Инфляция

1. Инфляция

1

a.  Тұтыну бағалары

2005  жылғы 1-тоқсандағы инфляцияның  айрықша ерекшелігі 2004  жылғы  

1-тоқсандағы инфляциямен салыстырғанда  ол неғұрлым жоғары деңгейде (1,5%)

қалыптасса да, өткен тоқсандағы инфляциямен (2,8%) салыстырғанда оның деңгейінің

неғұрлым төмендігі (1,9%) болып табылады. Ағымдағы жылы өткен жылғы деңгейдің,

айлық əрі жылдық инфляцияның көтерілгені  байқалады (1-кесте).

Инфляция құрылымында баға динамикасын  көбінесе 2004 жылғы тиісті кезеңнің

көрсеткіштерінен 2,6%  шамалы асып түсіп, 2005  жылғы қаңтар-наурызда 2,7%

қымбаттаған азық-түлік тауарлары  айқындады (1-график).

Ағымдағы жылдың басынан бері азық-түлік  тауарларының құрылымында

бағалардың неғұрлым көтерілуі  көкөніс пен жеміске – 16,6% (əсіресе,  көкөніске – 

18,6%) орын алды. Бұдан басқа, баға балыққа жəне теңіз өнімдеріне – 5,3%, ет жəне ет

тағамдарына – 3,1% өсті, бұл тамақ  өнімдерінің осы түрлеріне баға динамикасындағы

маусымдылықпен түсіндіріледі. Жұмыртқаға бағаның 7,8% төмендегені байқалды.

Алайда,  өткен жылғы көрсеткіштерден инфляцияның асып түсуінің негізгі

себебі халыққа ақылы қызмет көрсетудің 2004  жылғы осындай  кезеңдегі 0,7%-бен

салыстырғанда 2005  жылғы 1-тоқсанда 1,8%  қымбаттауы болды.  Олардың

құрылымында бағалар динамикасын  реттелетін жəне сол сияқты реттелмейтін қызмет

көрсетулер айқындады. Олардың  ішінде тұрғын үй-коммуналдық қызмет көрсету 2,0%

(оның ішінде газбен жабдықтау  – 3,9%,  электр энергиясы –  2,3%) қымбаттады. Бұдан

басқа,  жолаушы көлігінің қызмет көрсетуіне баға – 2,5%,  медициналық  қызметке –

1,6%,  білім беруге – 1,2%,  мəдениет мекемелерінің қызмет  көрсетулеріне – 1,0%

көтерілді. 

0,4%  қымбаттаған (2004  жылғы  1-тоқсанда – 0,3%)  азық-түлікке  жатпайтын

тауарлар ішінде баға киімге – 1,7%, жеке гигиена тауарларына  – 1,3%,  аяқ киімге –

1,2%, дəрі-дəрмектерге  – 1,0% өсті. Сонымен қатар бензин 11,9%, дизель отыны 4,9%

арзандады.

2005  жылғы наурыздың соңында  инфляция жылдық көрсетуде 7,1%  құрады

(2004  жылғы желтоқсанда – 6,7%).  Азық түлік тауарлары – 7,5%,  азық-түлікке

жатпайтын тауарлар – 6,3%, ақылы қызмет көрсетулер – 7,0% қымбаттады

Қазақстандағы инфляциялық процестерге  əсер ететін негізгі факторлардың

ішінде мыналарды атап көрсетуге  болады:

-  монетарлық факторлар

Белсенді кредит саясаты  жəне екінші деңгейдегі банктердің жоғары өтімділігі,

Қазақстанға шетел валютасының  едəуір келуі,  халықтың жəне кəсіпорындар

кірістерінің көбеюі ақшаға сұраныстың көтерілуінің негізгі  факторлары болып қалып

отыр. 

2005  жылғы 1-тоқсанның қорытындылары бойынша ақша агрегаттарынан тек

қана ақша массасының көбеюіне,  ал ағымдағы жылдың басымен  салыстырғанда ақша

азық-түлікке жатпайтын  тауарлар ақылы қызмет көрсетуинфляция

Инфляцияға шолу 2005 жылғы 1-тоқсан 5

базасы мен айналыстағы  қолма-қол ақшаның қысқарғанына қарамастан өткен

жылдардағы ақша агрегаттарының едəуір өсуі белгілі бір инфляциялық  əлуетті

сақтайды.  Алайда Қазақстанда  ақша өсуінің инфляцияға көрсететін қысымы шамалы

болып отыр,  өйткені  осы өсімді дамып келе жатқан экономика сіңіруде. Банктердің

кредиттеу көлемін одан əрі ұлғайту,  халықтың кірістерін жедел көбейту жағдайында

төменгі инфляцияны сақтау өндірістік базаны кеңейту,  экономикадағы  тауарлар мен

қызмет көрсетулердің  ұсынысын көбейту үшін жағдайларды  қоса жасаумен

қамтамасыз етілуі мүмкін.

-  экономикалық өсу  жəне кірістердің артуы

Елдегі жалғасып келе жатқан экономикалық өсу белгілі  бір инфляциялық

қысымның сақталуына ықпал етеді. Экономиканың өсуіне байланысты халықтың жəне

сол сияқты шаруашылық субъектілері кірістерінің артуы инвестициялық жəне тұтыну

сұранысының өсуіне алып келеді, бұл өз кезегінде бағаның  көтерілуіне əсер етеді.

-  инфляция «импорты» 

Тұтыну тауарларына бағаның  өсуіне əсер ететін маңызды фактор мұнайға

жоғары əлемдік баға жəне импорт тауарларына бағаның өсуі арқылы көрінетін

инфляция «импорты» болып қалады. Атап айтқанда, 2005 жылғы 1-тоқсанда балықтан

жасалған импортқа шығарылатын  тағамдар – 11,4%, өсімдік майы – 9,2%, шай  – 7,3%,

тоқыма жəне тігін бұйымдары  – 7,0%, аяқ киім – 6,9% қымбаттады.

Бұл жерде импорт түсімдері бағалары индексінің,  сондай-ақ ұлттық валюталар

бағамдары динамикасының əсерімен қалыптасуына байланысты бағалар динамикасын

алдын ала болжау қиын