Қазақстандағы жалпы экологиялық мәселелерді

         Қазақстандағы жалпы  экологиялық мәселелерді 

                                           шушу   жолдары 

     Адамзат қоғамының алдында тұрған экологиялық мәселелер оның дамуының барлық тарихи кезеңдерінде орын алып отырды.  Бірақ, өндірістік қоғам мен демографиялық жарылыс кезеңінде адамзаттың табиғатқа теріс әсерінің нәтижелері ғаламдық сипатқа ие болды. Экологиялық мәселенің мәні – табиғаттағы қалыптасқан тепе-теңдікті бұзбай, миллиардтаған адамдарды жерде қоныстандыру және олардың барлық қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Қазіргі Жердегі тіршілік адам қызметінің сипатына тәуелді.

       Қазіргі кезең адамның ерекше  биосфералығқ қызметі – биосфераны  қорғау мен сақтап қалу қызметімен  анықталып отыр. Экологиялық мәселелердің  алдын алу үшін адам ретсіз дамудан тиімді, реттелген, табиғат пен қоғамның даму заңдарына негізделген дамуға өтуі тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат қоғамының дамуы үздіксіз, ұзақ уақыттық, бірқалыпты жағдайда, табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз дамиды. Мұндай дамуды – тұрақты даму деп атайды. Бірақ бұл үшін адамдардың сана-сезімі, олардың мақсаты мен адамгершілік бағыттылығы өзгеруі тиіс.

       Планетадағы тіршілікті қорғау  бүкіл адамзаттың бірігуін талап  етеді. 

        1987жылы БҰҰ-ның  Дүниежүзілік қоршаған орта мен даму комиссиясы «Біздің жалпы болашағымыз» атты есебінде «қоршаған орта үшін қауіпсіз, жолда экономикалық дәуірге» аяқ басуға шақырды.

        Алғаш рет «тұрақты даму» концепциясы  ұсынылды.

        «Тұрақты даму» дегенде қазіргі  уақыттың қажеттілігін қамтамасыз  ете отырып, болашақ ұрпақтардың өзінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуіне қауіп туғызбайтын даму деп түсіну керек. «Біз ата-бабаларымыздың Жерін мұраға алған жоқпыз. Біз оны өзіміздің балаларымыздан қарызға алдық» (БҰҰ материалынан).

       1992жылдың маусым айында Рио-де-Жанейро қаласында өткен БҰҰ-ның қоршаған орта мен даму бойынша өткен конференциясы «Тұрақты даму» концепциясын және «ХХІ ғасырдың күн тәртібіне» атты ауқымды бағдарламасын қабылдады. Бұл бағдарламада шешілуі болашақта тұрақты дамуды қамтамасыз ететін жалпы мәселелер қарастырылған. Оның нәтижесі төмендегі кестеде көрсетілген. 
 

Сонымен қатар конференцияда Мәлімдеме  мен екі концепция

- климаттың өзгеруінің алдын алу, ормандарды қорғау мен биологиялық алуантүрлілікті сақтау мәселелері бойынша қабылданды.

      Бұл мәселелерді кешенді ғылыми  тұрғыдан шешуге болады. Бұл үшін  экология, экономика және әлуметтік  дамудың барлық негізгі топтарын біртұтас кешен түрінде қарастыру қажет.

       БҰҰ-ның конференциясы барлық елдердің үкіметтерін тұрақты дамудың ұлттық концепцияларын қабылдауға шақырады.

        Қазақстан Республикасының Үкіметі  ұсынған «Қазақстан Республикасының  тұрақты дамуға көшу концепциясы» бекітілді. Республиканың экологиялық саясаты оның экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

        Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтің  БҰҰ Бас Ассамблеясында жасаған  баяндамасында тұрақты дамуға  жетудің түйінді мәселелерін шешудегі еліміздің белсенді қызметін дәлелдейтін нақты мысалдар келтірді. 1992-1998 жылдар аралығында Қазақстан тарихта бірінші болып ядролық полигонын жауып, ядролық қарудан бас тартты, Аралды сақтап қалуға арналған интеграциялық процестердің ұйтқысы болды.

        Қазіргі уақытта экологиялық,  экономикалық, әлеуметтік мәселелерді  интеграциялау саласындағы саяси  іс-шараларды анықтау жолдары іздестіруліде. Олар:

• бұзылған экожүйелерді қалпына келтіруді қамтамасыз ету;
• суды тиімді пайдаланудың нақты шараларын анықтау;
• жерді пайдалану, ауыл шаруашылығының тұрақты дамуын жүзеге асыруға, биологиялық алуантүрлілікті сақтауға бағытталған үйлесімді іс-шараларды қабылдау.

    Бүгінгі танда адамзат табиғатты игеруде, ғылым мен техниканың дамуында ғаламат табыстарға жетті. Екінші жағынан өркениеттің дамуымен қатар биосфераның тұрақсыздануы және қоршаған ортаның, табиғи жүйелердің тозу қаупі туындап отыр.

Соның салдарынан барынша шиеленіскен  жаһандық, ұлттық және жергілікті экамәселелер қалыптасты. Оларды шешуге тек қана Қазақстаңдықтардың ғана емес, халықаралық, ынтымақтастықты кеңейту жолымен қол жеткізіледі.

Экологиялық мәселелер. Жаһандық экологиялық мәселелер: 

1. Климаттын  өзгеруі; 2. Озон қабатының бұзылуы; 3. Биоәртүрлілікті сақтау (өсімдіктер  мен жануарлар дүниесінің әртүрлілігін); 4. Жердің шөлейттенуі және тозуы.

Ұлттық  экологиялық мәселелер: 1. Семей, Арал; 2. Каспий тенізі қайраңының ресурстарын  қарқынды игерумен байланысты мәселелер; 3. Су ресурстарының сарқылуы және ластануы; 4. Байырғы ластанулар; 

5. Трансшекаралық  сипаттағы мәселелер; 6. Әскери-ғарыш  және сынақ кешендері полигондарының  әсері.

Жергілікті  экологиялық мәселелер: 1. Әуебассейнінің ластануы; 

2. Радиоактивті  ластану; 3. Бактериологиялық және  химиялық ластану; 

4. Химиялық  ластану; 5. Өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар; 6. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар.

Климаттың өзгеруі. «Қызу әсерінің» салдарынан болатын климаттың өзгеруі жалпы  әлемдік көлемдегі мәселе болып  табылады және қоршаған ортаның жай-күйіне барынша ықтимал қатер төңдіреді. Жыл сайын атмосфераға бірнеше мың тоннадан астам ұлы, иісті газ (CO2), азот тотығы (NO), күкірт (S) шығарылады. Солардың 10 пайызын ғана өсімдіктер сіңіреді. Қос тотықты күкірттің азот тотығында шоғырлануы қышқыл жауын тудырады. Мысалы көмір қышқыл газының (СO2) пайда болған уақытынан бастап осы күнге дейін 20 пайызға, ал жыл сайын оның көбеюі 0,2 пайызға өсуде. Көмір қышқыл газы жанудың нәтижесінде пайда болады. Оның көздері, таратушысы — жылу станциялары, металлургия заводтары, көлік құралдарьі. Осындай күрделі физико-химиялық қоспалар «қызу әсерін тудырады». «Қызу әсері» ауа ыстығының көтерілуіне, ол ауа-райының, климаттың өзгеруіне әкеледі. Әлемдік мұхит суының көтерілуіне, соңғы 100 жылда 10-12 см көтерілсе, «қызу әсері» оны 10 есе күшейтуі мүмкін.