Оңтүстік - Шығыс Азия мемлекеті

                              Оңтүстік- Шығыс  Азия

Библиография:

1. Юго-Восточная  азия: проблемы  региональной  общности М..1977.
2. Берзин Э.О.  Юго-Восточная  Азия   в  18-16веках  М..,1982.
3. Берзин Э.О.  Юго-Восточная  и  экспансия  запада  в   17-18веках  М...,1987.
4. Васильев  В.Ф.история Мьянмы/Бирмы  20 век  М..,2010.
5. Левтонова  Ю.О.  История  Филлипин. Краткий  очерк.  М..,1979.
6. Народы  Юго-Восточной  Азии. М..,1966.
7. Камоцкий Я.  Встречи  с  Индонезией. М..,1982
8. Gennadi Chufrin,  Igor Mozheiko. Sought-East Asia:  Unity  in  diversity.  Allied.1989( Юго-Восточная Азия:  единство  в многообразии).

Оңтүстік –  Шығыс  Азия  термині  екінші  дүниежүзілік  соғыстан  кейін  кеңінен  таралды.  Шығыс  бөлігінде  Үндіқытай,  Индонезияны, Филиппинді  алып  жатқан  Азиялық  материк. 

Оңтүстік-Шығыс  Азия  - бұл  Қытай, Үндістан және  Австралия  елдері  арасындағы  біршама  үлкен  континенталдық  түбек.

Континенталдық  бөлікте  Вьетнам,  Лаос, Мьянма,Камбоджа, Тайланд, ал  түбегінде-  Бруней, Шығыс  Тимор, Индонезия, Сингапур, Филиппин  жатыр.Оңтүстік  Малаккск түбегі  мен  солтүстік  бөлігіндегі  Борнео  аралын  Малайзия  алып  жатыр.  Вьетнам,  Лаос,  Камбоджа  елдерін  Үндіқытай  мемлекеттері, ал  түбектік мемлекеттерді Нусантара деп те  атайды. Бұл аймақтың  шекарасы  Солтүстіктен  Оңтүстікке 3,2мың  км, ал Батыстан  Шығысқа  5,6мың  км  жерді  құрап  жатыр.Мұнда  жүздеген  ұлттар  түрі  өмір  сүріп   және  де  әртүрлі дінді ұстанып,  әртүрлі  тілде  сөйлеп  келе  жатыр.  Олар  бүкіл  дүние  жұзіндегі  адамдар  санының  8 %-ын құрайды.  Бұл аймақтағы мемлекеттер өздерінің келіссөздерін Оңтүстік-Шығыс Азия  мемлекеттер ассоциациясы  ( АСЕАН)  арқылы  жасайды.  

Оңтүстік –Шығыс  Азия  елінің  территориясында  599 млн  адам  мекен  етеді, бірақ  соңғы  көрсеткіштер  бойынша,  адам  саны  қарқынды  түрде  азаюда, дегенмен  де  абсолюттік  көрсеткіші  әлі  сақталуда.  Адамдардың  басым  көпшілігі  Ява  аралында  орналасқан. 

Оңтүстік –Шығыс  Азия  бұрыннан  бері  Еуропалықтарды  қызықтыруда. Молукктық  түбектен  Ұлы  Жібек  жолы  арқылы  Еуропаға  көптеген  дәмділіктер  әкелініп отырды, олар ортағасырлықта  алтыннан  да  қымбат  болып  есептелді.

Көптеген  ғалымдардың айтуы  мен   зерттеуі  бойынша,  бұл  елге  баю  үшін  адамдар  тура  жететін  жолды  ашқысы  келді.  Соған  мысал  ретінде: Американы  ашқан - Христофор  Колумбты, бүкіләлемдік  саяхатшы- Фернан  Магелланды,  Португалдық  теңізші- Васко  да  Гаманы  келтіре  аламыз.  Және  де  сол  тура  жолды  бірінші  болып  ашқан  португалдықтар  болды,  олар  елді   отарлап,  сауда  қатынастарын  орнатты. Кейіннен  оларға  голландықтар  мен  ағылшындар  қосылды.  Бұл  ХХ   ғасырдың  соңына  дейін  созылды,  содан  соң  отаршылдар  өз  тәуелсіздіктерін  алды.  Енді  бұнда  Еуропалықтар  отаршы  ел  ретінде  емес, саяхатшылар  мен қонақтар ретінде  келуде.      

Бруней, Бруней/Даруссалам- Оңтүстік-Шығыс Азиядағы  мемлекет (сұлтанат). Калимантан  түбегінің  жиегінің  Солтүстік –Батыс  бөлігінде  орналасқан. Малайзиямен  шекаралас. Шекарасының   аумағы – 5,8 мығ  кв  км.Адам  саны-372 мың. Астанасы- Бандар- Сери - Бегаван. Ұлт  бірлестіктеріне  мүше. 

Шығыс Тимор, Тимор-Лешти-Оңтүстік-Шығыс Азиядағы  түбектік мемлекет.  Тимор түбегінің Шығыс бөлігін,сонымен қатар Атауру(солтүстікте) және  Жаку(шығыста)түбектерін   алып  жатыр.   

Вьетнам, негізгі  атауы- Социалдық  вьетнам  Республикасы- Үндіқытай жерінде  орналасқан  Оңтүстік-Шығыс  Азия  мемлекеті.  Батыста - Лаос  пен  Камбоджа,  Солтүстікте- Қытаймен  шекаралас. 

Индонезия  Республикасы- Батыста-Жаңа  Гвинеямен және Малайлық   аралдарында орналасқан  Оңтүстік – Шығыс Азия  мемлекеті. Солтүстікте- Малайзия, Шығыста- Папуа Жаңа  Гвинеямен, Тиморда- Шығыс Тимормен  шекаралас. 

Камбоджа Корольдігі- Үндіқытай  түбегінің  Оңтүстігінде  орналасқан  Оңтүстік-Шығыс   Азия  мемлекеті. Ауданы- 181 мың  кв  км.  Адам  саны- 13 млн.  Билеу  түрі-  конституциялық  монархия, мемлекет  билеушісі- король.  Заңдық орган-   екіпалаталық  парламент (Ұлттық  ассамблея  және  Сенат). Батыста- Вьетнаммен, Солтүстікте-   Лаоспен, Солтүстік-Батыста- Тайландпен  шекаралас .

Лаос( Лаостық  Ұлттық- Демократиялық  Республика) – астанасы  Вьентьян , теңізге шығу  мімкіншілігі  жоқ Оңтүстік-Шығыс Азиядағы  мемлекет.   Батыста- Тайландпен, Шығыста- Вьетнаммен, Оңтүстікте- Камбоджамен, Солтүстікте- Қытайдың  Юньнань провинциясымен  шекаралас.

Малайзия Федерациясы- Оңтүстік-Шығыс Азиядағы  Оңтүстік- Қытай  теңізі  бөліп  тұрған  екі  бөліктен  тұратын  мемлекет. 

Батыс  Малайзия-  11 штаттан   және  екі  федеративтік  шекарадан құралған  Малакка  түбегінде  орналасқан  мемлекет.  Солтүстікте- Тайландпен, Оңтүстікте- Сингапурмен  шектесіп  жатыр. 

Шығыс  Малайзия-  Солтүстік  Борнео  түбегінде  орналасқан, федеративті  шекара   Лабуан   мен  Сабах, Саравак  штаттарынан  құралған. Бұл  штаттар  Индонезия  және  Бруней  Даруссалам  сұлтанатымен  шекаралас. 

Мьянма, Мьянма  бірлестігі( 1989 жылға  дейін Бирма, Бирма  бірлестігі)- Үндіқытай  түбегінің  батысында  орналасқан  Оңтүстік-Шығыс  Азия  мемлекеті.  Кейбір  деректерде  бұл  ел  атауы  «мранма» ( ауызекі  тілде «бама»)  этнониміне  байланысты  аталған  деседі. 

Сингапур  Республикасы-   Джохорск  ағысы  арқылы  Оңтүстік  Малайск  түбегінен  бөлінген   Оңтүстік-Шығыс Азия  мемлекеті. Тайвань мемлекетіне  кіретін  Джохор  сұлтанаты- Оңтүстік-Батыста- Үндіқытай  түбегімен  және  де  Солтүстікте- Малаккамен  шекаралас.    Шығыста- Лаос пен  Камбоджа,  Батыста- Мьянмамен, Оңтүстікте- Малайзиямен  шектесіп  жатыр. 

Филиппин  Республикасы- Тынық  мұхитында  Индонезия  мен  Тайвань  арасында  орналасқан  көптеген  түбектерден  құралған  Оңтүстік-Шығыс  Азия  мемлекеті. 

                       АСЕАН

Оңтүстік-Шығыс  Азия  елдер  Ассоциациясы(ағылш. Association of  SoughtEast   Asian  Nations)-  Оңтүстік-Шығыс Азия  жерінде орналасқан  саясаттық,  экономикалық  және  мәдениеттік елдер арасындағы   аймақтық   халықаралық  ұйым. 

 «Бангкоктық  декларация» деген  басқа  атпен  де  белгілі  АСЕАН ұйымы  1967  жылы  9  тамызда  Бангкок  қаласында  құрылды.  Ұйымға  10  ел  мүше. Олар:  Малайзия,Тайланд, Сингапур, Камбоджа, Бруней, Индонезия, Мьянма,Лаос, Вьетнам, Филиппин.Сондықтан да  АСЕАН рәмізінде он  күріштің  масағы  салынған. 1993 жылы  АСЕАН кезінде Азиаттық аймақтық  форумы-ААФ құрылды.  Бұл форум оған  қоса  13  елді  біріктірді.  Олардың  қатарында: Ресей, АҚШ,Жапония  мен  Қытай, Оңтүстік, Солтүстік  Корея   кіреді.

АСЕАНның  жоғарғы  билік  органы – саммит  көшбасшысы  болып  саналады.  Ол  2001 жылдан  бастап  әр жыл сайын және  де  үш  күнге созыла  өтіп  келуде.   Басшылық  пен аралық  теңдік  пен қалыптықты  сақтап  отыру үшін  Ішкі  Істер Министрлігі  әр  жыл  сайын  жиылыс  өткізіп  отырады  және  де  қаржы  министрлері,  ауылшаруашылық, экономика  министрлері  де  әр  жыл  сайын  жиналыс  өткізеді,  бірақ  олардың  қарастырған  мәселелерін  қолға  алу-  алмауын  Ішкі Істер Министрлігі  шешеді.  Бірқалыпты  Секретариат Джакарта  қаласында орналасқан, басшысы- генералдық  секретарь( 2008  жылдың  қараша  айының  бұрынғы  Ішкі істер  министрі  Таиланда  Сурин  Питсуван).

Сонымен  қатар  жұмыс 29 комитетте, 122  жұмысшы  топта  жүргізілуде, соның  арқасында  АСЕАН  төңірегінде  300-ден  аса    іс -шаралар  жасауға  мүмкіншілік  береді. 

Азиаттық  жолбарыстар: экономикалық  ғажайып тарихы.

«Экономикалық  жолбарыстар»-  экономикалық  өсудің   өте  биік  екпіндерін  көрсететін   мемлекеттер үшін  бейнелі атау.

Бірнеше  экономиктер  атап  көрсетілуде:

• «Төрт  Азиаттық  жолбарыстар» немесе  « ШығысАзиаттық  жолбарыстар»  немесе  « Төрт   Азиаттық  кішкентай  айдаһарлар»- ХХ  ғасырдың  60-90  жылдарынан  бастап  экономикалық  өсудің  өте биік  екпіндерін  көрсетіп  келе  жатқан: Оңтүстік  Корея, Сингапур, Гонконг, Тайвань елдері.
• «Төрт  жаңа Азиаттық  жолбарыстар»- соңғы жылдарда  қарқынды  дамып келе  жатқан: Филиппин, Индонезия, Малайзия, Тайланд елдері. 
• «Кельттік  жолбарыс»-1994 жылдан  2000жылға  дейінгі  Ирландия  экономикасы.
• «Балтикалық  жолбарыс»- 2000-2007  жылдар  аралығындағы  Прибалтика  экономикасы, бірақ  2008  жылы  әлемдік  қаржы-экономикалық  дағдарыс  басталған  соң,  бұл  термин  енді  бұл  елге  қолданбайды.
• «Балкандық  жолбарыс»- 2000 жылдан  бастап  Сербия  экономикасы.
• «Татрандық  жолбарыс»- 2002 жылдан  бастап Словакия  экономикасы.
• «Латынамерикалық  жолбарыс»- ХХ  ғасырдың  80-жылдарынан  бастап  Чили  экономикасы.

Ерекше  экономикалық  түрлілікке  ие  «Анатолиялық  жолбарыстар»- индустриясы  ерекше  қарқынды  дамып  келе  жатқан  Түркия  елінің  экономикасы. 

Бірінші  қатардағы «жолбарыстар» тобыңың  экономикалық  саясаты: Гонконг, Жапония,Корея, Сингапур  елдерінде  бірдей көзқарас  болды.  Бұл   елдердің  билеушілері: бұрынғы Жапон  офицері- Пак Чжон Хидің, бұрынғы британ  адвокаты- Ли Куан Юдің  экономикалық  стратегиясы олардың физикалық күшіне  емес,  географиялық, тарихи, сыртқы  саясаты мен қарапайым ақыл  күшіне  байланысты  болып отыр. Олардың алып  отырған жемісі- жүздеген  жылдар  бойы  күріш өсіру мен конфуциандық  бағытпен  елге,  халыққа еңбекқорлықты,  шыдамдылықты,   ақылдылықты,  үлкеннің  айтқан  ісін  орындау, білімділік  пен тәртіптілік,  отбасылық құндылықтар мен құқықтарды  сақтау  нәтижесіне  байланысты  болып отыр.  Ақылмен ойлау негізінде елге  пайда экспорт арқылы  әкелу керек екендігін олар  білді.  Сол төрт  елдің де  экспорттау  стратегиялары бірдей  болғанымен,  іске  асыру тактикасы әртүрлі болды. Корея Жапонияның  соғысқа дейінгі императорлық  саясатын  ұстанды,  олар  үлкен көппрофильдік фирма ашуын шешті.  Тайвань  бұл уақытта аз кішігірім фирмалар  ашуды ұстанды. Гонконг болса   өз  қатынасын Қытаймен  жалғастырды. Гонконгтан  басқа елдер  либералдық  идеал ұстанған  жоқ, мемлекет  экономикаға қарқынды  түрде және  ашық  араласып  отырды. Ал  сауда қатынасы  авторитарлық  режимді ұстанды,  сондықтан чиновниктер көңілінің қарсылығына  қарамастан  пара   алып  отыруға   тиіс  болды.  «Азиаттық жолбарыстардың» пайда болуы соғысты да  аша бастады. Барлық  «Жолбарыс»  болушы  елдер антикоммунистік  режиммен  күресіп   жатты.Үндіқытайда  соғыс  болып  жатқан  кезде, Шығыс  Азия   мемлекеттері  коммунизммен    күресті.  Сондықтан Шығыс   Азия  мемлекеттері   Батыс  Азия  мемлекеттерінен    қаржы-технологиялық көмекті   күтті. Шығыс  Азиялықтар  оларға  көптеп  көмектесіп, технологиялық аппараттарды   тасымалдап  отырды. Егер бұл жағдай  болмағанда,  Шығыс елдерінде экономикалық  ғажайыптың  болуы да  мүмкін  емес  еді.

1960-1990  жылдарда  Шығыс  Азиядағы  болған өзгерістер   «Ғажайып» деген  атқа  шынымен  де  тиесілі. 1960-1990  жылдардағы ВВП-ның  ортажылдық өсу  көрсеткіші Тайваньда және  Гонконгта  6,3%-ды, Оңтүстік  Кореяда 6,9%-ды ,  Сингапурда 7 % -ды  көрсетті.

Екінші  топ  елдерінің  дамуы  басқаша  болды.  Малайзия, Индонезия, Тайланд  елдерінде  конфуциандық  және  еңбектік  белгілер  болған  жоқ,  дегенмен  де  конфуцийлік белгілер   байқалды  деседі. Бұл  елдерге  Қытай  эмигранттары  көптеп  келгендіктен,  олардың  дәстүрі,  экономикаға  қатысты  саясаттары  қарастырыла бастады.

Оңтүстік- Шығыс  Азия  тәуелсіздігін  алғаннан  бері  хуацяо этнонимі  заңды  түрде  орнықты. Индонезияда  қытайлықтар  2,8 %-ды  құрайды,  жеке  кәсіпкерлік  капиталының 75%-ын  құрап  отыр.   Тайландта  10%-ын  қытайлықтар құраса,  жеке  кәсіпкерлік  капиталдың 50 %-ын  құрауда.  Сонымен қатар,  этникалық қытайлықтар жоғарыквалификациялы  мамандар.    80- жылдардан бастап   ОША елдеріндегі « Төрт  жолбарыстар» тобы  өте   биік  шыңдарға  жетті.   Шетелдік  инвесторлар  Шығыс Азия  елдеріне  инвестиция  салуды  қолдап,  кәміл  сеніммен   келіссөздер  жасап,  көптеген  келісімшарттарға  қол  қойды.

Екінші   топтағы   жолбарыс :  Малайзия, Тайланд, Индонезия  мемлекеттерінде  барлық  жұмысты   менеджерлер  мен  қытай  кәсіпшілері  атқарды.  Қытай   кәсіпшілері   өздерінің  кәсіптерін   жалғастырып,  табыс  әкеліп  отырды,  ал  авторитарлы  режим  оларға  саяси  қамқорлық  пен  қорғау  жұмыстарын  жүргізді.  Билік басындағылар  мен  кәсіпшілер  арасындағы  келісім  бұрынғыша  жүріп  отырды,  кәсіпшілер  оларға  пара  беріп,  ал  билік  басындағылар  оларға  өз  кәсіптерін  жалғастырып, жасай  беруге  мүмкіндік  беріп  отырды. Кімде сондай   келісім жасалынып  жатса, олардың  ойынша  енді  барлық  мемлекеттік   мәселелерді  шешуге  болатынын  ойлады.  Билікте  таныстары  болса,  банктен  несие  алу  мүмкіндігі  оңайырақ   және  тез   болады  деп ойланды.  Шынымен де  солай болды, несие алушылардың саны  күрт  артып,  мемлекетке  қарыз болып қалғандар күннен  күнге артты. Соған қоса  экономиканы дамыту  сонша жақсы жүре  қойған   жоқ,  зауыттар  мен   зәулім  мұнаралар басқа саясатқа  байланысты  да  салынып отырды.  Мысалға:  елдегі  жұмыссыздықты  жою  ,  зауыттар  салып халықты жұмысқа жұмылдыру болды.  Ерекше  ашық  коррупциямен  көзге түскен  - Индонезия. Әртүрлі  кәсіпкерліктерге  президент  өзі  қатысты,  тек қана оның  отбасының қоластына 1247  кәсіпорындар  тиесілі болды.  Бұл жерде мәселе  тек коррупцияда емес,  сонымен қатар Тайландта экономикалық  секіріс жылжымайтын мүліктің  күрт  қымбаттап келуіне әкеліп  соқты.