Факторлық талдау әдісі

Кіріспе

     Анализ ( грекше – analisis) тура аударғанда зерттеп  жатқан объектіні бөлшектеп қарау. Анализге қарама-қайшы ұғым, ол «синтез» (грекше – synthesis) – зерттеп жатқан объектіні жинақтап қарастыру.Адамның  әрекет ететін барлық сферасында, барлық ғылыми салада (саяси, халықаралық, қоғамдық, әлуметтік, экологиялық, мәдени тұрмыстық) анализ және синтезді қолданбау мүмкін емес. Әсіресе анализ және синтездің экономикадағы маңызы өте зор, өйткені экономика барлығының негізі болып табылады. Егер эконмикалық проблемалар туындап және олар шешілмеген жағдайда ол проблемалар қоғамның  өзге сферасына жағымсыз әсерін тигізеді. Эконмиканы жан-жақты қарастыру, шаруашылық қызметтерді зерттеу және соңғы нәтижелерін талдау бұл экономикалық талдау болып табылады.

     Нарықтық  экономиканың қалыптасуы ең алдымен анализ жасауды микродеңгейде қалыптастырады, яғни жеке кәсіпорындардың және олардың ішкі бөлімшелерінің деңгейінде. Осы микродеңгейде нарықтық экономиканың негізі құралады. Макроэкономикалық талдау микроэкономика мен барынша жақындаса өрілуде және оны талдаудың жалғасы болуда. Уақыт өте анализ жасау микродеңгейден макродеңгейге өтеді. Микродеңгейде анализ нақты мәндерге толы. Ол кәсіпорынның күнделікті шаруашылық-қаржылық қызыметімен байланысты. Оның бизнес-жоспарын түсіндіру мен талдау; қолданылып жатқан маркетингтік шараларды белгілі бір уақыт ішінде қалай орындалып, қандай нәтиже бергенін талдау; өнім өндіру мен оны өткізуге әсер ететін ішкі және жалпы экономикалық жағдайларды анықтау; ұсыныс пен сұраныс қатынасын талдау; кәсіпорын қызыметінің соңғы қаржылық нәтижелерін (шығын мен пайданы) талдау; демографиялық, мәдени, экологиялық, құрылымды-ұйымдастырушылық және басқа да факторлар әсер ететін коммерциялық нарықты талдау. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3.Факторлық  талдау әдісі.

Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттелмеген тәсілдері көмегімен талдау. Сонымен қатар факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде – тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды көрсеткішке біріктіргенде ол – кері (синтез) болуы мүмкін.

Жоғарыда көрсетілген  әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық, сондай-ақ экономикалық және математтиканың статистиканың  дәстүрлі тәсілдері қолданылады. Белгілі бір экономикалық ғылым шегінде жасалған түрлі әдістер мен тәсілдерді іскерлікпен пайдалану кәсіпорынның қаржылық жағдайына терең талдау жасауға және шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығын нығайтуға, жағдайын жақсартуға байланысты ұсыныстарды дайындауға мүмкіндік береді.

Айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржылық жағдйына талдау жүргізудің дәйектілігі жөніндегі  басылып шығарылған әдістемелік  зерттеулердегі авторлардың ұсыныстары оқырмандардың назарын аударады.

Жалпы редакциясын В.И. Стражева басқарған, Беларусь Республикасының Мемлекеттік экономикалық университетінің авторлар ұжымы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауды алдымен оның активтері мен пассивтерін талдаудан бастау ұсынылады, содан кейін кәсіпорынның төлеу қабілеті мен қаржылық тұрақтылығын, сондай-ақ активтердің қайтарымдылығын талдауға және оның қаржы жағдайын қысқа мерзімді болжауға кеңес беріледі.

О. В. Ефимов өзінің «Қаржылық жағдайды қалай талдау керек» деген еңбегінде талдау әдістемесін, әрбір шаруашылық жүргізушінің маңызды міндетінің бірі болып табылатын және де кәсіпорынның төлеу қабілеті мен өтімділігіне қосымша баға беруге мүмкіндік беретін мүліктік массаның құрылымын бағалаудан бастайды.

И. М. Лоханина мен  З. К. Золкина алдымен есеп беруді құрастырудың сапасын тексереді, содан кейін оны оқуды жүргізіп, соның негізінде кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалайды, одан кейін кәсіпорынның мүліктік жағдайына және оның қалыптасу көздеріне, қаржылық дербестігіне және талдау қабілеттілігіне тереңдетілген талдау жасайды.

Кәсіпорының қаржы  жағдайын талдаудың соңғы (ерекше) әдістемесін  А. Д. Шеремет пен Р. С. Сайфулин ұсынады. Ол талдаудың келесі бөліктерінен тұрады: қаржылық жағдайдың жалпы бағасы және есепті кезеңдегі оның өзгерісі; кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау; баланс өтімділігін талдау; кәсіпорынның іскерлік белсенділігін және төлеу қабілеттілігін талдау.

Қаржылық жағдайды және оның есепті кезеңдегі өзгерісін  салыстырмалы аналитикалық баланс-нетто  бойынша бағалау, сондай-ақ қаржылық тұрақтылықтың абсольюттік көрсеткіштерін талдау, олардың ойынша, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың басқа бөліктерін дамытуға тиісті оның негізгі бастапқы пунктін құрайды. Баланс өтімділігін талдау, тұрақтылықты талдаудан туындап, ағымдағы төлеу қабілеттілігін бағалап, болашақтағы төлем қабілеті мен қаржылық тепе-теңдіктің сақталу мүмкіндігі туралы қорытынды жасауға тиіс.

Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістер мен  тәсілдерді қолдануға еркі бар. Оларды ұтымды пайдаланып, осы талдауды жүргізудің дәйектілігіне байланысты дұрыс әдісті таңдай отырып, аудитор қаржылық жағдайға терең, жан-жақты әрі кешенді талдау жүргізе алады, сондай-ақ объективті және анық баға береді, қаржылық тұрақтылықтың нығаюы мен кәсіпорынның табыстылығының өсуі жөнінде ұсыныстар дайындайды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wikipedia.kz

Факторлық талдау

- өткізім шарттарын  зерттеу әдісі, оның мәні белгілі  бір белгісіне қарай жүйелендірілген  факторлардың фирма бөлімшелеріне  (қызмет бағытына) ықпал жасау  дәрежесі мен шапшаңдығын анықтауда. дереқтерді парықтаудың статистикалық әдістерінің жиынтығы. Әдетте ол дереқтерді таддау процедурасын оңайлату павдаланылады. Бұл дереқтердің кез келген мөнді аиқындау сатымен көп өзгерістердің ішкі құрылымға парықтау жолымен жүргізіледі. Мүңдай талдаудың неғұрлым ортақ компоненті факторлық дейтін еді. іріқтеп зерттеу материалдарының да алынған дереқтеріне келеек, салыстырмалы, жуықмәңді және бағалап сипаттаудың бәрі бірге жүретінін жиі қарастырамыз. Мысалы, өлім жазасын қолдап жақтайгъш сұралмавдардың сонымен бірге негізінен азшылыққа тең мүмкіңдік беруге аборт жасауға қарсы шығуы. 

Бүкіл кәсіподақтар мен ереуіл жасау құқығын заңнан тыс деп жариялануын қоддауы  ықтимал, өйткені Бұл проблемалардың өзара тәуедді мәселелері сол  секідці осынау саяси күндынықтарды ұстанған, сондай-ақ құқық мемлекеттж кәсшорыңцарды жекешелендіру, мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру бойынша жәрдемақыларды кысқарту, сондай-ақ ең аз жалақы жөніңцегі заңцар тәрізді "оңшын" экономикалық қундылықтарды да кодцады деп куге аламыз. Осы секілді сипаттар бірге жасасын келе жатқаңда, оларды фактор, не негізгі фақторға қосымша деп атайды.

 Мұңдай жағдавда оны "авторитарлық консерватизм факторы деп атауға болар еді. Факторлық талдау әдістері толып жатқан кешеңці статистикалық бағдарламаларға енеді және олар мейлінше әртұрлі мақсаттар үшін қолданыла алады. Мысалы, олар әрқилы проблемалардың ішінде сол факторлардың нақты сол бір ұтымды немесе өзгерісін анықтау шкаласын паңдалануына баға беру үшін пайдаланыла алады. Үкіметтың қимылына қанағаттану жөнінде әртұрлі аспектшер туралы қойыла алатын бірқатар сұрақтарға қатысты деректермен салыстырғанда, нақты экономикалық, саяси және әлеумегпк-саяси стратегияларға, үкіметке сену дәрежесіне немесе сұралманның Президент кызметіне қаншалық ризашынышна катысты жекелеген проблемалар өзара байланысты болмай шығуы мүмкін, соның негізінде Мұндай тұрлі аспектілерді интервью алынушылар тұжырымдамалық тұрғыдан әр-түрлі қарастырған деген корытынды жасауға болады. Осы секілді өзгерістердің кез келген жиынтығы жағдайында Факторлық талдауды анықтауға көмеқтеседі, оның шеңберінде ондай өзгерістер талдауды жеңілдету, сонымен бірге Бұл орайда ешқандай айқындаушы непзгі тұжырымдамалар мен өзгерістерден айырылып калмай-ақ, шағын көлемді жиынтыкқд дейін қысқартыла алар еді. Екінші жағынан, зерттеушілер сұралмандардан әлеуметтік тұрпат немесе әлеуметтік тұлға сипаттарын (мысалы, "таптық сана-сезім" немесе кэше бойының тонаушы") жазын беруін өтінуі мүмкін, онда Факторлық талдаулар алуан сипаттамалар қалай жинақталатынын түсіну үшін пайдаланылатын тәуелді өзгерістер жөнінде жүргізіледі. Осынау әдістердің бәріне мына мағынада "сынақтық" сипат тән: олар қандай өзгерістердің өзара байланысты екенін анықтауға тырысады, бірақ ондай өзгерістерді нақты үлгі немесе сондай үлгіге енгізу көмегімен зерттеуді көздемейді.