Қасиетті Қарқаралы

     Ұлы Отан соғысында қыршын кеткен жерлесіміз Ленин орденімен наградталған, капитан  А. Қосыбаев Ленинград қаласын қорғауда ерлікпен қаза тапты.

     Ерлік дәстүрі бүгінде жалғасын табуда. Шежірелі өлке, қасиетті Қарқаралы жері – ғалымшар кеңістігіне қазақтың қыраны, Совет Одағының Батыры, «Халық Қаһарманы», Австрия мемлекетінің батыры, «Ғасыр саңлағы» Тоқтарды ұшырды. Тоқтар Әубәкіров – қазақтың тұңыш ғарышкері, ал дүние жүзі ол адамды әлемде санаулы ғана болған, нағыз тума талант, сынақшы-ұшқыш ретінде ертеден- ақ таныды. Қарқаралыға келген сайын, Тоқаң туған қаласының жасаған әр бір қадамына қуанып, марқайып қайтады. 
Еліміз егемендік алғаннан соң Қарқаралы шежіресінің жаңа парағы басталды. Көптеген қарқаралылықтар бұл күндері мемлекеттік қызметтерде, экономика мен бизнес саласында жемісті қызмет атқарып туған жері мен отанына пайдасын тигізуде.

       Республика Мәжілісінің депутаты, Қарқаралылық Рауан Шаекин де  туған жерді назарынан ешқашан  қалдырған емес. Қашан келсе де туған ауданына, мектептерге, мәдениет, басқа да әлеуметтік салаға қолғабысын тигізіп, көмек көрсетіп тұрады. Жақсылап жөндеп, қаламызға сыйға тартқан ескінің көзі, ағаштан өріп салған үлкен үй ғимараты  бүгінде «Ардагерлер үйің аталып, жұртшылық игілігіне пайдалнуда. 
Кезінде Президент Әкімшілігінің басшысы қызметін атқарған С. Тұрсынов, вице-министр Б. Аймаков, Н.Ыдырысовтар да Қарқаралының тумалары. 
Қазақстанның тұңғыш адмиралдарының бірі К. Әбікеев те біздің жерлесіміз. 
Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев та Қарағанды облысында қызмет жасаған кезінде бұл өлкеде бірнеше рет болғанын аудан халқы мақтан етеді. 
Өмір өзен өтіп жатыр, тарих болса жалғаса бермек... 
Өтпелі кезеңнің дауылы мен қиындығы Қарқаралыны да шарпып өтті. Халық үдере көше бастады, көптеген мекемелер мен кәсіпорындар тоқтап қалды. Сол бір жылдары қала басында мектептер мен балалар бақшасы және басқа да мекемелер жабыла бастады, ал қалғандары көптеген қысқартуларға ұшырады. 
Бірақ, қала осы қиындықтардың бәріне төтеп берді. Ел экономикасындағы оң өзгерістер, қала өміріне де ықпалын тигізе бастады. Шағын және орта бизнес дами түсті. Экономиканың нақты секторы қарқын ала бастап, тоқтап қалған мекемелер мен кәсіпорындарға жан біте бастады. Жаңадан ашылған МТС пен ауыл шаруашылық несиелік серкіктестігі жақсы дамып келеді.

     Осының  бәрі жаңадан жұмыс орындарын  ашуға, жұмыссыздықты азайтуға және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге өз ықпалын тигізуде. 
Оңтайландыру жылдары оңбай қалған әлеуметтік саланы тірілту жұмыстары қызу қолға алынды.

     Тек, кейінгі жылдары жаңадан №44 орта мектеп, интернат-пансион, балалар мен  жасөспірімдер орталығы, спорт мектебі, музыка мектебі ашылды. Өзінің кезіндегі атағына лайықты ауыл шаруашылық колледжі де жақсы дамып келеді. Қаламыздың №1,2 орта мектептері де биіктерден көрінуде. 
Кәсіптік білім берудің аясын кеңейтуді көздеп отырған 12-жылдық білім беру Бағдарламасына және заман талабына сай аудан басшылары тарапынан қаламызда кәсіптік-техникалык мектеп ашу жұмыстары да жүргізілуде. 
 Жаңадан 140 орындық балалар бақшасының ғимараты салына бастады. Қазіргі заманның медициналық құрал-жабдықтарымен жарақталған аудандық аурухана-емхана кешеніні құрылысты да аяқталуға жақын. 
 Көптен бері қолдан келмей отырған аудандық мәдениет үйінің күрделі жөндеу жұмыстары да басталмақ.

     Қазіргі танда, қаланы одан әрі сәулеттендірудің әр түрлі жолдары қарастырылуда. Ертеден жеткен ескінің көзі бірнеше ғимараттарға өңдеу-жөндеу, қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп, көз алдымызда құлпырып шыға келді. 
Осы өңірден шыққан Социалистік Еңбек Ерлерінің суреттері ілінген «Батырлар аллеясың, «Қарқаралы-Байтерекң кешені бүгінде көпшіліктің қызықтап, тамашалайтын орындарына айналды. Сарыарқадан әскери ұшқыштарға арналып мемориалдық комплекс салынуда. 
Тарихта «Қара ала көпірң атанған, қалаға кіре берістегі көпірдің жағасы қоршалып, сәнді жарықшамдар орнатылды. 
Әлеуметтік, коммуналдық және басқа да мәселелер үнемі бақылауда болуда және шешімін тауып та жатыр. 
Бүгінде қалаға жаңадан су құбырлары тартылып, қалаішілік су құбырлар жүйесін тарту жұмыстары жүргізіле бастады. Көне қаламыз өмір бойы бабаларымыз суын ішкен Суық бұлақтан қол арбамен тасыған ауыз су мәселесі, нақты істердің жүзеге асырылу нәтижесінде тарихта бірінші рет қаржы қаралып шешімін тапты. 
Лас сулар тазалайтын арнаулы қондырғылыры бар үлен кешені салынып, пайдалануға берілді. Жаңадан бір жылу қазандығы салынып, бір қазандық күрделі жөндеуден өткізіліп, қаланың жылу мәселелері де шешімін тауып жатыр. Қала орталығында жаңа стадион салынды. 
Қаланың қақ ортасымен ағатын Қарқаралы өзенінің тоғаны мен жағалауын ретке келтіру жұмыстары қолға алынды. 
Тұрғын үй бағдарламасын орындау жұмыстары қолға алынып, 12 пәтерлік коммуналдық үйдің құрылысы басталды. 
Қала көшелеріне жасыл желектер, қарағай-қайың отырғызу, ескі қоршауларды жаңарту, бордюрлер салу, жаңа жарық бағандарын орнату, асфальт төсеу жұмыстары атқарылды.  
Қарқаралыны облыс әкімі Н.З. Нығматулин де үнемі назарында ұстап, көңіл бөлуде.

     Қала  проблемаларын аудан әкімі Н.И.Омарханов  бір күн назарынан тыс қалдырмайды. 
 Өздері туып, оқып, білім алған сүйікті қалаларына сыртта жүрген түлектер де қолғасбыс жасауда.

     Қаламен бірге бүкіл өңірдің келешекке  деген сенімі нығайуда. Қарқаралының жанында орналасқан өндіріс ошақтары да қарқын ала бастады. Бұл жерге «Қазақмысң, «Миттал Стил Теміртауң сияқты қуатты инвесторлар келді. 
Ауданымыз бен облысымыздың әлеуметтік – экономикалық дамуына Егіндібұлақ селосы және бүкіл Балқантау өңірі лайықты үлестерін қосуда. 
Ауданымыздың ауыл шаруашылық саласы да жақсы дамып келеді. Басқа да 22 селолық округтеріде оң өзгерістер пайда болып, егістік көлемі ұлғайып, мал басы көбейуде. Халықтың тұрмысы жақсара түсті. 
Еліміздің ұлттық мақтанышы - әсем табиғатты келер ұрпаққа осы күйінде жеткізу мақсатында, Мемлекеттік Ұлттық табиғат паркі құрылды. Қарқаралы ұлттық табиғат паркі кейінгі екі жылда қажетті жаңа техникалармен, құрал – жабдықтармен жарақталып, табиғатты аялауды ғалыми тұрғыдан жүргізу үшін қажетті қосымша штаттар беріліп, білікті, білгір мамандар тартылды. 
Бүгінде Қарқаралы Республикамыз бен облысымыздың көптеген қалалары тұрғындары қуана келетін сүйікті демалыс орнына айналды. Қаланы айнала орналасқан көптеген демалыс үйлері мен санаторийлер демалушыларды әрқашан құшақ жая қарсы алуға әзір. Олардың ішінде ең жоғары дәрежеде қызмет көрсете алатын, аты әйгілі «Кенші» - «Шахтер» демалыс үйі бар. Таяу арада бұның деңгейіне «Тас бұлақң, «Жемчужинаң сияқты тағы басқа демалыс үйлері де жетпек. Балаларды сауықтыру мақсатында «Шапағатң, «Жас дәуренң, «Романтикң демалыс лагерлері жұмыс жасап тұр. 
Демалушылар мен келген қонақтар, XIX ғасырда ағаштан өріп салған «Орманшының үйі» мен бертінде салынған «Табиғат музейін» өте қызықтап тамашалайды. 
Осының бәрінің түпқазығы, Сарыарқаның Алтын тәжі іспеттес қасиетті Қарқаралы. 
Осындай жан жақты жанашырлық пен ерекше ықыласқа толы пейілдер, Сарыарқаның сары алтыны, Қазақстанның жазиралы өңірі – қасиетті Қарқаралының жарқын болашағының кепілі болып табылады.. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Балқаш-Қарағанды  облысындағы қала. Мойынты-Ақтоғай  темір жол. бойындағы станция, Балқаш көліндегі пристань.Сарыарқаның оңтүстігінде, Балқаш көлінің солтүстігіндегі Бертіс шығанағының жағасында, Қарағандының оңтүстік-шығысында 487 км. жерде орналасқан. 

      Балқаш қаласы - Балқаш жағалауында орналасқан қала. Халқы 74,5 мың адам. 1931 жылы қаланған. Қала дәрежесі 1937 жылы берілген. Балқаш көлінің солтүстігінде 12 км жердегі Қоңырат мыс кені мен Қарағанды көмірінің негізінде жұмыс істейтін ірі мыс қорыту зауытының құрылысына байланысты салына бастады.Балқаш қаласы картаға оралу Қала 1937 жылы құрылған. Қала аумағы 5,9 мың шаршы километрге тең. Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 73,7 мың адамды құрады. Қалалық әкімшілікте 4 кент бар. Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының 56,8%-ы қазақтар, 33,5%-ы орыстар, 1,9%-ы немістер, 1,5%-ы татарлар, 2,2%-ы украиндер, 0,4%-ы белорустар, 1,6%-ы кәрістер, 2,1% басқа ұлт өкілдері. 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: туылу – 18,53 өлім – 14,36 табиғи өсім – 4,17 Қалада 01.01.07жылы 414 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 4 ірі, 45 орта, 365 шағын субъектілері. Негізгі экономикалық бағыт: түсті металлургия; энергетика; Қаланың негізгі кәсіпорындары: «ЗОЦМ» АҚ, Балқаш қаласы әкімінің жанындағы «Су Жылу Транс» КМК

     Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: электр және жылу энергиясы; түсті металдар өндірісі;

     2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің  айтарлықтай бөлігін өсімдік  шаруашылығы құрады. 2006 жылғы 1 шілдеге  ауыл шаруашылығы өндірушілерінің  нақты бары: 1 ауыл шаруашылық  кәсіпорыны, 1 іс-әрекеттегі шаруа қожалығы, 3,6 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылық өнім өндіруге 0,3 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,1 мың га – егістік алқаптар.* 2006 жылғы астыққа 0,3 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде картоп 0,1 мың га, көкөніс 0,2 мың га. 2006 жылы 1,8 мың тонна картоп, 3,6 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары, 0,06 мың тонна ет (тірі салмақта), 1,8 мың тонна сүт; 445,2 мың дана жұмыртқа өндірілді. 2007 жылғы 1 қаңтарға ірі қара мал саны 2,3 мың бас; қой мен ешкі – 3,1 мың бас; шошқа - 0,3 мың бас; жылқы - 42 бас; құс – 5,4 мың бас.*

     2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 20877 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 31683 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 216083,4 млн. теңгені құрады. Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 5005,3 млн. теңге сомасында игерілді, бұл 2005 жылғы көлемге 117,7%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындалған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 1978,6 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемінің 134,0%-ын құрады. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 3829,2 млн. теңге шамасында құралды, ақылы қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз)– 887,8 млн. теңге.

     Қала 1932 жылы Балқаш көлінің солтүстігінде 20 км. Жердегі Қоңырат мыс кені мен Қарағанды көмірінің негізінде жұмыс істейтін ірі мыс мыс қорыту зауытының құрылысына байланысты салына бастады. Байыту комбинаты, ірі жылу электр орталығы, жөндеу,механика мыс қорыту зауыты, т.б. өндіріс ошақтары дүниеге келді. Қысқа мерзім ішінде салынған 10-нан аса жұмысшы қалашықтарының бірігуінің нәтижесінде 1937 жылы Балқаш қаласы пайда болды.

     Балқаш  еліміздегі түсті металлургияның ең маңызды орталықтарының бірі.Мұнда  құрамында мыс және түсті прокат зауыттары, өндіріс газдарынан күкіртті натрий мен күкірт қышқылын алатын химия өнеркәсібі бар «Балқашмыс» акционерлік қоғамы жұмыс істейді.Оның өнімдері бірнеше шет елдерге шығарылады. Лондондағы халықаралық көрмеде Балқаш мысы ең таза мыс ретінде дүниежүзілік эталон деген атаққа ие болды (1967). Балқаш мыс қорыту комбинатын 1997 жылдың ақпанында Оңтүстік Кореяның «Самсунг» фирмасы алып, өндірісті 6 ай ішінде жобадағы қуатына жеткізді. Бір айда 11, 5 мың тонна рафинатталған мыс өндірген. Жылдық өнім көлемі 100 мың тонна. Қалада тарихи өлке тану мұражайы, 2 спорт кешені, жүзу бассейіні, қазақ балық шаруашылық ғылыми-зерттеу институты, тау-кен металлургия техникумы, педагогика, медицина училищелері, Қарағанды полтехникалық университетінің жалпы техникалық факультеті, музыка мектебі, 20 шақты орта және 8 жылдық мектеп, 2 халық театры, бейнестудия , т.б.мәдениет, денсаулық сақтау мекемелері бар. Балқаш – ірі жол торабы. Әуе, темір және автожолдар қаланы Астана, Алматы, Қарағанды, Тараз, Шымкент қалаларымен, Мәскеу және Орталық Азия елдерімен байланыстырады.

     Бүгінгі таңда Балқашта 363 кәсіпорын бар, оның 286 –ы нақты жұмыс жүргізуде. Қалада 65,5 мың адам тұрады. Мұның 70 пайызға жуығы қазақтар

     Көлдері

     Облыс аймағында 1600-ге жуық көл бар, оның ішінде 200-ден астамының ауданы 1 шаршы км-ден асады. Облыс жерінің онтүстік-шығыс бөлігінде су айдыны көлемі жағынан Қазақстаңдағы үшінші көл — Балқаш жағалауы кіреді. Көл Батыстан Шығысқа қарай созылыңқы (614 км) орналасқан. Ауданы 18,2 мың км², су көлемі 106 км³, су айдынының теңіз деңгейінен биіктігі 342 м. Тереңдігі 6-12 м-ден (Батыс), 15 м-ге дейін (Шығыс) ауытқиды, ең терең жері — 26 м. Тұздылығы біркелкі таралмаған, Батыс бөлігі Іле өзенінің суымен тұщыланады, Шығысында тұздылық мөлшері 5г/л дейін жоғарылайды. Антропогендік әсерден Балқаш көлінің деңгейі 2 м төмендеп, суының сапасы да нашарлаған. Аласа таулы және қыратты суайрықтар мен үлкен тұйық ағынсыз алап көлдеріне қарағанда, анғарлық-арналық көлдер түрі көп тараған. Айдын ауданы 0,5-1,5 м² ұсақ көлдер куаң жылдары жазда кеуіп қалады. Көлдер суының орта минералдылығы 1-10 г/л аралығында. Облыстың аласа таулы және қыратты Шығыс, Оңтүстік-Шығыс аймақтарындағы көлдердің қазаншұңқырлары кіші, таяз, аласа жағалаулы болып келеді. Қуаң жылдары олар құрғап қалады. Неғұрлым терең көлдерінің суы жыл бойы сақталады (Үлкенкөл). Үлкен тұйық ойыстардағы көлдер бежі және жер асты су ағындарының негізі болып саналады. Солардың бірі — Қаркаралы ауданында орналасқан Қарасор адырлы-жазықты тұйық ойыс. Ол өңірде 50-ге жуық (Қарасор, Саумалкөл, Балықтыкөл, т.б.) көлдер бар. Орта тереңдіктері 1 м, кей жерде 4-5м, орта тұздылығы 35-41 г/л. Көл түбінде емдеу мақсатында пайдаланатын күкіртгі-сутекті шипалы балшық тұнған. Облыстың Солтүстік-Батысында мына көлдер орналасқан — Шошқакөл, Барақкөл, Саумалкөл, Құнақай, Әжібексор, Тассуат т.б., Солтүстігінде Шыбынды, Қаракөл, Оңтүстік-Батысында — Дөңсары, Алакөл, орталық аймағында — Көктіңкөлі т.б. Тұздылығына байланысты олардың суы аса пайдаланылмайды. Облысты сумен тұрақты қамтамасыз етуде су қоймалары мен каналдардың маңызы зор. Су қоймалары: Самарқан (Нұра өзені), Шерубай-Нұра (Шерубай-Нұра өзені), Кеңгір (Кеңгір өзені), Жезді (Жезді өзені) т.б., сонымен қоса кіші өзендерде көптеген тоғандар салынған. 1973 жылдан бері облыс аймағында Ертіс—Қарағанды каналы жұмыс істейді. Бұл алып гидротехникалық құрылымның (суды төменнен жоғары деңгейге тасымалдайды) ұзындығы 458 км. Орта шамамен 75 м³/с су тасымалдап, Қарағанды, Теміртау сияқты ірі, және кіші қалаларды сумен қамтамасыздандырады. Су тасымалдау үшін 20-ға жуық насос стансалары іске қосылған. Облыс аймағында беткі су қорлары жеткіліксіз болғандықтан, жер асты суларының маңызы зор. Әр түрлі тереңдіктерде, яғни 10-100 м аралығында өспе су көздері мол. Бірақ көпшілік аймақта (шөлейтті, шөлді) олардың минералдылығы, оның ішінде кермектік қасиеті жоғары болғандықтан, ауыз су ретінде қолдану біраз қиындық келтіреді. Облыс аймағыңда 200-600 м жер қыртысы қабаттарында көзі тереңде жатқан жер асты сулары кең таралған. Олардың шаруашылықта кеңінен қолданылуы техникалық тұрғыдан әлі шешілмеген. Аймақта ғасырлардан бері пайдаланып келе жатқан көптеген құдықтар қолданылады (мал шаруашылығында). Олардың тереңдігі орта шамамен 4-10 м, сағатына шамамен 300-500 л су бере  алады.