Жапондық менеджмент

     Жапондық  менеджмент

     Басқарудың  жапондық типінің түрлері. Н.С. Целишевтің пікірінше, басқарудың жапондық типінің  базалық принциптерін төрт топқа  бөлуге болады. Бірінші – корпарациямен  жұмыскерлердің өз корпорациясына ерекше тәуелділігі фирмаға берілгендігі және оның мүддесі жолында жан аямайтындығы үшін едәуір қолайлы жағдай мен уәде беруі.

     Екінші  топтағы принциптерді дара басшылықтан  гөрі ұжымдық басшылыққа көбірек  көңіл бөлуі, корпорациядағы адамдарды  фирма ішінде үнемі көтермелеу, істейтін қызметіне қарамастан жұмыскерлерді тең правода қарау деп тұжырымдауға болады.

     Үшінші  топқа – фирманың жұмыс істеуін  қамтамасыз ететін үш негізгі күшке  – басқарушыға, басқа жұмыскерлерге  және инвесторларға ықпал ету  мен көңіл бөлу балансын ұтымды ұстау  жатады.

     Төртінші  топқа - әр түрлі фирмалармен – іскер әріптестермен, соның ішінде ең алдымен өнімді тапсырушылармен және сатып алушылармен алуан түрлі байланыс орнату әдісін қалыптастыру жатады.

     Аталған принциптерді жүзеге асыру механизмінің маңызды элементтеріне мыналар  жатады:

     1. Еңбекті ұйымдастыру.

     2. Өндіріс процестерін басқару  және бақылау.

     3. Топтық жұмыстарды және корпорацияны  ынталандыру.

     4. Жалдау және еңбек жағдайы.

     Қазіргі Жапониядағы басқаруды Американдық  менеджеризм мен жапондық традиционализмнің  қоспасы деп түсіну қажет. Сондықтанда мұнда «менеджмент» терминнің толық сай келеді. Жапондықтардың өзі де, басқару туралы әңгіме болғанда осы терминді қолданады. Жапондықтар өздерін американдықтардың шәкірті ретінде есептей отырып, менеджменттің барлық белгілі концепцияларын мұхият зерттеді, әрі өзіне сай етіп құра білді.

     Қазіргі кезде басқару саласындағы жапондық тәжірибеге американдықтар көбірек  көңіл бөле бастады, атап айтқанда, мұның өзі Массанчусетск техналогиялық  институтында зерттелуде.

     Жапония - өндірістік қатынасты, сонымен қоса басқару сипатын анықтайтын монополистік капитализм мемлекеті. Франциямен және Голландиямен қоса, Жапония экономиканы программалайтын капиталистік мемлекеттердің бірі. Талдаудың көрсеткендей қазіргі жапондық басқару жүйесі едәуір икемді, әрі тиімді механизм, оның өзі соғыстан кейінгі кезеңде, қазіргі ірі ауқымды өндірісті дамыту жағдайында қалыптасты.

     Жапон экономикасының жетістігі басқарудағы  әлеуметтік-кәсіптік саланың қызметіне  негізделген. Мұны менеджерлер деп  атайды. «Менеджер» ұғымы алуан саладағы басшылардың тілектес адамдар тобын құрайды.

     Жапонияда менеджерлер тобын жинақтау практикасы жағдайда ұлттық сипатының ерекшеліктеріне  негізделген, мұнда топтық психология басты рөл атқарады. Жапондықтар  адамдар арасындағы салқын көзқарасқа қатты күйзеледі. Сол себептенде менеджерлер арасында «ГАКУБАУХ» деп аталатын кландар болады, яғни белгілі бір университетті бітірген кландар.

     Нағыз жапондық фирма пирамида түрінде  ұйымдастырылған. Оның құрылымында  үш деңгей болады: жоғары әкімшілік  «КЭЙЭЙСЯ»; орта басқару буыны (КАНРИСЯ), бұған бөлімше меңгерушісі БУТЕ жатады; әрі қарай басқармадағы- қарапайым жұмыскерлер (ИППАНСИЯ). Синетизы жүйесінің талабына сәйкес университетті бітірушілер фирмаға жұмысқа орналасқаннан кейін жеті жылдан соң, яғни 30 жасқа толған кезде секция бөлімшесіне басшылық ете алады. Қырық жасыңда оған секция меңгерушісіне, 50 жасында – бөлімше меңгерушісіне және әрі қарай директорлық қызметіне дейін жоғарылай алады.

     Жапония өз экономикасын басқарудың бірегей  жүйесі арқасында дамытты. Басқарудың табанды принциптері нәтижесінде көздеген мақсатына жетіп отырды. Жапон қоғамын футурологтар қоғамы деп атайды. (топтағы адамдар қанағаттанғанда, жеке адамдар да өздерін қанағаттандым деп есептейді).

     Нағыз жапондық фирмалар үш деңгейлік негізде ұйымдасқан; жапондықтардың пікірінше, үш деңгейлік құрылым неғұрлым икемді, әрі бюрократтық қауыпке онша ұшырай қоймайды.

     Фирма басшылығы – директорлар кеңесі- басқарудың жоғарғы деңгейі болып  саналады. Кеңес, президент, вицепрезидент, директор – орындаушылар. Директорлар кеңесіне сайланғандардың барлығы фирмада белгілі бір бөлімшелерді басқарады. Батыстан айырмашылығы, фирма директорларды сирек шақырады. Олар әдетте орта буынды басқарушы құрамнан шақырады, бірақ бұлардың жедел басшылық жасайтын тәжірибесі және жасы 50-ден асқан болуы керек.

     Жапондық  корпорарцияларда басқарудың ұйымдық  құрылымы әдетте функционалдық принциппен: көлбеу және тікелей байланыспен  құрылған. Көпшілік жапондық компанияларда  икемді құрылымдық схема бар, қазіргі  жағдайда мұның өзі бағалы үлес болып саналады.

     Жапондықтарда әлемдік және ұлттық тәжірибе элементтерінің ең тиімдісі жинақталған. Американдық  жапонтанушы Фогельдің деректеріне  қарағанда, Жапония 1968 жылдан бастап 20 жыл бойы әлемдегі ең таңдаулы ...

     Менеджменттің мәні, әдістері және қызметтері

     Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты біздің сөздік қорымызға  «менеджер» , «менеджмент» ұғымдары тез  енді. Менеджмент сөзін қазақшаға  дәл аударатын болсақ , онда «басқа біреу арқылы өз мақсатына жету»  болып табылады. Алайда сөзбе-сөз аудару сөздің түпкі төркінін әрқашанда дәл бере бермейді. Күнделікті тұрмыста менеджмент сөзі белгілі бір ұйымдағы барлық адамдардың қызметіне басшылық етумен шұғылданып , өз мақсатына жетуді білдіреді.

     «Менеджмент»  ағылшын сөзі, оның түп төркіні  гректің «манус», яғни «қол, күш» деген  сөзінен шығып , алғашқы кезде  мал бағу саласында, дәлірек айтқанда , ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін білдірген. Кейіннен бұл атақ адам қызметінің саласына ауысып, адамдарды басқарудың және ұйымдастырудың ғылыми- практикалық мәнін білдіретін болды.

     Ағылшын тіліндегі Оксфордт сөздігінде бұл  ұғымға мынадай түсінік беріледі:

     а) адамдармен қарым – қатынас жасау  әдісі, үлгісі;

     б) билік және басқару өнері;

     в) шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;

     г) басқару органы, әкімшілік бөлігі.

     «Менеджмент негіздері» курсы бойынша студенттерге арналған американдық оқулықта төмендегідей анықтама берілген :

     «Менеджмент – бұл ұйым мақсаттарына жету үшін адамның материалдық және қаржылық ресурстарды ұтымды пайдалану процесі»

     Профессор И. И. Герчикова менеджментті нарық  жағдайындағы фирманың кез келген шаруашылық қызметінде белгілі бір мақсаттарға  материалдық және еңбек ресурстарын  ұтымды қолданып және менеджменттің  экономикалық механизмінің принциптерін, қызметтерін және әдістерін пайдалана отырып қол жеткізуге бағытталған дербес кәсіби қызметтің түрі деп қарастырады.

     Белорусь  ғалымы И. И. Кабушкиннің ойынша менеджмент – бұл адамның еңбегін, мінез  – құлық мотивін және ой - өрісін қолдана отырып жеңе білу, қойылған мақсаттарға жете білу туралы ғылым мен өнер.

     Ф. М. Русинов пен М. Л. Разу менеджментті ұйымның шаруашылық өміріндегі ұтымды нәтижелерге, материалдық, еңбек, қаржылық, ақпараттық және ұйымдастыру ресурстарын  тиімді пайдалану және экономикалық ынталандырудың алуан түрлі принциптерін, қызметтерін, әдістерін қолдану негізінде қол жеткізуге бағытталған кәсіби қызметтің ерекше түрі деп түсіндіреді.

     Э. А. Уткин «Курс менеджмента» еңбегінде  менеджментті былайша түсіндіреді: Менеджмент – бұл нарық жағдайындағы кәсіпорынның ұғымды шаруашылық нәтижелерге жету үшін менеджменттің әлеуметтік – экономикалық механизмінің түрлі принциптері мен қызметтерін , әдістерін қолдану негізінде қол жеткізуге бағытталған кәсіби қызметтің ерекше түрі.

     А. А. Радугин менеджмент түсінігінің неғұрлым қысқаша ... 

     Менеджменттің функцияларын зерттеу 

     Кәсіпорын жүйе ретінде өзара байланысты және өзара келісілген басқарылатын және басқарушы бөліктердең тұрады.Осы  жүйе тармақтары арасында және олардың  ішінде қатынастар пайда болады.

     Менеджменттің міндеті – бұл қатынастарды басқарудың функциясын белгілеу және солардың негізінде  басқарудың заңдылықтарын ескертіп, басқарушы жүйенің құрылымын  жасап шығару.

     Басқарудың  функциясы мен құрылымы – басқарудың мазмұны мен пішіні.

     Функция / латынның – “атқару, қызмет ” деген  сөзі / қызмет сияқты анықталады, ал басқаруға  сәйкес бұл басқару бойынша қызмет болады.Бұдан шығатыны, басқару жүйесінің  жұмыс істеуі – басқару функциясын атқару процесі.Шынында, басқарылатын жүйеге кез келген әсер ету белгілі бір, осы жүйелерге ортақ басқару процесінің пішінінде, ал нақты айтсақ басқарудың функцияларында жүзеге асуы мүмкін.Басқару әрекетінің мәнін түсіну үшін оған тән белгілерді білу қажет.

     Басқаруда әр түрлі функцияны бөлу мен оларды талдау өндірісті басқару проблемасын ғылыми талдаудың ыңғайын табуда негізгі кезең болды.Алғаш рет басқарудың функционалды талдаудың Ф.У. Тейлор мен А. Файоль жүргізді.

     Басқарудың  функционалды тәсілінің басты белгісі  – басқару функцияларының жиынтығы ретінде түсіндіріледі.Басқарудың функциясы басқарудың өз мәнін көрсететін басқару қызметінің бөлігі болып табылады.

     Функция басқару басқару қызметінің ерекше бір түрі ретінде де басқару саласындағы  еңбекті бөлу мен мамндандыру  процесінің нәтижесі ретінде де қарастырылады.Өндірісте – еңбек өнімділігін бөлу ҒТР / ғылыми – техникалық прогресс / нәтижесі.

     Функцияның  мәнін бейнелейтін көптеген анықтамалар  бар.

     Олардың бірі. “Функция – обьективті қажетті, тұрақты қайталанатын іс - әрекеттер, мағынасының біртектілігі мен мақсатты бағыттылығы біріктірілген жиынтық ретінде түсіндіріледі ”

     Басқаруды жиынтық ретінде түсіндіру көп  мәселелердітабысты шешуге көп мүмкіндік  береді.Бастапқыда басқаруды бөлікке  бөлген А. Файоль, мұнда функцияларды уақыт ішінде өрістету процесінің дәйектілігі тұрғысынаң.,алдын ала болжау, ұйымдастыру, басқарушылық, келісу, яғни басқару кезеңдері бойынша бөлді.

     Функционалды  тәсіл басқару қызметінің кейбір учаскілерінің, көбінесе, мотивация  функцияларының мазмұның терендетіп жасауға  мүмкіндік берді.

     Дегенмен басқардың ең басты функционалды түсіндірмесі – бұл тұтас алғанда да, әрбірін жекелей алғанда да өндірісті басқару огандарын құру үшін обьективті негіздеме7

     Басқару функциялары жұмыстың дербес түрлері  болу мен және белгілеуге сәйкес біртекті және қайталануымен өндірістің субьективті факторы мен оббективті факторларының өзара әрекетінің ерекше типі болып табылады.