Өндірістің негізгі қорларының амортизациясы және оны есептеу тәртібі

Қазақастан  Республикасы Білім және ғылым Министрлігі

Л.Н. Гумилев  атындағы Еуразия Ұлттық университеті

 

Экономика факультеті

 

  

 

 

 

 

 

 

«Кәсіпорын экономикасы » пәні бойынша

 

«Өндірістің негізгі қорларының амортизациясы және оны есептеу тәртібі» тақырыбына:

 

РЕФЕРАТ

 

 

 

 

Орындаған:

 

Тексерген:   

 

 

 

 

 

Астана, 2012

Мазмұны

Кіріспе.......................................................................................................................3

1. Өндірістің негізгі қорлары...........................................................................4
1. Өндірістің негізгі қорларына сипаттама.........................................................4
2. Өндірістің негізгі қорларының тозуына түсінік............................................6
2. Өндірістің негізгі құралдарының амортизациясы бойынша есебі...........8

2.1 Негізгі құралдың амортизациясын есептеу әдістері......................................8

2.2 Негізгі құралдардың кейбір жекелеген түрлерін есептеудің ерекшеліктері.........................................................................................................11

Қорытынды......................................................................................................14

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................................................15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына  «Қазақстан – 2030». «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» жолдауында былай делінген: «біздің еліміздің мұраты ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сыйлау деп санаймын. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуын өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өрелі сөздер, міне, осылар. Біздің ілгері жылжуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің ізашарымыз болып қалуға тиіс».[1, 3-4 бет]

Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін  арттыру ғылыми - техникалық прогресті жеделдету, қолданылып жүрген негізгі қорларды тиімдірек пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған әрбір теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық салаларының тиімділігін жақсарту қажет.

Экономиканың  тиімділігін арттыру мемлекеттің  осы заманғы экономиалық стратегиясының басты міндеті болып табылады. Мұнда ерекше рөлді кәсіпорындардың өндірістік – шаруашылық қызметін басқарудың маңызды құрамы ретінде және барлық шаруашылық құралдарының оның ішінде негізгі қорлардың болуы, жағдайы, қозғалысы мен тиімді пайдалануына қатаң бақылау жасауды негізінен жүзеге асыратын бухгалтерлік есеп атқарады.

Нарықтық  экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындардың қаржы жағдайы  оларды жаңа күрделі қаржыдан шектеп, қаржыны тек негізгі қорлардың ең қажетті объектілеріне бағыттауды меңзейді. Осыдан қолда бар негізгі қорлардың сақталуы мен тиімді пайдаланылуына қатаң есеп пен бақылаудың объективті қажеттілігі туындайды.

Осы ізденіс жұмысымның басты мақсаты - негізгі қорлардың еліміздің байлығында қалыптастыру және кәсіпорында қалай жүргізілуін қамтамасыз ету. Бұл ізденіс жұмыс негізгі қорлардың экономикалық мәнін, жіктелуі мен амортизация тәсілдерін, сондай-ақ оларды экономикалық тиімді пайдалануда бухгалтерлік есептің рөлін ашады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Өндірістің негізгі қорлары
1. Өндірістің негізгі қорларына сипаттама

 

Өндіріс қорлары еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін құрайды. Негізгі өндіріс қоры – ұзақ жылдар бойы өндіріс саласында жұмыс істейтін, материалдың игіліктерді өндіруге қатысып, өзінің құнын өндірілетін жаңа өнімге тозу мөлшеріне қарай амортизациялық жарна түрінде аударатын өндіріс қорларын айтамыз.

Кәсіпорынның  өндіріс қоры үнемі қозғалыста болып, айналымда болады. Олар өндіріс шеңберінен, айналым өндірісіне, ал одан қайтып келесі өндіріс шеңберіне оралады.

Қордың  әр түрлі элементтері айналымда болуы бірдей емес. Міне, осындай жағдайға байланысты өндіріс шеңберінде болған қорлар немесе өндіріс қорлары негізгі және айналым болып бөлінеді.

Өндіріске қатысу нәтижесінде негізгі өндіріс  қоры – өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.

Негізгі өндіріс қоры – бұл қор өндіріс  үрдісіне тікелей қатысатын –  машина күштері мен жабдықтар  немесе оның іске асуына жағдай туғызатын, өндірістік корпусы, тасымалдау көлігі, сақтау және қойма бөлімдері кіреді. Негізгі қормен бірге өндіріс үрдісіне тікелей қатыспайтын (кәсіпорын балансындағы қызметкерлерге қызмет ететін объектілер ) – өндірістік емес қорларға жатады. Бұл негізінен, кәсіпорындағы әлеуметтік құрылымға кіретін – тұрғын үй қоры, мәдени – тұрмыстық қызметке арналған ғимараттар мен құрылыстар, спорттық құрылыстар, денсаулық сақтау объектілері, бала-бақша, мектеп және т. б. объектілер кіреді. Өндіріс үрдісінде және табиғи заттай белгісімен барлық негізгі өндіріс қоры төмендегідей болып бөлінеді:

1. Өндіріс ғимараты;
2. Ірі құрылыстар;
3. Беріліс қондырғылар;
4. Күш машиналары мен жабдықтар;
5. Жұмыс машиналары мен жабдықтар;
6. Өлшеуіш және реттеуші приборлардың барлық түрлері мен зертханалық жабдықтар;
7. Шаруашылық және өндіріс инвентарлары;
8. Инструменттер, аспаптар;
9. Көлік машиналары;
10. Басқадай негізгі қорлар түрлері.

Әрбір топтағы негізгі өндіріс  қорының құндарының жалпы өндіріс  қорына үлес салмағын (%) өндірістегі құрылымын көрсетеді. Негізгі өндіріс қорының құрылымы салаларда, бірлестіктерде және кәсіпорындарда өзінің қолдауына, бағытына, көлеміне қарай әртүрлі болады.

Негізгі өндіріс қорының кейбір бөлігі үйлер, ғимараттар, машиналар мен жабдықтар, өндіріс және шаруашылық құралдары өнім өндірісіне тікелей қатыспауы мүмкін – ол тек еңбек тіршілігіне, өндірістің технологиялық үрдісін дамытуына көмектеседі. Мұндай негізгі өндіріс қорының бөлігін – енжарлы бөлігі дейді. Ал, беріліс қондырғылар, ішкі зауыт көліктері, әсіресе өнім өндірудегі машиналар мен жабдықтар, яғни негізгі өндіріс қордың белгісі бөлігі өндіріс бөлімшелерінде өнім өндіруде шешуші рөл атқаратын өндіріс қорларының – белсенді бөлігіне жатқызады.

Өндірісте негізгі қордың белсенді бөлігінің құны арқылы кәсіпорынның мүмкіндігіне қарай дамыған сайын  қордың тиімділік көрсеткіштері  жоғарылап, кәсіпорынның техникалық деңгейі және қуаттылығы артады.

Негізгі өндіріс қорын есепке алғанда  және жоспарлағанда, сонымен бірге  негізгі өндіріс қорының өндіріс  қуаттылығын анықтағанда табиғи және құн түрдегі көрсеткіштері  қолданылады.

Жұмыс істеп тұрған негізгі қорлар бухгалтерлік есепте олардың баланстық  құны бойынша көрсетіледі.

Негізгі өндіріс қорлары келесідегідей  бағаланады:

• Бастапқы құны бойынша, оған қорға ие болғандағы құны, оны жеткізу және құрастырып орналастыру шығындары кіреді;
• Қалпына келтіру бойынша, яғни оған негізгі қорларды қайта бағалау нәтижесіндегі құны жатады;
• Қалдық құны бойынша, яғни бастапқы құнының немесе қалпына келтірілген құнның тозу құнының айырмашылығымен анықталады;

Негізгі өндіріс қорының қалдық құнын мына формуламен анықтауға болады:

 

Қ_қ = НҚ_бқ  - (НҚ_{бқ *} Ма/100 * t),

 

мұнда,  Қ_қ - қалдық құны;

НҚ_бқ – негізгі өндіріс қорының бастапқы құны, теңге;

Ма –толық қалпына келтіру амортизациясының мөлшері, %;

t – негізгі өндіріс қорының нақты жұмыс істеген уақыты, жыл.

Негізгі өндіріс  қорының ұзақ уақыт жұмысқа қатысу үрдісінде немесе жұмысқа қатыспай тұруынан тозып, өзінің пайдалы қасиеттерінен  айырылып, яғни табиғи және сапалы тозуға душар болады. [2, 91-94 бет]

 

 

 

 

 

 

2.  Өндірістің негізгі қорларының тозуына түсінік

 

Негізгі қорлар ұзақ уақыттық кезеңі ішінде шаруашылық қызмет процесінде бола отырып, бірте-бірте тозады. Тозу - бұл физикалық және моральдық мінездемелерінен айырылу.

Физикалық тозу негізгі құралдарды пайдалану  және сыртқы факторлардың әсер ету  нәтижесі болып саналады.

Моральдық тозу соның нәтижесінде активтер ғылым мен техниканың қазіргі  даму талаптарына сәйкес келмеу нәтижесіндегі  процесті білдіреді.

Негізгі қорларды моральды тоздыратын факторлар:

1. Өндірістегі жабдықтар мен жабдықтардың жаңаруы (ескі машиналарды жаңа, неғұрлым өнімділеуіне ауыстыру);

2. Технологиялық процестің жетілуі (жаңа технология кезінде қолданыстағы машиналар мен жабдықтарды пайдалану мүмкін емес);

3. Шығарылған  өнім номенклатурасының жаңаруы  мен өзгеруі (бұл орайда ескі  машиналар мен жабдықтар жаңа  өнім шығаруға жарамсыз);

4. Тауар өндіруге  арналған машиналар мен жабдықтардың  санын азайтуға субъектіден талап  ететін, кейбір тауарларға сұраныстың азаюы;

5. Жұмыс күшінің,  білікті қызметкерлердің еңбекпен  қамтылуындағы, өндірістің географиялық  орналасуындағы өзгерістер. Олар өндіріс көлемін, пайдаланылатын машиналар мен жабдықтардың санын азайтуға талап етуі мүмкін;

6. Өнеркәсіптің  өңдеуші салаларындағы шикізат  құрамының жиынтығындағы өзгеріс,  өнімнің жекелеген түрлерін өндіру қажеттілігі.

Бұлар өнеркәсіптің өндіруші салаларындағы өндіріс  көлемінің қысқаруына әкеп соқтыруы мүмкін. Моральды тозудың нәтижесінде  физикалық тозу басталғанға дейін  негізгі құрал объектілерін жаңасына, неғұрлым үнемдісіне ауыстырады. Моральды тозуды болдырмас үшін негізгі құрал  объектілерін қайта құрады және жаңғыртады. Мұражай және қылқалам құндылықтарынан  кітаптардан, фундаментальді кітапханалардан, фильмдер қорынан, сәулет пен өнердің  ескерткіші болып табылатын үйлер  мен ғимараттардан басқа негізгі  құралдардың барлығы моральды тозуға бейім.[4, 89-92 бет]

Амортизация – бұл қызмет мерзімі ішінде активтің амортизацияланатын құнын жүйелі бөлу түрінде тозудың құнмен көрсетілуі, басқалай айтсақ, есептелген амортизация  сомасы белгілі бір кезең ішінде пайдаланған немесе тұтынған негізгі  құралдардың құнын көрсетеді. Амортизацияланатын құн пайдалы қызмет мерзімі аяқталғаннан кейін сыныққа, қалдықтарға айналатын  қосалқы бөлшектердің болжанатын құны ретінде негізгі құралдардың  түсуі кезінде анықталатын бастапқы құн мен жою құны арасындағы айырманы білдіреді. Амортизациялық жарналар (аударымдар) әрбір есепті кезең үшін өнімдердің тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің элементі және шығысы ретінде танылады.

Амортизациялық  аударымдар амортизация нормалары  бойынша жасалынады.

Амортизация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.

Негізгі құралдарға амортизация (тозуын) есептеудің басты мақсаты олардың құнын  өтеу көзін таба білуден тұрады.  Бұл көз амортизацияны шығыстарға, шығындарға қосу есебінен жасалады.  Амортизациялық жарналардың сомасын  көбейту немесе азайту шығыстарды бұрмалауға алып келеді, мұнан жиынтық жылдық кірістің көлемін, кірістерді бұрмалау орын алады, демек, салық салудағы дәлсіздіктерге әкеліп соғады.

Жұмыс істеген  бүкіл кезең ішіндегі амортизациялық жарналардың жалпы мөлшері амортизацияланатын құнға немесе бастапқы және тарату құндары арасындағы айырмаға теңестірілуі тиіс. [5, 35-37 бет]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Өндірістің негізгі құралдарының амортизациясы бойынша есебі

2.1 Негізгі құралдың амортизациясын есептеу әдістері

 

Негізді құралдардың амортизациясын есептеудің әдістері бар. Шаруашылық жүргізуші  субъектінің бухгалтерлік есеп стандартына  сәйкес дербес тұрғыда, өздерінің есеп саясатына амортизацияны есептеудің тәсілі бойынша жасалынады, олар:

-құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен  шығару;

-құнын орындалған  жұмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара-пар) етіп есептен  шығару (өндірістік әдіс);

-жеделдетіп  есептен шығару;

Негізгі құралдардың түрлері бойынша  амортизацияны есептеудің әрқилы әдістері пайдаланады. Бұл кезде негізгі  құралдың бір түрі бойынша бір  ғана тәсілі пайдаланады.

Таңдап  алған амортизацияны  есептеу  әдісі субъектінің есептік саясатымен анықталуы тиіс және ол бір есептік  жылдан екінші бір есептік жылға  өтуі мүмкін. Егер де амортизацияны  есептеу әдісі өзгермейтін болса, онда оның себебін ашу керек.