Бейнелеу өнері

КІРІСПЕ  
«Өнерлі өрге жүзеді» деп дана халқымыз бекер айтпаса керек. Қолыңдағы «Бейнелеу өнері» оқулығы сенің онер жолындағы талпы-ныс, ізденісіңе жол көрсетіп, үйреншікті нөрседен әсемдікті таба бі-луге, коргенді есте сақтауга және қиялдау қабілетіңді дамытып, шы-гармашылықпен жүмыс жасау жолына жетелейді.  
Оқулық 6 бөлімнен түрады: кескіндеме, графика, композиция және перспект^ива, мүсін онері, сәндік қолданбалы онер, сөулет өнері.  
Өрбір бөлім жеке-жеке қарастырылганымен барлығының білім беру міндеті ортақ бір мүддені көздейді.  
Өрбір тарауда оқытылатын оқу материалы жеке бір тапсырма-ның ғана емес, көптеген тапсырмаларды шешуге қатысады. Тақы-рыптық немесе композициялық сурет салу барысында әрбір тарауда-ғы әр түрлі тапсырмалардан алған білім, білік дағдыларды есте сақ-тау қажет. Оқулықтағы тараулар арқылы ондағы жаңа бейнелеу, безендіру, қүрастыру іс-өрекеттерімен біртіндеп таныс боласыңдар.  
 
Суретші, мүсінші, зергерлер сурет салғанда, мүсін, әшекей бүй-ым жасағанда және т. б. керкемдік іс-әрекеттерде өзінің өмір жайлы білімі мен түсінігін көрсетеді, шығармашылық іс-әрекеттері арқылы әр түрлі қүбылыстарға деген көзқарасын білдіреді.  
Сурет сала білу сенің рухани өміріңде де елеулі із қалдырары сөзсіз. Жаңа қоғам дамуы мен жаңа технологиялық өзгерістер бола-шақ жастардан асқан шеберлік пен іскерлікті талап етеді.  
Оқулықта өздеріңнің кәріп-қабылдау қабілеттеріңді шыңдайтын әнер шеберлерінің әр түрлі саладағы, жанрдағы туындылары бе-рілген, олардың мән-мағынасы шағын мәтіндермен баяндалған. Ес-керте кететін бір жайт – оқулықта берілген суреттерді көшіріп салу-ға әсте болмайды. Олар тек көріп әсерлену үшін қажет.  
Кітаптағы суретшілер және олардың тамаша шығармашылық туындылары жайлы мәліметтер арқылы мүғалімнің көмегімен де, ез бетіңмен де кәркемдік біліміңді жетілдіре аласың.  
Сендерге шығармашылық кабілеттілік пен рухани бай әмір ті-леуші автор.  
 
Дала көрінісі.  
зықтық бетінен түскен жарық каншалықты күшті болса, суреттегі шагылысу да соншалықты ашық болады.  
Күннің табиғи сәулесіне қарағанда жасанды жарық күші әлде-қайда темен. Сондықтан да ай сәулесінің жарығы мен жасанды жа-рық коздерінен түскен сәуледен жазықтық шағылысулар көрінбейді десе де болғандай.  
Шырақ немесе электр шамы жарықтанушы объектіден жақын жерде түрғандықтан олардан шыққан сәулелер жарық нүктесінен тіке шашырап түседі.  
Шағылысудың өзі көлеңкелер категориясына жататынын үмыт-паған жөн, олар әркашан жарық түскен жазықтық бетіндегі жарты-лай көлеңкеден қаралау болады. Егер де бүйымның айналасында қара түсті заттар түрса, онда шағылысу онша білінбейді.  
*?! 1. Шағылысу дегеніміз не?  
2. Суретші шырармасын талдап, ондағы шағылысудың орын алған тұстарын көрсет.  
3. Күннің табиги сөулесіне караганда жасанды жарық күші өлдекайда төмен болатындығын дөлелде.  
4. Не себептен шағылысудың өзі көлеңкелер категориясына жатады?  
22  
 
Натюрморт жанры  
Натюрморт туындыларымен сендер өткен сыныптарда тані | болдыңдар. Суретші бейнелеген заттар адамның өмірі, талғам і үйреншікті әдеттері жайында кеп сыр аңғарта алады. Түрлі тү<  
маталар, ыдыс-аяқ, гүлдер, жеміс-жидектер, теңіз байлығы мен т I қүстары сияқты әр қилы көріністер үйлесімі қоршаған ортаның бе \ лығы мен сүлулығын дәріптеп қана қоймай, біздің көңілімізді I мүңға, не шаттыққа бөлейді. Қай заманның суретшілері де графиі ! мүсін, бейнелеу өнерінде талай-талай натюрморттар қалдырған. I Солардың ішінде XVII ғасырдағы фламанд, голланд суретшіл( ! Ф. Снейдерс, В. Хедтлердің натюрморттары айрықша орын алар | Өз шығармаларында олар табиғаттың адамға сыйлайтын мол риз 1 ғын, адам қолынан шыккан бүйымдардың сүлулығын жырға косал Сурецгші И. Э. Грабарь, М. С. Сарьян, П. П. Кондальский, И. ! Машков, т.б. натюрморт жанрының тамаша шеберлері болды.  
Қазақтың үлттық тағамдарының кейбір түрлерін белгілі сурет ( А. Ғалымбаева өзінің «Дастарқан» атты натюрмортында өсерлі б( ; ген. Мүндағы күрең бауырсақ пен ақ қүрт, ағаш тегенедегі са; : қымыз, шақпақ қант пен үгіліп кеткелі түрған кеудірлек нан, дастг  
қан шетіндегі торғын сүлгі, бүлардың түсындағы аяққап осынл  
бір-бірімен жараса астасып, ел байлығының, казақ дастарканын:  
бір көрінісін тартымды бейнелегендігін көреміз.  
Күн сайын көріп жүрген қарапайым бүйымдар біздің көз алл ! мызда бүрын-соңды байқалмай келген ерекше жарастық тауып ■  
ғысқан.  
Суретшінің негізінен жеміс-жидектерден түратын бүл шығарт  
сында олардың әсемдігі мен қазір ғана үзілген жемістің таза қан  
1. Заттар бір-бірінен алшаң орналаскан.  
бояулары асқан шеберлікпен берілген. Өр түрлі заттардың, бүйь  
 
2. Кейбір заттар бір-біріне жақындасып, кейбірі жекеленген оқшау қалыпта орналасқан.  
дардың тобын бейнелеу барысында олардың бір-біріне катысты мөлшерін дүрыс бере білу керек. Ол үшін бүйымдардың жеке-жеке пропорциялық ерекшеліктерін айқындау қажет.  
^ Салынған суреттерді мүқият қарап шықсақ, барлық жерде бір-і дей бүйымдар, заттар немесе жемістер бейнеленген. Барлық суретте сол заттар, бірақ топтамалар жинагы әр түрлі бейнеленген. 1-суретте заттар бір-бірінен алшақ орналасқан, 2-суретте кейбір заттар бір-біріне жақындасып, кейбірі жекеленген, оқшау қалыпта, 3-суретте барлық заттар мен бүйымдар бір жерге жиналған.  
Бүл суреттерден бүйымдар тобының ерекшелігі тек оның пішіні,! көлемі, фактурасына ғана байланысты емес, сондай-ақ олардың өзара| орналасу жағдайына да байланысты екендігін байқаймыз.  
Сурет салғанда суретші осыған байланысты қағазды тік немесеі көлденең қалпында пайдалану керектігін шешеді.  
 
3. Барлық заттар мен бұйымдар бір жерге топталған.  
Жаз айында кең далада жайқалған жасыл шоптермен бірге алі қызыл, сары, аппақ дала гүлдері де жайнап, мың күлпырады. Алыс-тан қарағанда дала бейне бір қүлпырған түкті кілемге үқсайды, жа-І  
 
қындаған сайын гүлдер айқындалып, әрбір гүл өзінің бір-біріне үі майтын әсемдігімен, жүпар иісімен көңіліңнің ажарын ашып еі ше қуанышқа бөлейді.  
Сол сияқты бақтағы өздерің әсіріп, баптаған гүлдер де сенде жағымды әсер етіп, сурет салуға, өлең жазуға шабыттандырары сөс Жаңадан үзілген гүлдердің, кейбірінің әлі де болса қауызы агш қоймаған. Ақ, қызыл, сары, күлгін, қызғылт, сарғыш күлгін т1 гүлдер тобын үйге алып келіп, терезе алдына қойсаң, бөлме іші өзг< сала береді.  
Енді осы гүлдерден натюрморт салып кәрелік. Сурет салу ба сында әрбір гүлдің қүрылысына, жапырақтарының пішіні мен сіне назар аударып, көңіл бөлген жөн. Сонымен қатар гүл еальив күмыраның пішіні, түсі, ондағы жапырақтан түскен шағылысу және гүл терезе алдында түрса, оның бізге көрінетін түстары да зардан 'тыс қалмауы керек.  
9 Т 1 • Натюрморт жанрын кеп бейнелеген қандай суретшілерді білесің?  
2. Натюрморт салу үшін бұйымдар тобының тік қағаз бетіне орналасатын: позициялық шешімін тап.  
Суретшілер жөне олардың шығармалары  
Қанапия Телжанов 1953 жылы Ленинградтың Репин атынд живопись, мүсін және сәулет өнері институтын бітірген. Ол - ком зициялық ойлау мен этюд қүрастыруға шебер суретші.  
1954 жылы салынған «Жамал» атты шығарма оның ең таңда^  
керкем шығармасының бірі болып табылады. Суретте жас қа  
қызының дене бітімі ете әсерлі берілген. Көк майса үстінде ойға па  
ған қыз бала суреті. Фон ретінде кектемнің көк майса шөбі алын;  
Алыстан жайылып жүрген мал көрінеді. Сол жақта, киіз үі  
шетінде демалып отырған қойшылар. Қыздың алдында тамақ п  
жатқан қазан. Ошақтың оты аса жалындамай, түтін жай ғана с  
дықтап шығып жатқан көрініс бейнеленген.  
Көктемнің шуақты күнімен нүрланған бүл көрініс ©зінің ә; ділігімен қайталанбас, жарқын, қуанышты көңілмен жүптасқан; Суреттен жастық арман тақырыбы анық оқылғандай. Суретш: толқу үстіндегі көңілі қыз баланың пәктігін паш етіп, көрерм< өзіне тарта түседі. Бүл шығарманың үлттық өзіндік бейнесін суре нәзік, жеңіл колоритпен композицияның нақтылығына, сезгіш сініктілігіне бағындырған.  
1955 жылы Мәскеудегі Бүкілодақтық кинематография инсті  
тын бітірген, Алматы киностудиясында жүмыс жасаушы Сі  
 
24  
 
VII бөлім.  
«Сәндік қолданбалы өнер элементтері негізінде  
материалдарды көркемден өңдеу» бөлімін оқыту әдістемесі  
1. Қазақ халқының қолонерін оқушыларға үйретудің маңызы мен мазмұны  
Қазіргі таңда мектеп оқушыларын еңбек тэрбиесіне баулу арқылы өз ұлтымыздың ұлттық қолөнеріне үйрету -оқу-тәрбие үрдісінің озекті мэселелерінің бірі. Оқушыларды онерге баулу, өз елін, жерін, халқын сүю, салт-дэстүрін бағалай білуге үйретеді. Қолөнерді жасап байыту арқылы адамның жан дүниесі, ақыл-ойы, ой-қиялы, іскерлігі, шеберлігі, тапқырлығы, талаптылығы, үқыптылығы, байқағыштығы артып, дамып отырады. Сондықтан ғасыр бойы тарих жолымен дамып, оның үлттық қадір-қасиеттерін жоймай, бойына сіңіріп келе жатқан қазақтың үлттық өнері күнделікті өмірімізде кеінен қолданылып келеді. Қазақтың эрбір ұлттық өнері озінің сипатымен емес сүлулық сырымен, сэніменен ерекше козге түсіп, оз мағынасын жоймай сан ғасырлық тарихтың үлгісін сақтап келеді. Қазақ халқы озінің үлттық онерін эстетикалық талғамның корсеткіші ретінде бағалап, ауыз эдебиеті үлгілерінде де эсемдікке баулу, сүлулығын сүйсіне білуге тэрбиелеу мақсатында айшықты сез өрнегімен суреттеп те отырған.  
Халық педагогикасы - тэрбие жоніндегі халықтың ой-тэжірибесінің жиынтығы. Бала санасына аса бай халықтық өнер бірте-бірте сіңеді. Халық сол арқылы үрпағымыз енегелі, өнерлі, еңбек сүйгіш, сүлулықты қадірлеп, бағалай білуге үмтылдыру мақсатында аз еңбек еткен жоқ. ¥лттық онер көптеген ғасыр бойы озінің спецификалық бейнесі мен халықтық танымын қалыптастырып отырады. Одан халық үні, ежелгі қазақ даласын мекендеген көшпенділердің дэстүрі мен эдет-ғүрпы айқын корінеді. Бүгінгі таңда, халық шеберлері мен  
 
үсталар тың ойларды туғызып оны жаңа мазмұнымен байыта отырып, халықтық орнектеу онерін жетілдіру мен дамытуды жалғастырып келеді. Қазақ халқында «Ата корген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» деген үлағатты соз бекер айтылмаған.  
Ата-бабаларымыз оз үрпағын еңбек сүйгіш етіп тэрбиелеуді мақсаттүтқан. Ал қазіргі кездегі жас жасоспірімдерді халқымыздың үлттық мэдениетіне тэрбиелеу жэне жеке түлға ретіңде қалыптастыруға бағыттау - қазіргі білім беретін мектептердің міндеті. Осындай жауапты міндеттерді шенгуде өз -елін сүйе білетін, ата-бабасының эдет-ғүрпын, салт-дэстүрін бойына сіңірген үрпақты тэрбиелеуде үлттық онерді насихаттау да мектептегі отілетін технология пэнінің маңызы зор болып саналады.  
Технология сабағы, тэрбие мен еңбекке деген сүйіспеншілікті туғызатын мэлім сабағы. Халық бұрын ғылым мен білімге қолы жетпесе де сұлулық пен эсемдікті таңдап та талғап та білген білген халық. оз түрмысы мен мэдениетінде қолонерін мұрат тұтып жетілдіре білген.  
Қолөнер шеберлері шеберліктің кейбір сан-саналы асқақ шеберліктерін ұқыптылықпен ескере отырып, қастерлей отырып, меңгеріп біздің дэуірімізге ұштастыра білген.  
Халықтың сонау арғы кезеңіндегі мэдени оміріне ой жүгіртіп көрсек, ерте замандардан он саусағынан енер тамған ісмер шеберлердің өнерлері шежіре болып тегіледі.  
Олардың көбінің аты аталмай қалғанымен қолтаңбалары түскен ошпес мэдени мұралары кейінгі ұрпақтар өмірінде бабаларымыз өздерінің қандай рухани қазынаға мұрагер екендігін де жете танымаған. Сол бір олқылықтардың өлшеуі -халық қолонерін зерттеу, қалың қауымның игілігіне айналдыру қазіргі заманда ғана жүзеге асырылып келеді. Бұл салада өзінің өшпес ізін, орнын қалдырған өнер адамдарымен зерттеуші ғалымдар аз емес. Сондай үлы тұлғаның біріне езіндік орңы бар академик Әлкей Марғұланның өзі бір төбе десек эбес айтпаған  
 
208  
 
209  
 
болар едік.  
«Технология» сабағын оқыту барысында 5-7 сынып оқушыларына, қазақ халқының сэндік-қолданбалы өнеріне баулу жұмыстарын оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай оларды алдыменен қағаздан, қатырма қағаздан, маталардан бастырмалап, жапсырмалап үйрету, бейнелеу өнері сабақтары мен байланыстырып олардың суретттерін бейнелеу арқылы эрбір ұлттық қолөнер бұйымдарын кішігірім үлгіде дайындап (сандық, кебеже, асадал, жүк аяқ, күбі, аяққап, кесе қап, қоржын, бас киімдер, т.б.) оларды эшекейлеп үйренуден бастап үйретілсе, жоғарғы сыныптарда ол бүйымдарды нағыз өз материалдарыңан дайындап үйренуге бағытталған. Мысалы, ағаштан дайындалған сандық, эбдіре, жұкаяқ, т.б.  
8-9 сыныпта оқитын қыз балаларға жүнНен дайындалатын бұйымдарды үйретуге болады.Киіз басу, текемет басу технологиясы күрделі қүрал-жабдықтарды онша қажет етпейді, өте қарапайым болғандықтан, бүл жүмысты оқушылар оңай игеріп кетуіне болады. Киіз, текемет басуға кезінде оқушыларды еңбекке баулу арқылы эстетикалық, адамгершілік, еңбектік тэрбиеге сусындауға қалыптастыралды. Мектеп оқушылары мен студенттерді кэсіптік мектепке баулу арқылы текемет бүйымдарын дайындап үйренуде, олардың еңбек дагдыларын қалыптастырып, шеберліктерін үштауға мүмкіндік берумен бірге жүмыс істеу ынтасын оятады, өз бетттерімен жүмыстар істей білуге қүлшындыра түседі.  
Қазіргі таңда күні бүгінге дейін өзінің ата-дэстүрін қүрметтеп өзінің ата кэсібі ретінде қолөнер шеберлері оларды дамыта отырып қайта жаңғырту үстіңде.  
Халықтық қолөнер түрлеріне әдет-ғұрып жабдықтармен бірге аң аулауға, мал өсіруге, егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар мен қару-жарақтар жасау өнері де кіреді. Киіз үйдің сүйектері (уық, шаңырақ, кереге, есік) ағаштан дайындалған үй жиһаздары (үй мүліктері) сандық, жүкаяқ, кебеже, асадал, ағащ  
 
керуерт, жастық ағаш, жүннен дайындалған үй бүйымдарына: кілем, алаша, текемет, сырмақ, түс киіздер жатса, қүрақ қүрау, шекпен тоқу, арқан есу, жіп есу, қайыс өру, таспа өру, түрлі басқүрлар тоқу, жүген, ши тоқу, бесік жасау, күбі, келі-келсап, ыдыс-аяқтар, ыдыс-аяқтаржасауды қолөнер шеберлері эртүрлі ою-өрнектермен нақыштап безендіре білген.  
Қазақ қолөнерінің негізгі бір түріне зергерлік өнері жатады. Оларға шолпы, шашбау, білезік, сақина, жүзік, сырғапарды асыл тастармен эшекейлеудің асқан шебері болған халық. Бүл өнерді жасаумен бірге батырлық пен саятшылыққа қажетті садақ пен жебе, айбалта мен шоқпар, сойыл мен бас мойыл, құстың тұғыры мен томағасын дайындап кәсіпшілікке айналдырғаіі халық. Мал шаруашылығына қажетті ноқта, шылбыр жүген, құрық, бұғалық, тұсамыс, шідер, кісен, қада, ер-тұрманды да дана халық ойл ап тауып халық қажетіне пайдаланып отырған. Зергерлік өнермен бірге кестелік, оймашылық, оюшылық өнерді де дамыта отырып өзге де халықтар арасында өз өнерлерін байланыстырып жаңғырта білген қолөнер шеберлері өз халқының қолөнер мұрасына өшпес із қалдырып отырған. Алтынмен қапталып, күмістелген сырға, жүзік, білезік сияқты сан ғасырлар бойы эйел сэнін келтіріп жүрген осы қымбат та асыл тастарды бағаламайсың. Түр-түсін жарқырата түсетін асыл тастарды бағалай білген эжелеріміз небір сэнді киімге үйлестіріп тағып жүруге эуес болған. Бұрынғы эжелерімізден қалған әшекейлердің сұлулығына, эшекейлігіне екі көзбен қадірлеп кэзірге дейін қайтадан жаңғырту арқылы дайындауда, ондай бағалы гауһар тастар (бриллиант) алмаз, металл (рубин) көк, жасыл түсті металдарды зергерлер қолдана білген.  
Сабақтарда оқушыл арды тек еңбек ете білуге ғана баулып қан қоймай, сол өздері дайындайтын жұмысты (бұйымдарды) эстетикалық талғамда дайындай білуге үйретеді.  
Бұл бөлімді оқу барысында ер балалар ағаш, металл, тері секілді бұйымдарды көркем өңдеуді үйренсе, қыз балалар  
 
210  
 
211  
 
киімнің сэн үлгшерін таңдауды үйренш, сэндік қолданбалы өнердің негізінде эртүрлі бүйымдар жасауды меңгереді: кесте тігу, жапсырмалау, моншақпен кестелеу, шашақтау т.с.с. Сонымен қатар 5,6 сынып оқитын қыз балалар құрақ қүру технологиясы бойынша дайын бүйымдар жасап үйренеді: көрпеше, жастық, түтқыш, шэйнек қойғыш, алжапқыш т.с.с, ал 7,8 сыныпта оқитын қыз балалар кілем бүйымдарының сызбасын жасауды үйрену арқылы түрлі-түсті жүн түрлерін іріктейді. Сонымен қатар 9-сыныптың қыз балалары тоқыманың күрделі түрлерімен танысып, түрмысқа қажет төсеніштер тоқуды меңгереді.  
Аталған бөлімді оқуда ер балалар мынадай жұмыстарды орындай алады:  
- ағашты көркемдеп оюдың алғашқы тэсілдерін меңгеру  
арқылы, пышақпен, қашаумен жүмыс істеу;  
- өсімдік жэне жануар текті жэне геометриялық  
денелер бейнесіндегі «төртбүрыш», «үшбүрыш», «квадрат»  
тэрізді қарапайым өрнектерді сызуды үйреніп, жіңішке ағаід  
тақтайшаға ою-өрнек тізбегін салу;  
- қаңылтыр бетін қарапайым сызықтармен бедерлеу;  
- тері,өңдеуді үйреніп, үлгі бойыңша «Қошқармүйіз», «Қүс қанаты» өрнектерін қию, оларды сыйлық заттарына жапсырмалау;  
- өру тэсілдерін меңгеру;  
 
- ағаштан жэне фанердең шағын бейнелі сыйлық бүйымдарын жасау;  
- қаңылтыр бетіне өрнек түсіруді үйрену арқылы бедерленген білезік, күнтізбек қойғыш т.с.с. бүйымдарды жасау;  
- қазақ халқьшың ұлттық нақыщта жасалған «сандық»,  
«қебеже», «төсек ағащ» т,с,с. бұйымдарға ою-өрнек салу;  
- өрнектелген тақтай бетін турлендіру және күйдіру тэсілдерімен безендіру;  
- сандық бетің қарапайым қаңылтырмең мэнерлеп,  
 
торлау;  
- қаңылтырдан тілінген таспа шеттерін тегістеу тэсілдерін үйреніп, сыйлық заттарын жасау, оларды түрлендіру т.с.с.  
Ер балалар 9-сыныпта ағаш, металл бұйымдарын токарлық станокта жасауды үйреніп, қарапайым коркемделген заттар жасауды, табиғи заттармен жұмыс істеуді үйренеді.  
Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын эртүрлі материалдарды пайдаланып олардан тоқу, өру, есу, тігу, кестелеу, мүсіндеу, құрастыру, сыру, бейнелеу тэсілдері арқылы орындалатын өнер жиынтығын айтады.  
Қазақ халқы ертеден өзінің күн көріс тіршілігіне қажетті барлык, түрмыстық заттармен шаруашылық заттарына, құралдарын дайындап пайдалана білумен бірге оз заманына сай өмір сүрудің ұлттық салт-дэстүрлерін жалғастырып емір сүре білген халық.  
2.Мектеп оқушыларын ұлттық қолөнерге үйретуге арналған сабақтар әдістемесі  
Төменде,осыбөлімдіоқытубарысындаортамектептердің іс-тэжірбиесінен алынған сабақтардың эдістемелік нұсқаулары берілген.  
Сабаң тацырыбы: Матадан дорба дайындау  
Сабацтың маңсаты: оқушыларға матадан сэндік дорба үлгісін дайындауды үйрету.  
Сабацтың түрі: сарамандық.  
Сабацтың көрнекілігі: дайын қол дорба үлгілері.  
Сабацца цажетті цүрал-жабдыцтар: ине, жіп, сантиметрлік лента.  
Материалдары: мата қиындылары, кесте жіптер.  
Сабац барысы: 1. ¥йымдастыру кезеңі.  
 
212  
 
213  
 
'Қайта жасау бөлмаса, өнер де жоқ".  
/?-. Ғеге»  
;а даналық сөз, осымен бәрі айтылған және тағы да бірдеңені қосыл дәлелдел жату ;ы сөздерді мен Қазақстан Республикасының халық суретшісі Гулфайрус Мансұр-ң шығармашылығы туралы мақалаға эпиграф ретінде кездейсоқ алып отырғаным туындатуга, кеңістіктің өзін жетілдіре құбылтып, турлендіре тусуге мұқтаждық -іы талпындыратын және оның өзі барлық жан-жүрегімен берілген ынта-ықылас  
щ оз қиялын бейнелеуге ғана қызмет етеді деген пайымдауды қостаушылар да аз етшінің әлемі мен ол жасаған өнер туындысы өмір шындығынан алшақтайды, тіпті іопып шығады, Алайда, суретшінің ішкі әлемі қайтіп, қалай қалыптасатынына (басқа іқты) ой жіберсек, бұл әлем оның өмірмен, адамдармен, қоғаммен нақты және і ІІ ІІ тарынан туындайтынына шұбәсіз илануға болады. Сезім, туйеік, сезімге берілу імзйды. олар емірдің жағдаятынан туындап, қандай да бір қатынастың нәтижесі ідың өзі көркем бейненің объективті негізін құрай отырып, көркем шығармаға етене  
іылыгы өмірдің сыртқы қаллын ғана қайта жаңғырту болыл табылмайды, олай Де-гас еді. Көшірме, сөз жоқ, тұпнұсқаны сол қалпында бере алмайды, бірақ сурётші ін дұниесін ой елегінен өткізіп, құбылыстың мәнін, өмірдің сипатын, қалпын, қозға-реді, шындығында сол: шынайы өнер дұниенің көшірмесін береді, сондай-ақ оны  
*рақ қоялықшы: өз шығармашылығында бірдей тақырыпты бейнелейтін. оның устіне ылық көзқарасы мен мәнері жағынан жақын суретшілер неліктен әр түрлі суреттер цы? Өйткені, заттың мәні әрқашан да алуан қырлы және оның көркемдік шешімінің Екінші бір айырымды ерекшелік - суретшінің болмысқа көзқарасы, оны бағалауы. шадан автордың жеке қолтаңбасы, оның көңіл күйі, мінез-құлқы, өмірге қатысы  
алымды табиғат пен қоғамның заңдары қызықтырып, ал заңдылықтарды танып-эақтауды, болмыстың нақты құбылысына көңіл аудара бермеуді тапап етсе, өнерді ің барлық нақтылығымен бірге қызықтырады. Бұл орайда тұтас, нақты. қайталан-сты назарда адам тұрады, сондықтан ой қорытудың жоғары деңгейіне тән бола-)де абстрактьгздам„здам)зат баласының реңсіз өкілі бейнеленбейді. Өнердің та-де ол адамның да, сондай-ақ бұкіл дәуірдің адамгершілік бейнесін беруге қабілетті. ласында әрдайым оның ішкі'әлемі айқын немесе кемескі көрінеді. Бұл ретте оның іеы) шығарманың түрі мен жанрын таңдаудан, шығармаілылығының мәнерінен, іелгілерінен, өзіндік нысанынан ғана көрінбейді, ол суре-тшінің бейнелейтін затын іген көзқарасынан да танылады. зәрін қамтитын әрі ізгі субъективтілік тән, ал одан кең пейілді, кемел ойлы адамды  
 
Суретшінің жеке тұлғасы, көбінесе, оның мәдениетінің ауқымдылығымен, оның адамзат жасаған рухани құндылықтарды қандай деңгейде игергенімен айқындалады. Әңпме көркем мәдени,г туралы ғана емес, сонымен бірге пәлсапалық мәдениет, ой-өрісінің кеңдігін қоса алғандағы жалпы мес/ ниёт туралы болыпі оТыр.  
Бұл пікірді Г. Исмаилованың өмірі мен шығармашылығына қатысты қарастырсақ, оның өмі з ның, білім алуының, шығармашылық кездесулерінің кезеңдерін еске алу қажет.  
Г. М. Исмаилова 1944 жылы көркем-сурет училищесі сұңғат өнерінің профессоры А. М. Черкаси:ийд ; (бір кездері Врубельмен бірге оқыған) класына оқуға түседі, ал ол ж.астарды бастапқы көркемдік . уаттылыққа ғана емес, сонымен бірге түр мен түсті шығармашылықпен, сезімталдықпен қабь үйретті. Ол өз қалауы бойынша одан жанардың жітілігін, нәзік түстер реңкінің құбылуын, адам сүлулығына, қоршаған әлемнің түрлері мен түстерін талғаммен қабылдауға талпынады. Чері музыканы сүйетін және сұңғат өнерінде соған ұқсастық іздеді. Г. Исмаилова үшін бұл өте бағал» «-> жанына жақын еді. Өйткені, оның өзі консерваториядан бастап оқып, сұңғат өнері немесе опера елхнк => деген екі таңдаудың алдында тұрды. Мектепте оқыған кездің өзінде Гүлфайрус көп нәрсеге ет <-/ и--тынбайтын, онда пионерлер үйі: драмалық, бейнелеу. хор және хореографиялық үйірмелерге бай бг п тын.,Г. Исмаилова А. М. Черкасскийді өр кезде терең алғыс сезіммен еске алып, көрнекті педагог деп санайды. А. М. Черкасский Г. Исмаилованы басқа оқушылардан ерекше көретін, ол С. Мұқановтьщ портретш жасауда оған өзімен бірге жұмыс істеуге мүмкіндік берді. Бүдан соң оның ғажал порюе салды, ол қазіргі уақытта Э. Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайында сақталуда. Сол эт Моеквадағы Суриков институтына оқуға түсуге - шеберлікті меңгеруге батыл қадам жасайды, Рас. оқуға түсуді бір жылға шегеруге тура келді. Өйткені, кинодағы бірінші дебют ойналды: ол Марк Донс-койдың "Алитет уходит в горьГ кинофильміндегі Тыгрен рөлі. Әйтсе де кинематографтың магниттей тартуынан сұңғат өнеріне деген қүмарлық кушті болып шықты, сөйтіп Г. Исмаилова Ленинградтың-Сүңғат, мүсін және сәулет институтының театр-декорация бөліміне М. П. Бобышевтің театр су және графика класына оқуға түсті. Бобышев театр-сүңғат енерінде ғажайып бейнелерге айналған әлемі" эстетикасына ынтық болды. Ол тамаша безендіруші болатын және әр түрлі көркем тәсілд-.рд дәуірлер мен бағыттарды өте жақсы білетін. Сөйтіп бұл мектеп Г. Исмаиловаға, оның кейінгі театрдағы жұмысына көп жәрдемін тигізді. Спектакльде драматургиялық, актерлік және сахналық жузеге асыру бірыңғай түйінмен шешілуге тиіс, суретші сол кездегі адамдардың психологиясынан бастап, турмысы-ның үсақ-түйегіне дейін бейнелейтін дәуірін жақсы білуге тиіс деген ұғымның негізі осы жерде қалан-ды және толыса түсті. Міне, сонда ғана дұрыс жөне тубегейлі бейнелеу шешімі табылатын бопады Сөйтіп қайта жүзеге асыру актер мен режиссерге ғана емес, суретшіге де қажет деген сенім нығайды: Бүл оған спектакль әлеміне, оның мәніне еркін бойлауға, бұл үшін бөлекше бейнелеу шешімін табуға мүмкіндік береді. Декорацияның барабар болуы бейнелейтін дәуірдің драматургиялық идеясын, оқиғалар динамикасын терең түсінген жағдайда мумкін болады деген ұғым қалыптасты. Г. Исмаилованың бұдан кейінгі өмірі мен театрдағы қызметі - балеттік немесе опералық спектакльдің кейіпкерлері өмір сүріп, қызмет ететін сахна кеңістігін тұтастықта, әлем кеңістігімен бірыңғай қайта құрудағы тәжірибе мен шеберлікті игеру болды. Ленинградта болған кезінде Г. Исмаилова Эрмитажда жинақталған бейнеле^ өнерінің ұлы туындыларының композициясы мен колоритінің заңдылықтарын зерделеді, бұл таланттың осіп-өркендеуі үшін ізсіз кеткен жоқ.  
Ленинградта, сол көркем сурет академиясында Г. Исмаилова өзінің тағдырына - Е. М. Сидоркинге жолықты, ол Гүлфайрусқа деген махаббаты арқылы Қазақстанды да, қазақ мәдениетін де сүйді. Олар жасаған графикалық жұмыстар, халық эпостарына, "Абай жолы" романына иллюстрациялар қазақ хал-қының мінез-құлқына, дініне, дүние танымының мәніне терең бойлауымен таңдандырады. Оның жұмыс-тары өз уақытында Қазақ ССР-інің Мемлекеттік сыйлығымен аталып өтілді, ол қазақ мәдениетінің қазы-  
6  
 
гты және үйлесімді басқосудың жемісі олардың үпы Вадим - ата-знасы-  
і* і і эын оз бойына біріктірген ол да суретші. Вздим білімі бойынша график суретші. Сондай-ақ портрет салуды сүйеді және өзін тамаша әрі талантты суретші, үлгерді,  
училищесінде сабақ береді. Алайда өмірге тағы  
,і,.я кірігеді - бұл енді Е. Аронның "Ботакөз" картинасындағы басты рөлі еді.  
<чі н ,лы, әрі терең психологиялық тұрғыдағы қазақ қызының бейнесін жасады. ол  
< ■ і әне інс іртинада сынама ушін жасалған автопортретінде көрініс  
,а Г" Мансұрқызы былай деген ед;: "Мен өзім Ботакөз сияқты қыздардың  
ымын, Сондықтан мен бұл кейіпкерді өзін жеке тұлға ретінде ұшш сүйемін".  
М.;1| , ,.  
н  
інас  
іфияаден екінші рет кездесу 1967 жылы болды. Бүл эликалық кинополотно, сондай-эының қазынасына қосылған - "Қыз Жібек!" бодатын. Кинофильмде Г. Исмаилова Қыз әдемі, ақылды және қасиеті мол әйелдің рөлін ойнады. Ең бастысы, бұл - аса күрделі суретші-қоюшысы ретіндеп зор әрі тынымсыз еңбек. Эскиздермен жұмыс істегенде ол 4 > і дарының суреттерін ғана емес. сонымен бірге шығармашылық шалымы арқылы э й к_!- ‘іоо і г>: өзі ойпап тапты, Мәселен, ол тұсірім тобындағы қайсыбіреулердің қарсы-л ер і • мібеуінің тоғабасына өз шешімін ұсынды. Ол белгілі киім үлплері мен әшекейлерді ,, п :■ І"ГІ:.:::  
ЛііЫ  
. >,’с;тпіг  
Исмаилованың айтуы бойынша бұл картинамен жұмыс істеуде оған жапон гравюра-ННҺ *: е-м гіііг композициясының өзгешелігі, нәзіктігі көмектескен. Ол костюмдер мен декора-’айғі.г І г. ■ іббат іуралы қазақтың лирикалық эпосының поэтикасы мен романтикасын, сұлу-көрсетіп бере алған. ,ть,қ кинофесгивальда «Захар Беркут» (А. П. Довженко атындағы киностудия), «Рустам ‘ м щжикфильм») сияқты эпикалық полотнолар усынылған болса да, оның жұмысы неғұрлым дірілген болып танылды. Фильм үшін ол 1500-ден астам эскиздер жасады. Онда қазақ кино-ісі бірінші рет тұрмыстық костюмдер, кунделікті қолданыс ззттары мен әскери жабдық-сайта туындатылды. ‘ :ІІІҚ; н • астап сурегшінің жұмысы қаланың әр тұрлі театрларында жалғасты, Ал 1971 жылы т Абай атындағы мемлекеттік академиялық опера және балет театрының бас суретшісі бол-  
кеңістігінің заңдары, қазақ ұлттық мәдениетін білу және орыс музыка театрының шынайы -і шығармашылықпен қабылдау бойынша үйлесімді ойлай білу, міне, осы қасиеттер Г. Исмаи-  
гы табыстары мен жетістіктерінің одан арғы жолын айқындады. Ол қазақ академия–ща бас суретші-қоюшы болып 16 жыл жұмыс істеді және оның тікелей қатысуымен «Ер Тар-  
«, «Алпамыс», «Иоланта», «Ақан сері — Ақтоқты», осы сияқты басқа да қойылымдардың эы жасалды.  
Ірус Исмаилованың алғашқы жылдары жасаған декорациялары мен костюмдерінің эскиздері, нститугта оқып жүрген кезінің өзінде диплом жұмысы ұшін орындаған М.Төлебаевтың «Біржан іерасын безендіруі қазақтың театрлық-сәндік өнерінде кесіби сауатты ғана емес, сонымён іе поэтикалық дара танымы бар суретшінің лайда болғанын айқындады.  
 
«Біржан мен Сара» олерасындағы вйелдер костюмінің зскизінен жанды дз көңіл ашар езіндіо таңба бірден көзге ұрады. Бозбаланың билеген әуеніне құлақ түрген жас қыз-келіншектер риясыз; миысыл, бойжеткен болса әлдебір ой құшағында. Бұлайша берілуінде эскиздер жұмыс сипатынд құр парзқтар емес, одан Гүлфайрус Исмаилова талангының даралығы танылды,  
Суретшінің таланты сценографияның кұрделі кәсіби тілімен асқақ сөйлейді, ол мынадай тұрғь ашылады. Театрға тәи, Гүлфайрус Исмаилованың дуние танымына жақын жоғары мэн-мағына. дәл о ның өзі оның алуан тұрлі спектакльдеріне ерекше мақсаткерлік. ал оның театрдағы шығармашыі жолына дамудың ашық та танымал жуйесін синтездеу мен ауқымдылық сипатын береді.  
Республиканың театрлық-сәндік өнерінде оның «Ер Тарғын»,»Ақан сері—Ақтоқты» операс безендіру жөніндеп жұмыстары елеулі құбылыс болды.  
Декорацияларда халық ауыз әдебиетінщ барлық көркемдігі, оның байлығы мен табиғилығын салтанат құруы өзінше көрініс табады.  
Сахналық жанр ретжде костюм эскиздеріжң сәнін келтіру оның спектакльмен жұмыс істеуд шығармашылық урдісінің ерекшеліпне айналды.  
Әрбір костюм жай ғана киім емес, ол кейіпкердің бейнесімен және актердщ тұлғасымен, ике» деректерімен сомдалған.  
Костюм эскиздерін жасауға осындай тұрғыда келу сахнада ойнау ауанын, ұйғарылғ; ■ сахнаны ойша шопып алу қабілетін ашады және бұл Исмаилованың соны шығармашылық шешімі тур лы айтады. Мақсатқа жетуге талпынуға. кейіпкердің басқа актерлермен бірге сахнадағы іс-қимылыі-л мумкін болатын ойын ауанын беруге Исмаилова жасаған костюм эскиздері септігін тигізеді, мұныоні-шығармашылығының толайым жеке жанры десе де болады, Театрдың жумысы мен станкілік өнерінің шегінде теңдестірілетін оның эскиздерінде театр идеялары мен шарттылығын станкіпік ШІ ғарманың мумкіндіктерімен синтездейтін жанрды дамытудың әрекеттері жатыр. Қызықты шеішде ош бағыттағы ізденістер оның Дж. Пуччинидің «Чио-Чио-сан» операсына арналған костюмдер цикяы да (1973) айқын керініс тапқан.  
Исмаиловадан әлемдік мәдениет мұрасын жақсы білуді, өзішң шығармашылық даралығы менм териалдың сипатты ерекшеліктерін ескере отырып. оған талғап-таңдап қарау қабілетін талап ета жұмыстың бірі де осы. Сценографияның стилистикалық ортақтығын сезінуге, соидай-ақ, Жапония салар шеккенде туған жеке естеліктердің арқасында қол жетті. Бұл әсерлер спектакльдің айрықа образдарын жасауға, онда куншығыстағы ғажайып ел туралы өзінің түсінігі мен таңданысын жузег асыруға септігін тигіздг  
Жапония өнерінен, атап айтқанда, жапон графикасынан алған әсерін пысықтай келе, эскиздерд дәстурлі шығыс декоративтілігінің барлық композициясын кектей өтетін бірыңғай талғамға қол жеткізед Ол бір мақсатқа бзғына отырып, жапон графикасының тар және биік форматы сияқты мынадай шектеріі ым-қимылдың көп мағыналылығы мен бейқамдылығын, фигуралар бұрылысының ерекшеліктеріменра курстардың өзгешеліктерін, сызықтардың жатық ырғақтылығын білдіреді.  
Жалонның ұлттық костюмінің ерекшеліктерінің бөлшегі ретінде де, сондай-ақ бұлдыр кескінд пластикалық түрде де пысықтай отырып. Г. Исмаилова костюмді жасаудың нақты да тар мақсатынаі гөрі анағұрлым кең ойлайды. Эскиздер өзішң жүзеге асырылуы бойынша сәндік панноға орайластырып ған. Г. Исмаилова басқа халықтардың мәдениеті туралы әсер мен білім ғана алып қоймайды, ол оныі-неғұрлым өткір сәттерін белсене қолдап, оларды өзінің шығармашылық практикасында қайта қорытуғг тырысады.  
Өнердің сұлулығы мен құпиялылығына. көне Мысыр елінің барлық ұлы мәдениетіне таңданыс Гулфайрус Исмаилованың Дж. Вердидің «Аида» операсына жасалған декорацияларында (1979) көрініс тапқан. Сәндік шымылдықтың соншалықты байлығы, онда бейнеленген жанрлық сахна мен құдайлар  
 
/расының сипаты, олар өмір сурген әпемжң тек байлығымен және әсемдігімен ғана көрінген ікерлердің трагедиясын ашып береді.  
Еуропа театр сценографиясы дәстүрінің орайласуы бейнелердің анықтығын өмірдің нақтыпығы-здеуге талпынудан ғана емес, сонымен бірге спектакль идеясына ішкі сәйкестіктен, көркем бейнелі аттық-пластикалық шешімнен де көрініс тапты. Ерлік пафос, ұлттық бірігу идеясы Е. Рахмадиеетің амыс» операсына негіз болған.  
Фантастикалық тіршілік иелерінің бейнелері тиісті дәстүрлік ортаны жасайтын, сахнаны сәндеудің гыққа меңзейтін монументальды шешімі өуенмен үндеседі.  
Суретші өзінің барлық толайым ой-толғамын, қиялын, басты мақсатқа бағындыра отырып, өз де-циясына енгізеді. Театр көрермендер үшін де, сондай-ақ оны жасаушылар үшін де қашанда мере-бул өзгермейтін пайымдауды Г. Исмаилова «Жұмбақ қыз»(1972) операсын безендіргенде бекіте түседі. і-сауықтық көрініс, ұтымдылық, әсем бояулардың астасып келуі шебердің декорациясындағы келік көңіл күйді қамтамасыз етеді.  
Сахналық костюмнің ерекше ашықтығын іздестіру, үлттық киім-кешекті зерделеу жөніндегі аһатты жүмыс Г. Исмаилованы осы сападағы үпкен табыстарға жетнізді. «Жумбақ қыз» операсына ілған костюмдер ұлттық қана емес, олар, сондай-ақ, театрлық көрінісімен қайталанбас құбылыс, тші жасаған бай декорацияның арасында етене сіңісіп кетеді. Эпикалық қойылымдар өздерінің эіқ дәстурінің байлығымен жарқын да жарасымды шешімін тапқан. соншалықты бай сәндендірілген, ‘ікзчық талғамнан өтіп, өзінің бар сән-салтанатымен берілген.  
Г. Исмаилованы сахналық костюмнщ, гримнің әдемілігі, жарықтың өзгешелігі. бояу астасуының ^тығы қызықтырады. Г, Исмаилованың эскиздерінде серпінділік, кейде әсемдік қоса жүреді. Қозға-ізінің ерекше ырғағымен және зулап аққан уақыттың сезімталдығымен әдемі зскиздерді толықты-яырады. Қозғалыс лен уақытты сезінуді шебер тустердің өткір контрасын үйлестіріп, композиция-«өне дене қалпының серлінділіпмен береді. Г. Исмаилова өз эскиздерінде бейненің ойы мен идея-іеру үшін қысқа қайыру мен айқындыққа, барыншз нақышты әрі дәл шешімге үмтылады. Оның театрлық эскиздері – бұлар аяқталған көркем шығармалар.  
Театр көп жылдар оның шығармашылығының өзегіне айналды, өмірі мен өнердеп ой-толғамдарын ге асыруға мумкіндік берді.  
Театрға және портрет жанрына деген махаббат Г. Исмаилованы Куләш Байсейітованың, Шара іқулованың, Шолпан Жандарбекованың жөне оның қылқаламының арқасында өз өнерінің аясын-на емес, соиымен бірге Қазақстанның бейнелеу өнерінің тарихында да бекіп қалған көптеген басқа дардың да суреттерін салуға алып келді.  
Композициялық портрет, кейіпкерін сахна үстінде бейнелеу – Исмаилованың стзнкілік сұңғат нің бастау алған тұсындағы өзінің неғұрлым ұнатқан портрет түрлері. Портреттер кейіпкерді шы-ішылық шабытты шағын білдіретін неғұрлым көңілінің көтеріңкі сәтінде сипаттап қалады. Модельдің і белгісі ретінде талант пен оның сиқырлы сыры көрінеді. Әрбір модельдің талантты туынды екендігі іша айқындалған, суретшінің барлық сұңғаттық және композициялық құралдары дәл осы қасиетті »уге бағытталған.  
«Қазақ вальсі» композициялық портреттерінің осы шоғырын ашатын алғашқы сурет – 1958 жылы іған Қазақ ССР-інің Халық артисі Шара Жиенқұлованың портреті. Дұрыс табылған шешім би ыр-да шыр айналған өз кейіпкерін нақтылы көрсету – билеудің қуанышын да, орындалған жүрек ының бақытын да ғажайып толық қалпында береді.  
эұл жанрдың екінші бір суреті – «Қыз Жібек» рөліндеп Күләш Байсейітованың портреті» (1962), Бұл інекті актриса мен әншінің көрнекті тұлғасы, Шара Жиенқұгюва мен Кщәш Байсейітова портреттерін лова қазақ халқының таланты мен сұлулығының символы ретінде орындаған. Бұл суреттердің  
9  
 
«  
 
көпшіліп мемлекегпң игілігі болып табылады. Жалпы, мен әйелдер бейнесі оның шығармашылығы  
басты тақырыбы деп санаймын. Әйелдерді бейнелеу олардың мінез-құлқының дәлдігімен таңғалді  
ды, асқан шебер ойнақылығымен көржеді. Г. Исмаилова кең ашылған парадтық портрет нысанын жаі  
көреді, адам толық бой-бітімімен бейнепенгенде оның сипатын толықтыра, аша түсетін өзін қоршаған  
айнала заттарымен көрінеді. Солбір немесе өзге сезімдік-әсерлілік белгі көбіне символдық мәнг  
болатындай. Бізді толғандыратын нөрсе – адамның рухани әлеміне терең ішкерілей ену, материалдың:.  
сыртқы қабығын қозғамай, адамның даралық жан-дұниесін жан-жақты аша білу, оның күш-жігері й  
мінез-құлқын көрсету. ■  
1960-1970 жылдардың шебінде Г. Исмаилованың шығармашылығында портреттік тақырыпты ке ңейту үрдісі болды, М. Әуезов, Ә. Қастеев сияқты қазақ өнерінің көрнекті қайраткерлерінің лортретт жасаудың күрделі міндеті, суретшінің театрлық портрет жанрының іАңберінен шығуы бейнелердіңси-паттамасындағы психологиялық талдауды тереңдету жолымен шешіледі.  
Өзгерістерге өріс ашатын белгілер 1965 жылы жазылған Дина Нұрпейісованың портретінен і байқалады. Суретшінің таңданыс сезімі мен танымы бұл жолы шеберліктің, өткен жылдар тәжірибеі қатаң кемелденуімен берілген. Портреттің ой-ниеті бейненің өзінің ішкі салтанатты қалпын көрсет ге бағытталған және шығарманың композициялық, колоритті ағымымен берілген, Бояулардың астасу мен композициясы байсалдылық пен жайбарақаттыққа меңзейдг  
Г. Исмаилова қазақ суретшілерінің. жазушыларының шығармашылығы театрмен байланыс адамдардың портреттерін жасағаннан кейін, оның қолтаңба мәнерінде мүлдем жаңа сапа пайдз бола-ды. Қатаңдық, байсалдылық, нысаншылдыққа негізделген шешім аясындағы қарапайымдыль іздестіру, неғұрлым дәл және соғұрлым күрделі міндеттерге негізделеді. Суретшінің ой-ниеті еі жерде оны әрбір модельдің өз құндылығының өте-мөте жеке мәнінен таба отырып, рөлдермен де.те дың көтеріңкі ауанымен де салыстырмай, рухани әлемді терең үғу мен оның сырын ашуға талпыі • ауады.  
Г, Исмаилованың өзі қайталап келуден танбайтын оның сүйікті кейіпкерлерінің портреттерін жа-сау жұмысындағы бұл тәжірибені жүзеге асыруы да қызықты. 1970 жылы салынған СССР Халық Бибігул Төлегенованың портретінде мерекелік реңк сабырлы, ойлы кескінге ұласады. Концерттік наның өсерліліп әдейі көмескіленген. Әнші қалпының қарапайымдылығы, оның рояльге артқан қ< і ның қалыпты қимылы, сүйкімді көзқарасы мен салтанат құрған көрінісіи Исмаилова мінез-құлык белгісі ретінде зерделейді, өз талантының күшінен басқаға именбейтін ол қосымша амалды қажеі етпейді.  
Көркем образ - бұл типтік бейне, Г. Исмаилова - жеке адамның портретіи бейнеге айі-алатын суретші. Алайда жалаңаш натурамен жумыс істей жүріп, ол езінің айтуынша, көптеген үлгіл . . бақылай келе, бейнені титтей бөлшектерден жинзстырады, ал содан кейін ойластырылған бейне айқын ашылатын әлгі ұсақ белгілерді біріктіре отырып, көрерменнің талқысына ұсынады.  
Адамдарды психологиялық жағынан, дүниедегі оның алатын орнын терең ұғынуға бой ұрған суретшінің шеберлігі жетіле түседі.  
1970-1980 жылдары жазылған портреттерге ерекше жарқын көңіл күй тән. Олар мінез-құлықты талдап беруде ойшыл да ынталы, баяндаудағы көңіл күйі - жайбарақат, жазу мәнері бойынша нәзі ойнақы. Г, Исмаилованың шығармашылық қоптаңбасы алғашқы портреттердің сезім шарпуынан 1 жылдардың екінші жартысындағы бейнепердің байсалды да қатаң тұрғысы арқылы жетпісінші жыі ры жаңа сапаға көтерілді. Сезімдік қабылдау, сезімдерді беру бұрынғыша терең, бірақ та айқын емес Сезім шарпылысы адамға, оның ішкі дүниесіне пәлсапалық турғыда толғам жасауға орын береді Г, Исмаилованың модельдері бұрынғыдай әдемі де сыпайы болса да, дәл осы рухани сұлулыққа артық-шылық беріледі, ол өз кейіпкерлері натурасының байлығы мен мақсаткерлігіне сүйсінеді.  
1У  
 
. Шағын отбасының махаббаты мен өзара бауыр басуын ашып көрсететін "Отбасымен бірге зтопортреті" (1975) ерекше жылылыққа толы және сонымен бірге онда әрбір мінез-құлықтың дара-ығы, рухани әлемнщ, шығармашылық ауанды берудің өзгешелігі танылады. "Отбасымен бірге автопортреті" жоғары адамгершілік жөне құжаттамалық қундылыққа ие,  
Исмаилова өзі жазғандай, шеберлігін жетілдіре отырып, қыздардың, студент М. Жиенбаеваның. балерин Ли мен Новикованың. биші және балетмейстер Р. Баповтың портреттерін салады,  
Оның жұмыстары мәнерлі. бейнелері қашанда әдемі. Г. Исмайлова балетті - әсемдіктің салтанат  
құруы мен қимып сұлулығын жақсы көретіні содан ба екен?! Ол қимыл адамның ішкі өлемін, оның мінез-  
қу іқын білдіреді деп сипаттайды. Гулфайрус Мансұрқызы әрдайым адамның қолына назар аударып,  
соны салуды ұнатады. Барлық дерлік портреттерінде қолға, оның икемді қозғалысына улкен мән. ма-  
беріледі.  
Бұл суретші жақсы көретін үлгілерге де тән нәрсе. Ол әдеттегідей шабытты да шырайлы жүздер. Бет-бейнесі мен қолы адамның ішкі әлемінің мәнерлі символы сияқты.  
Г. Исмаилова өз замандастарының рухани әлемін көрсетуге ғана емес, сонымен қатар олардың ::. мде'рі мен туйсіктерін қалыптастыруға, олардың өздерінің даралық интеллектісіне, денсаулығыиа, дүниеге деген тікелей сезімдік көзқарасын әйгілеуге белсенді ықпал етуге талпынады деп ойлаймыз. Ол сұңғат өнерінде әйел сұлулығын, тустерді, кун сәулесі мен өмірдің өзін жаңадан ашқандай болады. Әсерлілік, ешкімге ұқсамаушылық, тұрмыс қуанышы мен өмірді толықтай сезіну одан кейінгі жыл-дарда да натура таңдауда көрініс береді. Тынымсыз еңбек. көркемдік ізденіс жылдары оның шығарма-шылығының мәнін. оның емірге деген жарқын көзқарасын өзгертпей. суретшінің сұңғат енеріндегі мәнеріне түзетулер енгізеді, Сұңғаттық стихияның байлығы мен әдемшіп толғамды тереңдік пен тустің анықтығына орын беріп, шалымды, еркін жағылған боямалар сұңғат устіртінінің мұқият әзірлемесже, нәзік пластикалық үлгілемеге ауысады.  
Бұл өзгерістердің бәрі. әрине бірден емес, біртіндеп болады.  
Егеренер шеберлерінің портреттері бізге сахналық бейнелерінде - зкспрессивті, мистикалық құпия-лы гурінде көрінсе, замандастарының бұдан кейінгі портреттерінде бейқамдық, сабырлы ойға шому, аңгарымпаздық сияқты қазақтың діліне тән белгілер көрініс табады. "Мұның өзі, - дейді суретшінің езі де, - алғашқы кушті сезімдер лықсып шығып, құбылыстар мен адам мінез-құлқының мәніне терендеп е құмартқанда жастың кемелденуімен келді". Г. Мансұрқызы "Адамның ішкі сұлулығы" дегенді тек-тен-тек жиі қайталамайды және сондықтан да жеке тұлғзны, оның ешкімге ұқсамайтынын, қайталан-байтынын айқындайтын рухани сұлулықты тануға және соны табуға талпынады. Г. Исмаиловаға тән ыындықты зстетикаландыру портреттерге ерекше интедлектуальды ауанды кескіндейтін жоғары мәдениетті нақтылап көрсететін талғамдық реңкін береді,  
Оның көптеген шығармаларына тән ерекшелік - декоративтілік, I Ұлттық костюмдер, сәнді бас киімдер, әшекейлер, матаның жеңілдігі, ою-өрнёктер, кунделікті турмыс құрапдарының өзіндік нысандары - Исмаилованың сұңғат өнеріндегі заттар әлемі.  
Декоративтілік ежелдеи қабырға сурет салудан бастап ыдыс-аяқтағы өрнекке дейін адамның турмыс ортасы мен заттық әлемімен байланысты өнердің барлық туріне тән ғажайып көркемдік қасиет болып келген. Осы өнер перспективасында Гүлфайрус Исмаилованың шығармашылығы осы сөздің дәл мағынасында декоративті.  
Оның иіығармашылығының басты идеясы оның езі жасынан көріп өскен кездерден, халық қолөнерінен бастау алады. Ол бапа кезінен әжесіжң бау мен алашаға қалай ою салғанын, анасының врмек тоқығанын. көкесішң оның суретж салғанын, ал атасы және оның бабалары ұрпақтан-ұрпаққа жалғзсқан зергер болып, куміс күгпегенін керіл, естіп білді. Гұлфайрус Исмаилова әшекейлерді  
11  
 
безендіруді, оның нағыз бағалаушысы әрі білгірі ретінде оларды тамашалау мен көз алмай қарзуды жақсы көреді.  
Оның шығармзшылығындағы ұлттық тақырып 1967 жылы жасалған "Халық шеберлері І\У.-~, хында ерекше танылады. Тригітихтың орталық бөлігі халық шеберін бейнелейді. Оның прото илі өз иемересіне супулыққа деген суйіспеншілігін сыйлаған оның туған әжесі - Халида болды. Шебер ашық-жарқын бұйымдардың ортасында кшз үстінде шығыс мәнерімен жайғасқан, бұлар оның қолымен лып, ізгі ниетпен, ішкі қадір-қасиетпен жаңа ғана орындалғандай әсер етеді. Ашық ою-өрнектің г қардай аппақ қалпымен улттық киімнің кірпияз тазалығы қылаң береді, оның жүзі бейқам әрі саг ты, одан халық даналығының нұры шалқиды.  
Триптихтың негізгі бөлігін өрнектейтін "Зерен" және "Бас киімдер" натюрморттары декорати&т; қолданбалы өнердің мәніне айналған халықтың өмірі мен оның таланты туралы өзінше баяндайды.  
Сәукеле шынайы зергердің бұйымын еске салады. Оның дөңгеленген кернекі-мүсінді кестесі ас-қан шеберлікпен орындалған, ол алқызыл мақпал аясында кербез де асылдықпен жарқырайды.  
Триптихтың ушінші бөлігі - "Зерен". Әдеттегі үпттық уйішілІк құралы жинақталып, қорытылған, барынша безендірілген нысанында әлдебір қырынан зкзотикалық болып көрінеді. Бул суреттердіц бәріндегі ою-ернектер жоғары талғаммен орнапасып, қалыпты қимылмён ұштасады. Триптих халық қолөнері шеберінің еңбепн мадақтайды.  
Шығармашылық ізденістің жеке-дара ерекшелігі - тустерді басымдықпен қолдану.  
Ол жақсы керетін түс - табиғатта көруге болатындардың ішіндегі ең ашықтары: қызғылт, жақсы көретін гұлі таушымылдық(пион), қызылы - таң шапағын, жасыл-көгілдірі - таза зеңгір аспанды, жасы-лы жас жапырақты еске салады. Таушымылдықтың Г. Исмаилованың бала кунінен жақсы көретін гүлі екенін айта кеткен орынды. Бұл Г. Исмаилованың естелігінде де барі әкесі майданда, үлкен отбасы. бес бірдей бала, 12 жастағы бұл - баладардың улкені, мұның балаң иығына түсетін ауыртпалық та аз емес Бірақ рақат минөттері де болды, бұл таушымылдықтар жайқала құлпырған бауға барған кезде жәнеол аспанға қызғьшт, жасыл жепек арасанан кез тіге алған кезде болатын. Адам жады да талғамды ғой, Балалық кезден ең кушті, жарқын әсерлер. бейнелер, армандар меи қиялдар есте қалады, бұлар кі келе соншалықты бір нақтылыққа ұілтасады, болмысқа айналады. Гулфайрус Мансұрқызы ушін . үйінің ауласындағы жасыл бау болатын, онда алқызып түсі албыраған, хош иісі мас қылатын таушымыгі-дықтар жайқалып өсетін.  
Поль Гоген өз кунделігінде жазғандай: Түл біз одан көретін нәрседен ғана тұрмайды, < ақ ол езінің қарапайым да анық аспектісіне ғана сайып қоймайды. Ол бәрінен бұрын, біз одан көре алмайтын нәрсе, бірақ ол қалай болғанда. өзінің көрінген қалпында бар және алғашқы түйсіктер бізді адастырмас ушін танылуға тиіс . Сондықтан гулден барлық ақиқатты танып-білпсі келген суретші, оны қайта жасауға, осы сөздің толық мағынасында оны қайта туындатуға тиіс, яғни оның түқымына д< ■ жетіл, ол бүршік жарғанға дейінгі барлық жолдан онымен бірге етуі тиісі гул тостағанының қатпарла-ры өзінің барлық мән-мағынасын, кім оның тамырының тарам-тарам сырын танып-білсе, соған аша-ды".  
Г, Исмаилованың таушымылдыққа етене болуы, суретшінің ез дарапығымен дуниені сезінуі, оньщ әлемге деген ерекше және қайталанбас көзқарасы дәл осы натюрморттан ерекше анық көрінеді.  
Г. Исмаилова күнделікті тұрмыс пен тіршілік қамынан өзінің суреттерінде ғана емес, сонымен бірге емірде де биік тұрады. Оған ой-толғамында, адамдарды түсінуде, достары мен құрметтеушшермен қатынаста ерелілік, басқа адамдарға деген сабырлылық пен кешірімділік тән. Дәл осы биік адамгершіл» оның бейнелері мен кейіпкерлерінде, тіпті, оның үстіне оларды қасәқана емес, әдейі идеалдандыруынан байқалады. Өзі де кеңес дәуірінің әйелі бопғандықтан Г. Исмаилова әрдайым сол кезеңнің суреттерін салды.  
12  
 
Зған мінез-қулқының жұмсақтығына, әйел затына тән нәзіктігже қарзмастан, өзі және өзінің шы-шылығы туралы басқаның пікірінен тәуелсіз болу, табандылық пен қайсарлық, тек қана өз мұра-;, ғумырпық қағидатымен өмір суру - тән нәрсе.  
2уретші ретінде, адам ретінде де Г, Исмаилова социалистік реализмнің приициптерінің идеология-ііктерінен сөтті турде бойын алыс салды. Бұл арада шынайы өнер иесішң алысты болжағыштығы Ірёгендігі де. сондай-ақ бірінші кезекте, өзінің ары алдындағы адалдығы, шынайылығы да әсер т көңілі нені қаласа, соны ғана жазды, Оның өнер әлемінің өзі - өнер және де ешқандай әлеуметтік рыстарға бармады. Сол бір жылдары өзіңмен-өзің қалуға, көңіліңді ала қылмауға, улкен және кіші іқтарға жаллақтамауға. жалақорлар мен көреалмайтындарға мән бермеуге, сөйтіп өз иптеріңнен айнымау ушін зор ерік-жігер мен қайыспас мінез, зерделіпік пен сыпайылылық керек ын.  
'. Исмаилова қашанда өз тағдырына өзі ие болды және барлық қуатымен, толық кұш-жігерімен, ;урегімен берілген жасампаздық ісін атқарды және атқарып келеді, яғни шығармашылық дегеніміз ін өмірдің өзі.  
", Исмаилова шығармашылығының әрбір қыры ез алдына қайталанбас қундылыққа ие, оның әрқай-жеке сурегшінің шығармашылығын сипаттай алар еді. Суретшінің жеке тұлғасында бірыңғай тұтас-І біріккен олар өзінің ортақтығын қамтамасыз ететін ішкі ажырамас өзектің бар екенін білдіреді, |ы біріктіретін Г. Исмаилова шығармашылығының парадигмасы асқақтыққа, мәнділікке, қайта жаң-ға талпыну болып табыпады.  
Суретшінің көптеген еңбектері Ә. Қастеев атындағы Үлттық бейнелеу өнері мұражайында және м сурет көрмелерінің дирекциясында сақтаулы, бірақ оның еңбектерін жеке коллекционерлер са-іуда, олардың бір бөліп шетелдерге кетуде. Мәселен, оның сегіз жұмысын француз елшісі сатып және оны өз отанына алып кетті, Несі бар, бұл жаман емес қой деп ойлаймын. Халқымыздың ең тты өкілдері арқылы Қазақстан өлемдік мәдениет лен өркениеттің аясына кіреді, әлемдік қауым-іққа біз тек мәдениет пен шығармашылық арқылы ене алсақ керек.  
~. Исмаилова ұшін өзінің кейбір дұниелеріне қайта оралу тән нәрсе, Сондай сәтте ол көрерменге н және өзіне қымбат нәрселерді Шынайы да шадыман қуанышпен жазады. "Бас киімдер" (1997) "Зерен" (1998) суреттерінің соңғы нұсқалары осылайша пайда болды. Натюрморттар соңғы орын-інда нәзігірек, қағылез, экспрессивті болды,  
Өзінің бурынғы жұмыстарына қайта оралу немен байланысты болды? Артына қайырылып, бір жа-жүмысын тағы да қайталауға не мәжбұр етті? Мәңгілік ізденіс үстіндегі жәие кемелденуге тал-н суретшінің бұрынғыны місе тұтпауы ма? Өзінің ұнайтын затын талғай беретін әйеп баласы көрсе-шығының машақаты мен ерке-наздылығы ма? Бұл суреттер бірінші рет жазылған кездегі шырай-іқтарды аңсау ма әлде? Бәлкім, бұл суреттермен қандайда бір естеліктер, ассоциациялар, сезімдер нысты шығар.,, Мұндай риторикалық сурақтар жеткілікті, өйткені барлық ақиқат мынада тұр: журек ын, шығармашылықтың азабы мен аңсарын, көңіл куй құбылуын өзіңнің дәстұрлі мөдениетіңнің қ бастауларына ішкі жан-дүниеңмен оралуға деген тілекті сөзбен тусіндіріп жеткізу мүмкін емес. І бәрі тұтастай алғанда жаңа нұсқаларды жасау ұшін жеке себептілік негізге айналды, мұиың й-ақ мүлде басы ашық тапсырыс ретінде де маңызы аз емес. Мен суретшіден оның қандай да бір інен авторлық көшірме жасау ушін оған бұлайша өтініш білдіру жиі бола бермейді деп ойлаймын. іа мұндай жағдай болған екен. Ендеше оның суреттері табысты, осы заманғы және әлеуметтік ар, ал шығармашылығы ел игілігіне жарайды.  
^уреттің 1-ші нұсқасын соңғысымен салыстырғанда, оның неғұрлым анық, айқын, егжей-тегжейлі іғанын, бедерлі екенін көруге болады, Бояулары батыл, қанық, тартымды. Көңілде көп әсер қал-ъін бұл суреттерден назарыңды сырғытып әкете алмайсың. олар көрерменді арбап алады, наза-