Көлік қызметінің нарығының мінездемесі

№

Топ

Пән мұғалімі

ТОР-41

Еставлетова А.А.

1

Сабақтың тақырыбы:

Тема урока

Көлік қызметінің нарығының мінездемесі

2

Сабақтың мақсаты:

Цель урока

1.Білімділік

Кәсіпорын экономикасының  қоғамдағы рөлі туралы түсінік. Экономика элементтері туралы жалпы түcінік.

 2.Тәрбиелік

Оқушылардың өздік бағалауына өзінің жеке психологиялық     ерекшеліктерін тануға көмектеседі.  Ортада өзін – өзі дұрыс ұстау мәдениетіне тәрбиелеу.

  3.Дамытушылық

Оқушыларды көптеген ақпараттан ең негізгісін сұрыптай білу, тыңдау, түсіндіре  білуге қабілеттерін арттыру.   Кәсіпорын экономикасының  элементтерін талдай отырып оқушы білім  жинақтау , ой-өрісін дамыту.

3

Сабақтың түрі:

Тип урока

Теориялық және практикалық  жұмысты қолдана отырып жүргізілген  білімді жинақтау сабағы

4

Дидактикалық  материал:

Дидактический материал

Суреттер, тапсырмалар мен  оқулықтарды пайдалану, жаңа  сөздермен  жұмыс істеу. Жасалған материал-бизнес цикл, бизнес цикл таблицасы.

5

Қолданылған әдбиеттер:

Литература

Бакаева М.А. Өндірістегі экономика. Монография. Астана, 2011ж

 Карин  Н.Е.  Өндірістік экономика. Астана, 2005. Оқулық Қазақстанның ұлттық электрондық кітапханасының вэб-порталы арқылы (www.kazneb.kz) еңгізілген.

Қойшыбаев А.К. Өндірістік экономика . Оқу құралы. Астана, 2010.

 Глушко А.П . Экономика. М.: 1986.

Тинтнер Г. Экономика АТП. М.: 1999.

6

Оқыту жүргзіу  тәсілі:

Методы проведения обучения

Сұхбат/беседа, көрнекілік/наглядность, тәжірибе/практика

7

Пән аралық байланыс:

Межпредметные связи

Экономика, маркетинг, микроэкономика, менеджмент

8

Сабақтын барысы:

Ход урока

1.Ұйымдасытру  кезені/Организационный момент

ҚР-ның туының авторы?

ҚР-ның гимнінің авторы?

ҚР-ның елтаңбасының авторы?

ҚР-ның рәміздері қай  жылы қабылданды?

2. Жаңа сабақты  түсіндіру/Изложение нового материала

Аумақтық даму стратегиясын құру кезінде облыстар бойынша статистикалық  деректер үлкен мәнге ие.  Ең алдымен  олар облыстардың әркелкі дамуының мөлшеріне талдау үшін және олардың  дамуы бойынша мақсаттарды айқындайды. Сондықтан облыстық деңгейде салыстырмалы тұрақты статистикалық деректерге сұраныс жоғарылауда. Мемлекеттік  органдар облыстық салыстырмалы статистикалық  мәліметтерді пайдалану арқылы қандай облыстарға көмек керектігін және оларды дамыту үшін қандай і-шаралар қабылдау қажеттігін, облыстар арасында экономикалық және әлеуметтік  әркелкілікті азайту үшін өздігінен бағалай алады. Облыстар бойынша мәліметтердің сапалылығы ЖІӨ және ЖӨӨ есептерін келістіруді  қамтамасыз ету үшін қажет.

Статистикалық деректер экономикалық операциялар жекелеген облыстарға қарағанда жалпы елде жақсырақ тіркелетіндіктен өңірлік деңгейге қарағанда ұлттық деңгейде неғұрлым дәйекті ақпарат  ұсынады. Сондықтан облыстар бойынша  деректер халықаралық жоспарда бәрін  қамтитын, дәйекті және салыстырмалы болып табылатын ұлттық көрсеткіштер базасында құрылуы қажет. Көрсетілеген үрдістер Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне (бұдан әрі -ЭҚЖЖ), оның ішінде көлік статистикасына  қосылған әр түрлі қызмет түрлерінде қолданылады.

Сондықтан осы Көлік қызметінің өңірлік көлемін бөлу жөніндегі  әдістемелік нұсқаулықтардың (бұдан  әрі - Әдістемелік нұсқаулықтар) мақсаты  облыстар бойынша қалыптастырылатын  көлік статистикасын әрі қарай  жетілдіру болып табылады. Бұл  ретте әлемдік тәжірибемен біркелкілікті  қамтамасыз ету үшін өңірлік статистика жалпы қабылданған халықаралық  үрдістерге сәйкестену керек. Кәсіпорын (өндіруші роліндегі институционалды бірлік) – табыстарына өздігінен иелік ету, активтерге иелік ететін және өз атынан міндеттемелерді қабылдау құқығы бар және балансты қосқанда бухгалтерлік есепті толық жиынтығы құрыла алатын бірлік. Кәсіпорын бір немесе бірнеше жерде бірнеше қызмет түрімен айналысуы мүмкін.

Жергілікті бірлік – кәсіпорын немесе белгілі бір аумақтық жерде қызметтің бір немесе бірнеше түрінен тұруы мүмкін және жарты күннен кем емес уақыт жұмыспен қамтылатын тым болмағанда бір жұмысшысы бар өндірісті жүзеге асыратын  кәсіпорынның бөлігі. 

Қызмет түрінің  бірлігі (ҚТБ) – кәсіпорын немесе бір немесе көбінесе өндірістік қызметтің бір түрімен (қосалқы емес)  айналысатын, үлесіне  осы бірлікпен жасалынатын жалпы қосымша құнның үлкен бөлігі келетін кәсіпорынның бір бөлігі. 

Мекеме (қызмет түрінің жергілікті бірлгі) – бір орында бір немесе көбінесе өндірістік қызметтің бір түрімен айналысатын, үлесіне жалпы қосымша құнның  немесе көп бөлігі бір өнеркәсіп (қосалқы емес) қызметтері түрімен айналысатын, үлкен бөлігі осы бірлікті жасаған мекемеге келетін, яғни бұл жергілкті бірлікке сәйкес келетін қызмет түрі бірлігінің бір бөлігі кәсіпорын ненмесе кәсіпорынның бір бөлігі. 

Жалпы  ішкі өнім (ЖІӨ) – өнеркәсіп сатысында салалар бойынша жалпы қосымша құнды біріктіру жолымен алынады. Жалпы ішкі өнім нарықтық баға бойынша есептелінеді, яғни өнімге және импортқа таза салық кіреді. «Таза» термині салықтар сәйкес субсидияларды  есептемей көрсетілгенін білдіреді. Бұл еліміздің экономикалық қызметінің соңғы қорытындысын сипаттайтын ұлттық шот жүйесінің маңызды көрсеткіштерінің бірі.

Жалпы өңірлік  өнім (ЖӨӨ) – өнеркәсіп әдісімен есептелінеді және еліміздің жалпы ішкі өніміне ұқсас көрсеткіш болып табылады. Ол аталған өңірдің резиденті болып табылатын эконмикалық бірлікте өндірілетін соңғы тауарлар мен қызметтердің құнын ұсынады.

Шығарылым – есепті кезеңде экономикада өндірілген тауарлар мен қызметтердің жалпы құнын  білдіреді.  Көлік статистикасы бойынша ЭҚЖЖ-ға сәйкес көлік түрлерінің келесі қызметтерін бөліп көрсетеді:

құрлықтағы көлік (темір  жол және автомобиль көлігі) және құбыр  бойынша тасымалдау – ЭҚЖЖ 49 коды;

су көлігі (теңіз және өзен көлігі) - ЭҚЖЖ 50 коды;

әуе көлігі - ЭҚЖЖ 51 коды;

қойма шаруашылығы және қосалқы  көлік қызметі ЭҚЖЖ 52 коды.

Көлік статистикасының негізгі  көрсеткіштері жүктерді  (жолаушыларды) тасымалдау, жүк айналымы (жолаушылар айналымы), жүктерді (жолаушыларды) тасымалдаудан  түскен табыстар болып табылады. Сонымен  бірге, аталған статистика саласының  инфрақұрылымын дамыту бойынша көрсеткіштер құрылады. Аталған көрсеткіштер жалпы  республика және облыстар бойынша жарияланады.

Көлік статистикасымен нақты  шешімдерді талап ететін көптеген тұжырымдамалық және тәжірибелік мәселелер байланысты. Тәжірибе көрсеткендей ешбір ЕО елдерінде, ешбір ТМД елдерінде осы біркелкі емес сала бойынша толық өңірлік  мәліметтер түсімін қамтамасыз етілмейді.

Көлік статистикасы бойынша  көптеген елдерде елдің өңірлері бойынша бөлінбеген қызметтер көлемі құрылуда.

Мұндай «бөлінбеген бөліктің»  болуы бастапқы кезеңдерде ғана ақталды, бұл дегеніміз статистикалық  көрсеткіштердің сапасы мен салыстырмалылығын  төмендетеді. Өңірлік деректерге қатысты  Евростаттың  нұсқаулығы бұрынғы  аумақтық мінездемесінен (ұлттық әуе  кеңістігі, аумақтық су, елшілік, консульдық, еліміздің аумақтық шельфінен тыс  халықаралық суларда мұнайдың табиғи газдың және т.б шыққан орны) басқа  статистика саласы жөнінде өңірлер  ойынша мәліметтерді бөлу қарастырылған.

Қазақстанның ұлттық тәжірибесінде  бұдан басқа еліміздің өңірлері бойынша бөлінбеген мәліметтер бар.

Темір жол көлігімен жүктерді (жолаушыларды) тасымалдау және жүк  айналымы  (жолаушыла айналымы) бойынша, құбыр көлігімен жүктерді тасымалдау бойынша деректер өңірлер бойынша  бөлінбеген көлем ретінде жарияланады.

Темір жол және құбыр көлігінің  аталған салаға әсері айтарлықтай  (мысалы: жалпы жүк айналым көлемінің 58% және 25% сәйкесінше осы көлік түрлеріне сәйкес келеді), сондықтан осы көлік түрлері жөнінде облыстар бойынша мәліметтерді құру қажет.

9

Жаңа сабақты  бекіту:

Заключение нового урока

Кәсіпорындар бойынша  шығарылым сәйкес облыстар бойынша  бөлудің алдында екі бөлікке  бөлінеді: еңбекақы жалақысының негізгі  қорға амортизациясына пропорциялық қатынасы. Шығарылымды құрама бөлікке  бөлу еңбек статистикасы (еңбек жалақысы қоры) бойынша және қаржы статистикасы (негізгі қорға амортизация жылдық көрсеткіш болып табылатын айлық  есеп жағдайында жыл айларының 1/12 пропорциясын бөледі) бойынша мәліметтер негізінде  жүзеге асырылады.

Аталған тәсілде есептеудің келесі алгоритмдері қолданылады:

1) Еңбек және капитал  көрсеткіштерінің арақатнастары  арқылы шығарылымды сипаттайтын  коэфиценттердің есептелуі:

,                                                                                  1)

мұндағы

  - еңбек бойынша шығарылымның  коэфиценті;

    - еңбек бойынша көрсеткіш  (еңбекақы жалақысы қоры);

                -  капитал бойынша көрсеткіш (негізгі қорға амортизация).

,                                        2)

мұндағы

  - капитал бойынша шығарылым  коэффиценті.

2) Еңбек және капиталмен  қалыптасқан шығарылым көлемін  анықтаймыз:

,                                                                                 3)

мұндағы

  - еңбекпен қалыптасқан шығарылым  көлемі;

  - шығарылым көлемі, барлығы;

  - еңбек бойынша шығарылым  коэффиценті.

    ,                                                                                 4)

 мұндағы

   - капиталмен қалыптасқан шығарылым көлемі;

  - шығарылым көлемі, барлығы;

  - еңбекпен қалыптасқан шығарылым  көлемі.

3) Еңбекпен қалыптасқан  (В_т) осы облыстар бойынша еңбекақы жалақысының үлес салмағы пропорционалды қалыптасқан шығарылым облыстар бойынша бөлінеді:

,                                                                                 5)

мұндағы

-  еңбек көрсеткіштері бойынша  бөлінген «і» облысындағы шығарылым;

- еңбекпенпен қалыптасқан шығарылым  көлемі;

- есепті кезеңде «і» облысындағы  жұмысшылар және қызметкерлер  жалақысының үлес салмағы.

4) Капиталмен қалыптасқан  шығарылымды бөлу үшін Салмақ  ретінде темір жол (құбыр) ұзындығының  көрсеткіші пайдаланылады:

,                   6)

мұндағы

- капитал көрсеткіштері бойынша  бөлінген «і» облысындағы шығарылым

- капиталмен қалыптасқан шығарылым  көлемі;

- есепті кезеңде «і» облысындағы  темір жол (құбыр) ұзындығының  үлес салмағы.

5) Жалпы әрбір облыс  бойынша шығарылым есептелінеді:

,                   7)

мұндағы

    - «і» облысындағы барлық шығарылым;

  - еңбек көрсеткіші бойынша бөлінген «і» облысындағы шығарылым.

  - капитал көрсеткіші бойынша бөлінген «і» облысындағы шығарылым.

10

Қорытынды:

Итоги

Көлік статистикасы бойынша  ЖӨӨ есептеуге арналған ұлттық шоттар жүйесі үшін облыстар бойынша шығарылым  және нақты көлем индексі бойынша  деректер құрылады.

Жүктерді темір жол  көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым  (осы әдістемелік ұсыныстың ережесіне  сәйкес облыстар бойынша бөлінеді);

Жолаушыларды темір жол  көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым  (осы әдістемелік ұсыныстың ережесіне  сәйкес обылыстар бойынша бөлінеді);

Жүктерді өзге де құрлық көлігімен тасымалдаудан шығарылым  («Көлік жұмысы туралы есеп» және «28.08.209 жылғы № 01.09 Көлік статистикасы көрсеткіштерін құру бойынша әдістемелік ұсыныстар» бойынша есептелген жеке кәсіпкерлер  қызметтері бойынша бақыланбайтын  экономика мәліметтерін бағалау  жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша кәсіпорындардың есепті мәліметтері бойынша облыстар бойынша  бөлінеді (айлық мерзімділікте));

Жолаушыларды өзге де құрлық көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым  («Көлік жұмысы туралы есеп» және «28.08.209 жылғы № 01.09 Көлік статистикасы көрсеткіштерін құру бойынша әдістемелік ұсыныстар» бойынша есептелген жеке кәсіпкерлер  қызметтері бойынша бақыланбайтын  экономика мәліметтерін бағалау  жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша кәсіпорындардың есепті мәліметтері бойынша облыстар бойынша  бөлінеді (айлық мерзімділікте));

Жүктерді құбыр көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым  (осы әдістемелік ұсыныстың ережесіне  сәйкес облыстар бойынша бөлінеді);

Жүктерді әуе көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым    (Кәсіпорынның «Көлік жұмысы туралы есеп» (айлық мерзімділікте) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың есептік  деректері бойынша облыстарға бөлінеді);

Жолаушыларды әуе көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым   (Кәсіпорынның «Көлік жұмысы туралы есеп» (айлық мерзімділікте) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың есептік  деректері бойынша облыстарға бөлінеді);

Жүктерді өзен көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым   (Кәсіпорынның «Көлік жұмысы туралы есеп» (айлық мерзімділікте) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың  есептік деректері бойынша облыстарға бөлінеді);

Жолаушыларды өзен көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым (Кәсіпорынның «Көлік жұмысы туралы есеп» (айлық мерзімділікте) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың  есептік деректері бойынша облыстарға бөлінеді);  

Жүктерді теңіз көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым    (Кәсіпорынның «Көлік жұмысы туралы есеп» (айлық мерзімділікте) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың есептік  деректері бойынша облыстарға бөлінеді);

Жолаушыларды теңіз көлігі арқылы тасымалдаудан шығарылым   (Кәсіпорынның «Көлік жұмысы туралы есеп» (айлық мерзімділікте) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың есептік  деректері бойынша облыстарға бөлінеді);

Қосалқы көлік қызметтерінен  шығарылым (Кәсіпорынның көліктің сәйкес түрлерінің жұмысы туралы жалпымемлекеттік статистикалық байқауының есептік  деректері бойынша облыстарға бөлінеді, жылдың айлары үйлесімі бойынша 1/12 бөлінеді).

11

Үйге тапсырма беру:

Домашнее задание

Көлік қызметінің нарығының мінездемесі

12

Бағалау:

Оценивание

Сабаққа қатысу деңгейіне  қарай