ИНФЛЯЦИЯ: МӘНІ, СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЛДАРЛАРЫ

                            ҚОРЫТЫНДЫ.

        Информацияның жеке жағдайлары тарихта орын алғанына қарамастан инфляция жаңа экономикалық фактор болып табылады. Инфляция – бұл көп факторлы үрдіс, және монетаристердің көзқарасы бойынша инфляция – таза ақшалай құбылыс. Инфляция айтарлықтай дәрежеде сол немесе басқа елдің экономикалық дамуының нақты кезеңдерінің ерекшеліктерімен анықталады. Экономикасы әлсіз дамыған елерде инфляциялық үрдіс кірістерге бюджеттік шығыстардың күрт жоғарлауымен болатын артық ақшалай эмиссияның анықтаушы әсерінде тұрады. Дамыған елдерде айналымда жүрген ақшалай салмақ орталық банктердің қатаң бақылауыда болады. Сондықтан ақшалай салмақтың айналым арналарының ернеулеуі болмайды.

Қазақстанда инфляцияның пайда болуына келесі себептер себепші болды: қоғамдық өндірістің терең деформациясы мен диспропорциясы; экономиканың құрылымдық ауытқуы; тауар өнімдерін өндірушілердің монополизмі; милитаризацияланған экономика; мемлекеттік бюджеттің ақшасын тиімсіз пайдалану. Қазақстандағы инфляциялық тетіктердің іс-қимылы мемлекеттік  қаржыландырылумен және жеңілдік несиелендірумен ынталандырылды. Бағаны либерализациялау және өндірісті қысқарту кезінде осыған ерген жалақыны көтеру сұраныс инфляциясының өндірістің шығындар инфляциясына қайта өсуіне әкелді. Ақшалай жүйенің бұзылуы және елде қаржы шиеленісуін құру; айырбас үрдістерінің табиғилануы; ұлттық өнімді бөлудегі нақты өзгерістер; халықтың мүліктік қабаттасуының күшеюі; инвестициялардың қысқаруы; тауарлар мен қызмет көрсетулерге бағалардың әркелкі өсуі инфляцияның салдарлары болып табылады.

Экономикалық өсімнің антиинфляциялық стратегиясы инфляцияны реттеуге бағытталған кезең – кезең бойынша шараларды өткізуді талап етеді. Инфляцияның негізгі факторларын ұстап тұру үшін «мақсат ағашын» салу қажет. Инвестициялық үрдісті жандандыру арқылы инвестиция дағдарысын жеңу бірінші кезектегі антиинфляциялық шаралар болып табылады. Әлемді тәжірибе нақты кепілдіктер мен инвестициялық қауіпті сақтандыру арқасында жеке сектордың капиталын барынша тарту мүмкіндігі туралы куәландырады. Барлық деңгейдегі бюджеттерді сауықтыру және Қазақстанда бюджеттік дағдарыстың көрінуінің өзіндік нысандарын меңгеру. Антиинфляциялық стратегияда маңызды орын алады, оның ішінде:  еркін көлемде қаржыландыру; бюджеттік қаражатты мақсатсыз пайдалану; мемлекеттік бюджеттің орындалуына әлсіз бақылау. Инфляцияны ұстау үшін бизнесті әлсіретпеуге тиіс ғылыми негізделген салық саясаты қажет «шағын» бизнесті қолдауға бағытталған шаралар керек. Тауарлық өндіріс жағдайларында барлық шаруашылық байланыстар ақшамен жүргізіледі. Сондықтан антиинфляциялық саясат ақша эмиссиясын және оның айналым жылдамдығын реттеуді көздейді. Қазақстанның банктік жүйесін  санациялау мен реструктуризациялау антиинфляциялық саясаттың және экономикалық өсу стратегиясының маңызды бағыты  болып табылады. Баға мен жалақыны реттеу – көпфакторлы антиинфляциялық стратегияның құрамалы бөлігі. Инфляциялық үрдісті реттеу үшін, сондай-ақ оның сыртқы факторларын бейтараптандыру қажет.

Осылайша инфляцияның әлсіруіне әлемдік теория мен практикада жинақталған қаражаттың бүкіл арсеналдарын онымен күресуге әрекет жасағанда ғана, сондай-ақ оны Қазақстанның жағдайларына үнемі дағдыландыра отырып қол жеткізуге болады.

Қолданылған әдебиеттер:

1.                              Әубәкіров Я. Ә., Байжұмаев Б. Б., Жақвпова Ф. Н., Табеев Т. П. – Экономикалық теория негіздері/ оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 1999ж.

2.                              Крымова В. «Экономикалық теория» - Алматы, 2003ж.

3.                              Қабдиев Д. Қ., Оралтаев Т. Қ., Ескендіров Ә. Е., Бекмолдин С. Қ., Хабибулин Б. Х., Темірбекова А. Б., Беленов А. Т. – Экономикалық саясат/ Алматы: экономика 2002ж

4.                              Осипова Г. М. –Экономикалық теория негіздері/ Алматы 2002ж

5.                              Сейтқасымов Ғ. С. – Ақша, несие, банктер/оқулық Алматы: экономика, 2001ж

6.                              Халықаралық Қазақстан сайты (www.kazakh.ru)

7.                              Галерея экономистов(www.economica.ru)

8.                              Акежан Қажыгельдин-«Казахстан в условиях реформ»-Брюссель 1996ж

9.                              Чепурин М.Н.,Кисилёв Е.А.-«Курс экономияеской теории»-Киров «АСА»-2001ж

10.                         Назарбаев Н.Ә.-«Сындарлы он жыл»-Алматы 2001ж

11.                         Сейтқасымов Г.С. жетекшілігімен “Банк ісі” оқулық  Алматы 2007ж

12.                         Колесников В.И., Лаврушин О.И. “Банковское дело” Москва 2004

13.                         Закон РК  “О Банке Развития Казахстана” 03.05.2001 №90 Алматы 2002

14.                         Крымова В. “Экономикалық теория” Оқулық  Алматы 2003

15.                         Статистические показатели социально-экономического развития РК и ее 

           регионов №7, 2006 ж

16.                         Информационно-аналитический журнал «Финансы и кредит», №№1-7

17.                         Ежемесячный финансовый журнал «Банки Казахстана», №№1-7

18.                         Мақыш С.Б.,Ілияс А.Ә. “Банк ісі” Оқулық  Алматы  “Алматы       университеті”2004 

19.                         Ондасынова А.И. “Баға белгілеу” оқулық Алматы 2003

20.                         Назарбаев Н.А. Казахстан-2030. Процветание,безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев: Послание Президента РК народу Казахстана. Алматы,1997.

21.                         Макконел К.Р., Брю С.Л. Экономика-Принципы, проблемы,политика. Т. 1-2. М.: Республика,1992.

22.                         Көшенова Б. «Ақша, несие,банктер, валюта қатынастары” Алматы “Экономика” 2000 жыл.

23.                         Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник/Под ред. Ю.К.Шокаманова/. - Алматы, 2006

24.                         Основные индикаторы рынка труда в Республике Казахстан за 2006ж.

25.                         Лекциялар “Экономикалық саясат” Алматы “Экономика” 2002 жыл.

7