасы мен тауар сапасына ерекше көңіл аударатын нарық сегменттерін қарастырады. Бұл стратегия фирма және оның тауарларының жоғарғы мәртебелілігі болған жағдайда және минималды бәсекелестік шартында мүмкін болады.

Шығындық көзқараспен  байланысты тауарлар бағасының статегиясы. Тауарлардың өндірілуі шығындық көзқараста қарастырылады, егерде тауар бірлігінің өндірілу көлемінің өзгеруі басқаларының өндірісінің өзгеруімен қатар болса. Бұл негізгі өнім өндірісі үдерісіндегі жолай өндірілетін қосалқы тауарларға байланысты.

Сұраныс көзқарасымен байланысты тауарлар бағасының стратегиясы. Тауарлар өзарабайланысты болады, егерде олардың біреуінің бағасы екіншіге әсер етсе. Бұл бір тауар екінші тауарды алмастыратын дәрежеде болған шартта мүмкін болады.

Баға бекітудегі қызметтерді үйлестіру стратегиясы. Ол екі жағдайда пайда болады: баға бойынша шешімдерді қабылдау және қатарлас баға саясатын жүргізу. Кейбір елдерде баға бойынша мәлімелерді жасасу заңмен тиым салынған, сондықтанда фирмалар екінші жағдайға ұмтылады.

Бағалық дискриминация стратегиясы. Фирма тауар мен қызметтерді оларды өндірудегі шығындарына қарамай әр түрлі бағамен сатады.

«Байланыстырылған бағақалыптастыру стратегиясы». Бұл стратегияны қолдану кезінде тауар бағасы мен оның шығындары тең болатындай соммадағы тұтыну бағасына бағдарланып бекітіледі.

«Өзгермейтін баға» стратегиясы. Фирма ұзақ мерзім бойында өзгермейтін бағаны сақтау мен бекітуге ұмтылады, өйткені өндіріс шығындары өзгеретін жағдайда фирма, баға саясатын қайта қарастыру орнына, тауар құрамы мен қорапталыну мөлшерін, сыртқы бейнесін өзгертуге тырысады.

Нольмен аяқталмаған немесе психологиялық баға стратегиясы  – нольмен аяқталған соммаға  қарсы бағаның қандайда бір төмендеуі. Тұтынушыларда фирма өз бағасын терең талдап, оларды минималды түрде орнатуға тырысады деген пікір қалыптасады.

Бағалық жолақ стратегиясы  бір атаудағы тауардың әр бағасы сапаның белгілі бір деңгейін анықтайтын баға диапазонын айқындайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Баға дискриминациясы және оның алғышарттары

“Дискриминация” термині латынның discriminatio –яғни айырмашылық, айыру деген сөзінен шыққан. Баға дискриминациясы дегеніміз бір тауарға әр сатып алушыға әртүрлі баға белгілеу. Негізгі шарты баға айырмасы шығынға байланысты болмауы керек. Бұл жеке фирма не сатушыға байланысты айтсақ та не сатып алушыға байланысты айтсақ дұрыс болады. Бірақ нарықта көп кездесетін сатушылар тарапынан болатын дискриминация. Дискриминациялық әрекеттің мағынасы- белгілі бір тауарға максималды баға белгілеудің барлық мүмкіндіктерін пайдалану. Яғни дискриманацияға бір адам да бірнеше адамдар тобы да ұшырауы мүмкін.

  Баға дискриминациясы  туралы сұрақтың қойылуының өзі  дамыған нарықтық қатынастарды  қажет етеді. Бірін бірі алмастырушы  сатушылар мен сатып алушылар  арасында баға жайындағы келісім  ертеде-ақ болған. Қандай баға  екі жақты да қанағаттандырса  сол бағаға келісетін. Уақыт өте ғана нарықта белгілі бір тұрақты баға қалыптасады. Ол үшін тек белгілі бір тұрақты қатысушылары бар экономикалық аймақ қажет болды. Бағаны тұрақтандыратын ең басты критерий- бәсеке.

 Осыдан біз бәсекелестік  жағдай мен экономикалық қауымдастықты  бұзатын жағдайлардың барлығы  баға дискриминациясына жағдай  жасайтынын білеміз.

 Баға дискриминациясының  шарттары:

1. Сатушының монополист болуы, яғни қандай да бір мөлшерде баға саясатын еркін жүргізетін еркіндігі болуы. Бәсекелестік жағдайда бәсекелестердің төмен баға қоюын болдырмау және қадағалау абзал.
2. Сатушы сатып алушыларды белгілі бір критерийлер арқылы бөле алуы тиіс.
3. Сатушы қайта сатумен айналыспауы тиіс.

Бағалық дискриминацияның мынадай  формалары болады:

1. тауардың формасы мен пайдаланылуы. Металлик краскасымен боялған автомобильдің басқа бояумен боялған автомобильге қарағанда қымбат болуы.
2. Тауардың орналасқан жері. Театрдағы билет бағасының қатар мен орынға байланысты өзгеруі. Немесе құрылыста салуға кеткен шығын бірдей болса да әртүрлі баға белгіленуі.
3. Тауар маркасы имиджі. Лимонадтағы қаннтты сахаринмен алмастырып оны диетикалық сусын деп бағасын көтеріп сату. Бір парфюмді әртүрлі қорапта әртүрлі бағамен сату.

4.Уақыт пен тауар мен қызметті пайдалану ұзақтығы, жиілігі. Электр энергиясы үшін алғашқы жүздік киловатт қалғанына қарағанда қымбат болуы мүмкін. Өйткені бастапқысында адамға қажетті минималды энергия мөлшері есептеледі. Тоңазытқыш, теледидар және т.б.

Кейбір әдебиеттерде оны  келесідей де жіктейді:

1. Сатып алушының табысы. Дәрігер сақтандыруы бар және табысы жоғары емделушіге табысы аз емделушіге қарағанда үлкен шот көрсетуі мүмкін. Бірдей диагноз және бірдей ем жағдайында.
2. Тұтыну көлемі. Электр энергиясы үшін алғашқы жүздік киловатт қалғанына қарағанда қымбат болуы мүмкін. Өйткені бастапқысында адамға қажетті минималды энергия мөлшері есептеледі. Тоңазытқыш, теледидар және т.б.
3. Тауар мен қызметтердің сапасы. Ұшақтардағы бизнес және эконом класс орындар.
4. Сатып алу уақыты. Халықаралық телефонмен хабарласу күндізгі уақытта түн уақытымен салыстырғанда қымбатырақ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         2.3. Баға дискриминациясының типтері.

Баға дискриминациясы  терминін ғылымға алғаш 1920 жылы экономист  Альфред Пигу енгізген. Ол сонымен  қатар баға дискриминациясының 3 типі немесе деңгейін бөліп көрсеткен.

  Бірінші деңгейлі  баға дискриминациясы-жетілген бағалық дискриминация- фирма тауарды сұраныс көлемі және сатып алушы тауар үшін төлей алатын максималды ақша көлемі бойынша сатқанда туындайды. Оны кейде – табыс бойынша баға дискриминациясы деп атайды.

  Бұл типте сатып  алушы өзіне қажетті әрбір  қосымша тауар бірлігіне өз  бағасын төлейді, яғни ол сома  сатып алушының жеке сұранысына  тәуелді.

Монополияның шығаратын  оптималды тауар мен қызмет мөлшері L нүктесінде MC пен MR шекті шығын  мен шекті пайда қиылысында орналасқан. Оның бағасы Q*₂. Сатып алушылардың артық төлемі P*₂AL ауданына, ал сатушылардың артық төлемі CP*₂LE₂ ауданында

Монополист әрбір сатып  алушының жеке сұранысын айқын біле алмайтындықтан бұл дискриминация  типі таза жағдайда бола алмайды.

  Екінші дәрежелі дискриминация  қажеттіліктердің бағасы барлық  сатып алушылар үшін бірдей, бірақ  олар сатып алу көлемі бойынша  айырмашылық жасағанда пайда  болады. Сонда монополисттің жалпы  пайдасы арасындағы байланыс  сызықтық емес болады.

  Дискриминацияның бұл  типі кезінде қажеттіліктер белгілі  бір көлем топтарына жіктеледі  де олардыңәр біреуіне жеке  баға белгіленеді. Практикада  бұл жеңілдіктер жүзінде іске  асады.

Суретте көретініміздей монополист тауарды белгілі бір бөліктерге бөлген және әрбір бөлікке жеке баға белгілеген.

Баға дискриминациясының үшінші типі. Әртүрлі сатыпалушыларға  тауарды іртүрлі бағамен сату, бірақ нақты сатып алушымен алынатын әрбір тауар данасы бірдей бағамен  сатылады.

 Батыстық фирмалармен  баға дискриминациясы жиі қолданылады.  Көптеген жағдайларда олар тұтынушыларды қызығушылықтыры, жасы, табысы, тұрғын жайы арқылы бөледі.

 Баға дискриминациясының  жақсы және жаман жақтары бар,  сондықтан оны дәл нақты сипаттап  айту мүмкін емес. Жағымды жақтарына  ол өткізу аймақтарының кең  спектрін аламыз. Егер баға дискриминациясы  болмаса кейбір қызмет түрлері  өндірілмеуші еді.

  Жағымсыз жағы деп  территорияарлық және салааралық  ресурстардың дұрыс бөлінбеуін  аламыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

 

Әрбір адам өмірде белгілі  бір әділетсіздікпен соқтығысады. Экономикалық термин ретінде бұл  жұмыста баға дискриминациясы көрсетілген.

   Сатып алу-сату  қатынастарының күрделілігі де  осы дискриминация терминінде  көрінеді. Сатып алушылардың өзі  осы процессті алға қарай жылжытып  дамытады. Бұл көптеген адамдардың  наразылығына қарамастан қазіргі  дүниежүзілік жағдайға бейімделген  саясаттың түрі.