Коммерциялық банктердің қызметтері мен мақсаттары,олардың баланстары мен операцияларының негізгі түрлері

    Тап осы бағытта «БТА» әр түрлі несие бағдарламасын ұсынады, шағын орта бизнес кәсіпкерлігінің барлық субьект категорияларына есептеп арналған.ЕБРР- дің шағын орта бизнеске арналған несиелерінің әр бір төртінші несиесі біздің банк арқылы берілген болатын.

    Қазақстан Республикасының Ұлттық  банк Басқармасының 2002 жылы 16 қарашадағы  №465 қаулысымен бекітілген «Активтердің шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру туралы» ережесіне сәйкес, банктер Ұлттық банкке ай сайын айлық баланспен бірге Ұлттық банктің Банктерді қадағалау департаментіне активтері мен шартты міндеттемелердің жіктелуі жәнс олар бойынша провизиялар құру туралы мәліметтер береді.

    Мұндағы активтерге заңды және  жеке тұлғаларға қатысты, сондай-ак, баска банктерге байланысты банктің  талаптары жатады.

    Аталған ережеге сәйкес активтер  стандартты және жіктелінген  болып бөлінеді.

    Жіктелінген активтерге жатпайтын активтер стандартты болып есептеледі.

Жіктелінген активтер күмәнді және үмітсіз болып бөлінеді.

    Жіктелген активтер қатарына  банк несиелері, депозитттер, бағалы қағаздар, дебиторлық қарыздары жатады.     

    Осы топтамаларды пайдалана отырып  банктің активті операцияларының  құрылымын келесі кестеде қарастырайық. 

   
 

 1-кесте

    «БТА  Банкі» АҚ-ның  активті  операциялары 

 

        Осы кесте мәліметтерін талдай келе активтің жалпы мөлшері баланс 266507571 мың теңгеге, яғни 10,1 пайызға артып отыр. Бұл өзгеріс негізінен банк активтерінің ішінде бірнеше активті операциялардың көлемінің артуымен байланысты. Оның ішінде банктің сатуға арналған бағалы қағаздар, туынды қаржы құралдары, басқа банктердегі салымдар мен корр. счеттар, клиенттерге берілген заимдар, бағалы қағаздарға салымдар , капиталға инвестиция, негізгі құралдардың, материалдық емес активтердің, дебиторлық қарыздардың көлемінің артуы әсерін тигізіп отыр. Осы аталған активті операциялардың ішінде банктің  бағалы қағаздарға салымдары өткен жылмен салыстырғанда 857,6 пайызға артып, көлемі 31705070 мың теңге құрап отыр. 
 
 

     1- диаграмма.«БТА Банкі»АҚ-ның 01.01.2008-01.01.2009 ж.ж активті операцияларының жиыны 

 

      Сонымен қатар банктің өтімділігі де артып отыр, яғни банктің жоғары өтімді қаражаттарының бірі басқа банктердегі корреспонденттік счеттардағы ақшаларының өсу қарқыны 30,9 пайызға артып, оның соммасы 4661372 мың теңге құрап отыр. Бұл банктің корреспонденттерінің артуына байланысты болып отыр. Осы активтердің құрылымында банктің өтімділігі жоғары активтері, яғни касса, ҚРҰБ-гі және басқа банктердегі корреспонденттік счеттардағы қаражаттарының жиынтық үлес салмағы жеткілікті деңгейде екендігін байқауға болады. Ал тәуекелді , дегенмен жұмыс істейтін активтердің үлесі де жеткілікті деңгейде. Мұнда банктің басқа тұлғаларға берген барлық қарыз активтерінің үлесі максималды 85 пайыздан аспаған

   Көріп отырғанымыздай,банк активтері 2009 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда немесе 19,7 есе өскен.Алайда активтер құрамындағы қаржы және қаржы эквиваленттері 2007 жылғыдан қарағанда 34,4 есе өскен.Ал міндетті резервтер 2008 жылғы көрсеткішпен 2008 жылғы көрсеткішті салыстырғанда 4,6 есе өскен.Банктердің актив бөлігінің ең көп  пайда әкелетін бөлігі тұтынушыларға берілген займдар,яғни 2008 жылғы көрсеткішке қарағанда 2009 жылғы көрсеткіш 18,2 пайзға өскендігін көріп отырмыз.

    Жоғарыдағы кестеден көргеніміздей,активтер құрамындағы қаржы және қаржы эквиваленттері 36,4 есе өссе , ал қолда бар инвестициялық құнды қағаздар 40 есе өскен.Басқада несие мекемелердегі қаржылар 8,6 өскен.

     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2.2 «БТА Банк» АҚ  – ның соңғы  екі жылдағы пассивті  операцияларына талдау  

    Банк пассивін екі топқа бөлуге болады:

        1) жеке капитал, ол қорлардың  өсу немесе қалыптастыруына алып  баратын коммерциялық банктің  құнды қағаздар эмиссиясынан  пайда болады.

       2)банктің депозиттік операцияларынан  және басқа заңды тұлғалардың  несиелерінен  алынатын тартылған және қарыз қаражаттар.

    Пассивті операциялардың құрылымын  үйрену үшін шығарылған жеке  және тартылған қаражаттардан,  сонымен қатар баланстың жалпы  соммасын қалыптастыруда олардың  бөлігін анықтаудан бастау керек.

    Банктің жеке капиталы – бұл банк ісін ұйымдастыру үшін негізгі нүкте болып табылады. Тартылған қаражаттар клиенттердің депозиттерінен, тартылған арнайы қорлардан, есеп айрысу операциялар бойынша уақытша босатылған қаражаттардан және клиенттердің несиелік қарыздарынан тұрады.    

Кесте 2-   «БТА Банк» АҚ-ның 2008-2009 жж пассивті операциялары 
 

 
 

     Банктің бухгалтерлік балансының пассив бөлігін  қарастыратын болсақ,ҚР ҰБ мен ҚР Үкіметінің қаржылары 2010 жылы 2009 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 739 пайызға өскен, 2010 жылы 2009 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда сатып алынған акциялар 983 пайызға өскен,ал тұтынушылардың қаржылары 2010 жылы 2009 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 61,3 пайызға өскен.

    Жалпы алғанда,меншікті каптал мен міндеттемелер 2010 жылы 2009 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 19,7 есе ұлғайған.

     Табыс табу және өтімділік қамтамасыз ету мақсатында банктің шұғылдандырылған ресурстарын орналастыру оның активтері мынадай төрт категориядан құралады:

• ^{Кассадағы қолма-қол ақшалар;}
• ^{Құнды қағаздар инвесторы;}
• ^{Ссудалар;}
• ^{Ғимараттар мен құрылыстар}.

       Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады:ол есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады.

           Баланс қорытынды айналдырады және қаржылық есептіліктің жиынтық балансын ескере отырып құрылады.Банк мындай жіктеулерді өзінің активтер мен пассивтері үшін таңдап алуына болады.Алынуға тиіс және төленуге тиісті сомалар «12 ай ішіндегі»және «12 айдан кейінгі»болып бөлінеді.12 ай ішіндегі алынбайтын активтер ұзақ мерзімді,ал алынатындары ағымдағы деп аталады.Банк өзінің активтері мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді деп бөлуге болады.Ал ол жасалынбаса активтер мен міндеттемелер олардың өтімділік тәртібі бойынша ұсынылады.Сол сияқты 12 ай ішінде және одан да көп мерзімде реттелінетін немесе өтелетін сомаларды бөлу қажет. 
 

     2- диаграмма «БТА Банкі»  АҚ-ның  01.01.2008 - 01.01.2009ж.ж міндеттемелерінің жиыны. 

 

     3- диаграмма. Банктің соңғы екі  жылдағы капитал жиыны

     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  III.  Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдары. 
 

     3.1. Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары 
 

     Азаматтардың тұрғын үй проблемаларын  шешу және Астана мен Алматы  қалаларында жылжымайтын мүлік  рыногын жандандыру үшін “Самұрық – Қазына” қоры арқылы ипотекалық кредит берудің және тұрғын үй секторын дамытудың арнайы бағдарламасы іске қосылатын болады. Осы бағдарламаны қаржыландыруға Қор Ұлттық қордың және жинақтаушы зейнетақы қорларының қарыз қаражатын тарту есбінен қалыптастырылатын 5 млрд. АҚШ доллары (600 млрлд. теңге ) мөлшерінде сома беретін болады. Осы бағдарламаның қаражаты есебінен екінші деңгейдегі банктер арқылы Алматы және Астана қалаларында құрылыс аяқталмаған тұрғын үй кешендерін аяқтауға қарыздар беру қамтамасыз етілетін болады.

     Екінші деңгейдегі банктер мен  тұрғын үйді әділ бағасы бойынша  сатуға дайын құрылыс салушы  компаниялар осы бағдарламаға  қатысушылар болады.

     Жылжымайтын мүлік рыногындағы  ахуалды  тұрақтандыру жөніндегі  бағдарламаның негізгі параметрлері:

1. “Самұрық – Қазына ” қоры екінші деңгейдегі банктерде жеңілдікті ставка бойынша 15 жылға бірқатар несиелік желілер ашатын болады. Өз кезегінде екінші деңгейдегі банктер қарыз алушылардың әр түрлі топтарына ипотекалық кредиттерді мерзімінен бұрын өтеу құқығымен 10.5%- 12.5% - бен  15 жыл мерзімге дейін беретін болады.
2. Қаражаттың бір бөлігі жаңа қарыз алушылар үшін түпкілікті ставканың 10.5 % деңгейінде болуын және 2010 жыл бойы іске асырылуын көздейтін жаңа ипотекалық бағдарламаға жіберілетін болады. Осы бағдарлама халыққа ипотека бойынша жеңілдікті ставкалармен және тұрғын үйдің қолжетімді бағасы бойынша тұрғын үй алуға мүмкіндік береді. Екінші деңгейдегі банктер құрылыс аяқталмаған нысандардан пәтерлер сатып алуға ипотекалық қарыздар беру жолымен қарыз алушы  құрылыс компаниялармен ахуалды түзертуге және кредиттік портфельдің сапасын елеулі дәрежеде жақсартуға мүмкіндік алады.
3. Екінші деңгейдегі банктер бұған дейінгі кезеңдерде алаңы 120 шаршы метрден аспайтын тұрғын үй алуға ипотекалық қарыз алған және осы ипотекалық қарызға қызмет көрсету бойынша өз міндеттемелерін адал орындаған, қарыз алушының, ипотекалық қарыз алуды қамтамассыз ететін тұрғын үйді қоспағанда, басқа тұрғын үйі болмаған жағдайда кредит желісінің бір бөлігін қарыз алушылар үшін ипотекалық қарыз бойынша пайыздық ставкаларды 10.5% - 12.5-ға дейін төмендетуге бағыттайтын болады.
4. Өз кезегінде мемлекет ұлттық компаниялардың және мемлекет қатысатын   акционерлік  қоғамдардың  атынан  Астана   және Алматы

         қалаларының рыногынан әділ бағамен жаға тұрғын үйлер сатып алатын            

         болады.

     Үкімет, сондай ақ тұрғын үйге  қолжетімділікті қамтамассыз ету  бойынша шаралар қабылдайтын  болады. Бұл үшін қолданыстағы  тұрғын үй құрылысын дамыту  бағдарламасына өзгерістер енгізілді.

     Әкімдіктерге жеке құрылыс салушылардан  пәтерлерді құрылыс аяқталған  және дайындығы жоғары дәрежедегі  нысандардан белгіленген  баға  бойынша сатып алу құығы берілетін  болады. Бұл тұрғын үй бағдарламасын іске асыруды жеделдетуге мүмкіндік береді.