Бәсекеге қабілеттілігі

ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІПН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
Бәсекеге қабілеттілігі 1т 1 • ЖӘНе сапа туралы түсінік
Нарықтық экономика жағдайында бэсекелестік өнді-рушілерді тек кажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатка жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін талас-тартысты анық сипаттайды. Нарықта бэсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі күрал ретінде кэсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бэсеке адал ниетті жэне адал ниетті емес деген түсінік-терге бөлінеді. Халықаралық кұжаттарда адал ниетті емес бэсеке өнеркэсіп жэне сауда істерінде адал эдетке қайшылық білдіретін кез келген іс-эрекет деп түсіндіріледі. Соның ішін-де, тиым салуға жататындар:
1. Бэсекелестің өнеркэсіптік немесе сауда-саттық қыз-метінде, кэсіпорындарда, тауарлар өндіруде қым-қиғаш жағ- дай туғызатын іс-эрекет.
2. Бэсекелестің өнеркэсіптік немесе сауда қызметі, кэсіп-орын жэне оның тауары туралы теріс ой туғызатын, жалған тұжырымдар жасау.
3. Сауда-саттық іс-әрекетпен айналысқанда тауардың сипаттамасы, дайындау тэсілі, пайдалану қасиеті немесе оның көлемі жайлы қоғамды шатастыратын пікірді пайымдау.
Қазіргі таңда, адал ниетті емес бэсекенің бөтен немесе соған ұқсас тауар белгісімен таңбалау, тапсырысты мақалалар, жалған ой туғызатын ақпараттар және басқа да эдістері кең етек жайған.
Адал ниетті бэсеке жоғары тұтынушылық қасиеттерге ие тауарларға сұранысты қалыптастыру мен тауар өткізуді ын-таландыруды қарастырады. Бэсекелестіктің міндетті шарты ұсыныстың сұраныстан асып түсуі болып табылады, эйтпесе тауарлардың жетпеушілік жағдайында сатып алушылар сапа-сыз тауарды да алуға мэжбүр болады.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін кұрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлар-мен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін тұты-нушылық жэне кұндық қасиеттердің жиынтығы.
Бэсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын жэне тауардың басқа тауармен салыстырғандағы оның сапа-лық жэне экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі. Бэ-секеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нак-ты нарык пен сатылым уақытының жағдайларына байланыс-ты. Сатып алушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің қажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды ала-ды. Сатып алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұқсас тауар болса, сатып алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - сатып алу-шы тұтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұм-тылатыны белгілі.
Осылайша, өнімнің бэсекеге қабілеттілігі оның жоғары тұтынушылык қасиеттері мен төмен бағасымен анықталады. Бзсекеге қабілеттілікті анықтайтын тұтынушылық жэне құн-дық қасиеттер әр түрлі тауарлар үшін эр түрлі болады. Мы-салы, ұзақ қолданылатын жэне өндіріске қажетті күрделі тау-арлар үшін бэсекеге қабілеттілікті көрсететін көрсеткіштерге келесілер жатады:
- тауардың пайдалану шеңберін анықтайтын атқарым-дық міндетінің көрсеткіштері;
- тауардың қолданыстағы ыңғайлылығы мен оның қау-іпсіздігін сипаттайтын пайдалану көрсеткіштері;
- тауарды сатып алу мен пайдалану шығындарын сипат-тайтын экономикалық көрсеткіштері;
- - жоғарыда көрсетілмеген (сертификат, сервистік кыз-мет көрсету), басқа бағалық емес көрсеткіштер.
Бэсекеге қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған қатысты багалау жүргізілетін басқа да оған ұқсастарды анықтау қажет. Ұқсастар көп болған сайын, бэсекеге қабілеттілікті бағалаудың нэтижелері солғұрлым нақтырақ болады.
Өнімнің бэсекеге деген қабілеттілігін жоғарылатуда сер-тификаттау үлкен рөл атқарады. Сертификаттау дегеніміз - өнімнің нақты сипаттамаларының қажетті стандарттар мен басқа нормативті құжаттарға сай екенін растауға бағыт-талған іс-әрекеттер жүйесі. Сертификаттау дамыған елдер-де XX ғасырдың 60-жылдары пайда болды. Бұл елдердің нарықтарында дамушы елдерден кең колданылатын тауарлар көптеп келе бастады. Соның салдарынан сатып алушылар-да олардың сапасы туралы күмэн туа бастады. Сертификат-тау сатып алушыны, онымен қатар алынып жатқан тауардың кауіпсіз және жоғары сапаға ие екенін сендіру үшін қажет болды. Сөйтіп сертификаттау жүргізу жүйесі біртіндеп дами бастады.
Сертификаттауды ұйымдастыру төмендегі кезекпен жүр-гізіледі:
1. Өндіруші бэсекелестік жағдайында сатып алушыға £ оның тауары қазіргі талаптарға сай жэне бэсекеге қабілетті
деп дэлелдеуге мүдделі.
2. Сатып алушы өзінің алған тауарының қауіпсіз жэне бэсекеге қабілетті екендігіне көз жеткізуі керек.
3. Қоғам өздерінің басқару органдары аркылы өндіруші-ден оның тауары қауіпсіз екендігіне дэлелді талап ете алады.
4. Өндіруші оның тауары жеке тұтынушыға ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамға пайдалы деген пікір қалып-тастыруды қалайды.
& 5. Өндіруші өзінің өніміне сертификат алу үшін стан-
.5 дарттауды ұйымдастыратын бас ұйыммен хабарласады.
«2 6. Стандарттау бойынша ұйым немесе өндірушінің өзі
өнім сертификаттауы бойынша кешенді жұмыстарды жүзеге
асыратын ұйымды анықтайды.
7. Сертификаттау жасайтын ұйым сынау зертханалары-ның көмегімен сертификацияланып жатқан өнімнің нақты сипаттамаларын анықтап, сертификат беру жөнінде қорытын-ды дайындайды.
8. Сертификаттау жасайтын ұйым сынақтан өткен өнім үшін өндірушіге сертификат береді.
Сертификаттауды жүргізу барысында оған қатысушалар арасында жауапкершілік былай бөлінеді:
1. Өнім өндіруші кез келген шығарылған өнімнің сапа-сы ұлттық стандарттар мен техникалық шарттарға сай екеніне жауапты болады.
2. Жабдықтаушы өзі жеткізіп отырған өнімнің сертифи-каты бар екеніне жауапты болады.
3. Сертификаттау жасау ұйымы берген сертификаты заңды екеніне жауапты болады.
4. Сынау зертханасы өткізілген сынақтар нәтижесініңдұ-рыс екеніне жауап береді.
Сертификаттау үдерісінің негізгі катысушыларының қыз-меті қазақстандық және халықаралық кұжаттарға сай белгі-ленген.
Сертификаттау үдерісін анықтайтын негізгі құжат сан-дарттау бойынша халықаралык ұйымның стандарты ИСО-9000 жатады.
ИСО-9000 стандарттары өнім мен қызметтің сапасын жоғарылату тұжырымдамасын кұрайды. Ол келесілерден тұрады:
• сапа саласында кэсіпорын басшылығының саясатын көрсететін сапа жүйесі кұрылып, құжатқа түсірілуі ке-рек;
• сапа жүйесі тауарға тиісті оның өмірлік циклінің барлық сатыларын қамтуы керек;
• сапа жүйесі тиімдігін талдай отырып, кэсіпорынның ішкі жұмысын өздері кадағалап отыруы керек;
- сапаны қамтамасыз ететін шығындарды бағалап, тал-дау жасап отыру керек.
Кэсіпорынның сапа саласындағы саясаты жоғары бас-шылықпен қалыптастырылады. Сапа жүйесі сапа саласындагы саясатты жүзеге асыратын құрал есебінде пайдаланылады.