Девиантты мінез – құлық

 Соынмен, сұрақтаманың  нәтижелері бойынша әрбір оқу  тобының оқушытары шартты түрде  келесі топтардың біріне жатқызылды.

1. «Жұлдыздар» - алты  және одан көп таңдауға ие  болған оқушытар;

2. «Қалаулылар» - үш-бес  рет таңдалынған оқушытар;

3. «Қабылданғандар». Бұл  белгілі-бір критерий бойынша  бір-екі адам таңдаған оқушытар;

4. «Қабылданбағандар» - берілген критерийлер бойынша ешкім таңдамаған оқушытар.

 Социометриялық зерттеу  10 және 11 сынып оқушыларның арасынан  айқындалған «қиын оқушылардың»  екі тобында (1-а, 1-б) тренингке  дейін және тренингтен кейін  жүргізілді. 1-а тобын біз бақылаушы  топ ретінде, 1-б тобын, әлеуметтік-психологиялық тренинг жүргізілген, эксперименттік топ ретінде алдық. Тренингке дейінгі оқушылар бөлу бойынша жалпыланған мәліметтер 1-кестеде көрсетілген, оған сәйкес тренингке дейін зерттелушілердің арасында бәрінен де «қалаулы» оқушылар көп болды және «қабылданбағандар» бәрінен аз болды.

 

 Кесте 1 – Тренингке  дейінгі оқу топтарындағы оқушылар  алған таңдауларына сәйкес бөлу 

 

 Топтар Оқу топтары 

1-А (БТ) 1-Б (ЭТ)

1-кр 2-кр 3-кр 1-кр 2-кр 3-кр 

 Жұлдыздар 2 1 1 7 4 8

 Қалаулылар 12 9 10 11 13 11

 Қабылданғандар 6 10 9 6 10 9

 Қабылданбағандар 0 0 0 5 2 1

 Барлығы 20 20 20 29 29 29

 

 Кесте 2 – Тренингтен  кейінгі оқу топтарындағы оқушылар  алған таңдауларына сәйкес бөлу 

 

 Топтар Оқу топтары 

2-А (БТ) 2-Б (ЭТ)

1-кр. 2-кр. 3-кр. 1-кр. 2-кр. 3-кр.

 Жұлдыздар 4 0 3 5 4 3

 Қалаулылар 12 14 12 8 8 10

 Қабылданғандар 10 14 11 4 5 5

 Қабылданбағандар 4 2 4 1 1 0

 

 Сөйтіп, дамытушы тренингті  өткізу нәтижесінде зерттелушілер  келесі тұлғалық қасиеттерге  ие болғаны анықталды: ашықтық,  қарым-қатынасшылдық, адамдарды сүйетін және біршама еркін, бейқам, жарқын жүзді, көңілді, көпшіл, қуатты, қажетті шешімдерді өзбетінше қабылдай алатын, өз-өзіне сенімді, тапқыр, белсенділік. Сонымен қатар, мұндай психологиялық тренингтер эмоционалдық тұрақтылықты жоғарылататыны анықталды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                    Девианттық мінез-құлық

 

Әлеуметтенудегі девиантты  мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль  Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру  үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы.

 Ал, Роберт Мертон  мінез-құлық ауытқушылығының себебін  қоғамның мәдени мақсаттары мен  оған жетудің әлеуметтік мақұлданған  жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді.

 Девиантты мінез-құлықтың  сыртқы физикалық жағдайларына  климаттық, геофизикалық, экологиялық  факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік, өзгеріс, таршылық, т.б  жағдайлар үрей туғызып агрессивті  және басқа да қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:

 • қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік  саясат, салт дәстүр, бұқаралық ақпарат  құралдары, т.б.);

 • тұлға бар  әлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік мәртебе, референтті топ,);

 • микроәлеуметтік  орта (отбасының өмір стилі және  деңгейлері, отбасындағы өзарақарым-қатынас  типі, отбасындағы тәрбие стилі,  достар, басқа да маңызды адамдар).

 Девиация бірнеше  типтен тұрады: девиантты, делинквентті және криминалды мінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез-құлықтың бір түрі. Кейбір әдебиеттерде бұл типті «антидисциплиналық» деп те атайды.

 Девиантты мінез-құлықтың көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқудан, еңбектен бет бұру, үйден кету, алкоголизм, наркомания, қоғамға жат қылықтар, жыныстық жат мінез-құлық, суицид т.б. жатады.

 Девиацияның екінші  түрі - делинквентті мінез-құлық.  Ол заң бұзушылықпен ерекшелінеді. Оның мынадай типтері бар:

1. Агрессивті-зорлаушылық  мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға  көрсетілетін дөрекілік, төбелес,  күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз  іс-әрекеттерде көрініс береді.

2. Ашкөздік мінез-құлық  (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке байланысты жат мінез-құлық.

3. Наша сату және  тарату.

 Криминалды мінез-құлық  заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі арқылы жасаған  қылмысының ауырлығына байланысты жазаланады.

 Девиацияның негативті  формалары әлеуметтік патология  болып табылады: алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заң  бұзушылық және қылмыскерлік. Олар  жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға  және ең бірінші өздеріне үлкен  зиян келтіреді.

            Пайдаланған әдебиеттер

 

 1. Кон И.С . Психология ранней юности. Москва 1989.

2. Змановская Е.В. Девиантология М., Академия, 2003 г

 3. Захаров В.П., Хрящева Н.Ю. Социально-психологический тренинг.- Л.:

 Изд. ЛГУ. 1990.

 4. Рахметов Қ.Ж,Болатова А.Н,Исмағамбетова З.Н «Социология»

 5. Ж.Икенов «Әлеуметтану негіздері»

 6. Регионы Казахстана в цифрах. Краткий статистический словарь