Саяси психологияя

Басқа аспектіде, тұлға  саяси үрдістердің қатардағы  қатысушысы немесе белгілі  әлеуметтік  топтардың мүшесі ретінде қарастырылады. Осылайша проблемалардың бір қатары зерттеледі. Бұған алғашқы кезекте, «орташа адамнын» саясатқа  араласуының дәрежесі – мысалы, «апатиялық», «конформдылық» немесе керісінше, «саяси белсенділік». Осында бұндай саяси қатысудың ақты түрлері зерттеледі (мысалы, «көшбасшы», «қосылған, «шешімдерді қабылдайтын «немесе қарапайым» орындаушы»). Жеке бөлімдер –саяси әрекеттегі қатысудың «сапасы» зылмалылық, иілгіштік, тұғырлардың ригидтілігі, шығармашылықты амал тұлғаның  рөлдік бағыттамалары, саяси жүйеге «қосылу» механизмі (мысалы, батыс саяси психологтармен поялдылықтың «сентименталды» және «инструменталды» түрлері бөлінеді және т.б.)

Әлеуметтік бағдарламалар  және стереотиптер саяси психологиямен  саяси әрекеттің алдыңғы, басты  механизмдері ретінде зерттеліп, тұлғаның жағдайды белгілі белгілі қабылдауында, оны бағалауға және келесі әрекеттерге ұйымдасқан жанастығын қарастырады. Бағдарлама құрамына когнитивті бағыттауды, белгілі әрекетке дайын болудың эмоционалдық қатынасы, яғни, субъектінің саяси объектілері-партияларға, қозғалыстарға, іскерлерге, проблемаларға және т.б. белсенді-әрекеттік қатынасы. Соңғы жылдардағы саяси психологияның шегіндегі бағдарламаларды зерттеуінің айрықша ерекшелігі оларды жай сипаттамай, сонымен қатар олардың құрылуының механизмдерін ашып, олардың өзгерістерінің бағытын болжау және осы өзгерістерге мақсатталған әсердің тәсілдерін жасау болды. Сыртқы саясат пен халықаралық қатынастардағы саяси психология, психологиялық ғылымның шектелген болса да, халықаралық қатынастардағы өте жеткілікті, теориясы мен тәжірибиесіндегі, маңызына ие болуынан шығарды. Біздің уақытта саясаттағы мемлекеттер басшыларының рөлін, түрлі елдердің қоғамдық пікірін, үгіттеуді, ситуативті факторлар мен олар туындататын психологиялық нәтижелерді төмендету немесе елеумеу мүмкін емес болғандықтан, .олардың барлығы түрлі дәрежеде саяси-психологиялық анализдің объектілеріне айналды. Берілген проблематикалық орталығында түрлі елдердің саяси элитасын зерттеу (халықаралық маңызы бар шешімдерді қабылдайтын тұлғалар мен топтар), сонымен қатар «қоғамдастық», үлкен әлеуметтік және ұлттық-этникалық топтар, күштер ретіндегі жалпы массалар, элитаға әсер ете алатын, орналасады. Қақтығыстардың теориялық және тәжірибиелік жоспарлардағы  проблемаларын, сыртқы саяси шешімдерді қабылдау механизмдері элитаның акцияларының қоғамдық пікірге әсер ету үрдістері және керісінше, қоғамдық пікірдің элита көзқарасына әсері, сөйлесулерді өткізудің психологиялық механизмдеді және қайшылықтарды шешу және т.б. мәселелер тереңдеп зерттеледі. Негізгі түрінде, осы бағыттың пәні болып «халық аралық қатынастардың адами факторы «табылады».

Саяси психологияның  негізгі принциптері

Қазіргі саяси психология өзіне батыс ғылымының, сонымен  қатар, отандық «саясаттың психологиясының» барлық жетістіктерін енгізеді. Тәуелсіз, генезисі бойынша пәнаралық, бірақ жеткілікті нақты зерттеулердің автоналды бағытының негізінде, ол бес негізгі, қазір жалпы қабылданған, оған спецификалық жеке ғылымды принциптерден құралады. Бұларға баса назар аударып, олардың маңызын ескерейік. Бұл, алғашқы кезекте тек өзінше ғылыми, зерттеу принциптері ғана емес, сонымен бірге кейбір этникалық пастулаттар, оларды өзіне саяси психология алды. Тәжірибие саяси психологияның тәжірибиелік,қолданбалы маңызының үлкен екендігін көрсетеді. Жалпылай айтқанда, ол шын  саясаттағы  ерекше, психологиялық «қару» бола алады. Солай кей кезде  болады да, бірақ, дәл қазіргі  сәтте, саяси психология объективті ғылым, білім қоры, онда қажетті туатын және барлығы қолдана алатын, жоғалуға айналып келеді. Бұл болмау үшін, саяси психологтарға өзінше «Гипократ өсиеті» ретінде келемі базалық принциптер жасалды. Әрине, олардың маңызын көбейтпей – ақ қонайық, дәрігерлер  өз  өсиетін әрқашан ұстанбайды. Берілген принциптерді алдымен саяси саяси психологияның маңызды, объективті ғылым ретінде даму жалғастыру үшін ұстанатын кейбір ережелер деп қарастыру қажет.Осы негізгі принциптер бесеу.

Біріншіден, бұл салмақтылық  пен ғылыми объективизм принципі. Саяси-психологиялық жердің  ошағы болып, саяси және психологиялық құбылыстардың өзара әрекеттесу зонасы болу қажет деп есептеледі. Басқа жаққа ығысу редукционизмнің методологиялық қауіптілігімен сипатты, яғни, күрделі саяси психологиялық шындықтың тор-саяси немесе қарапайым-психологиялық түсінікке келтіру.

Екіншіден, ашықтылық  және бұқаралықтық принципі. Саяси-психологиялық зерттеулерде ортаңғы орынды «қоғамның назары ауған» «ең маңызды және актуалды саяси проблемалар» психология ең пайдалы болады, ашықтылық, осындай нәтижелердің олардың әлеуметті-эгоистік, қоғамға қарсылықты және кейде қамыстық мақсаттарда қолдануға қосымша кедергі болады.

Үшіншіден саяси психологиялық  зерттеудің  әлеуметтік саяси контекстің кең санау принципі. Бұл принципке  сәйкес, зерттелетін психологиялық  құбылыстардағы контекстке, саяси және әлеуметтік контекстке, ең көп назар аудару диклорацияланады. Контексті дұрыс бағаламау алынатын шешімдердің сенімділігіне қауіп тудырады және қоғамдық – саяси дамуға қауіпті ұсыныстар туындатуы мүмкін. Әйтсе де, әрине, контексті асыра бағалау да қауіпті болуы мүмкін. Берілген қайшылықты шешу үшін эксперттармен деректерді жинау тәсілдерін және тәсілдік  шаралардың максималды кең жиынтығын, және тәсілдік  плюрализм  және  көптүрлілікт тек міндетті ғана емес, сонымен қатар, кейде, өте өнімді іс екеніне болжамға тіректегі зерттеу шараларын қолдану ұсынылады. Ақырында осындай текті плюрамум саяси-психологиялық ғылымның түсіндірмелі мүмкіндіктерінің арқасына көмектеседі.

Төртіншіден, соңғы нәтижеге назар принціпі.

Психологиялык факторлардың саясатқа әсерінің нақты нәтижелерін  зерттеп, қана қоймай сонымен қатар саяси үрдістер мен құбылытардың құрылу үрдісіне және олардың дамуының мүмкін тендецияларын зерттеу қажет деп постулаттанады. Бұл, әрине саяси-психологиялық зерттеулерінің құрамды кеңдігін одан әрі көп дәрежеде қамтамасыз етеді.

Соңында, бесінші, бейтараптылық принципі. Қазіргі саяси-психология әрекетпен байланысты ішкі және сыртқы саясаттағы бағаларға өте шыдамды, өткен адамдардың саяси жағдайларға қатынасы немесе осы жағдайлардағы әрекелі және жүйеге саяси мекемелердің және қоғам ұйымдарына қатысы. Бұл саяси және идеологиялық бейтарап ғылым.

Нақты анықтамада, саяси-психологияның  анализінің пәні болып алдымен адамдардың – осы әрекеттің субъектілері және сонымен саясаттың субъектілері де, ішкі, психологиялық әрекетінің психологиялық механизмдері табылады. Осындай түсінікте саяси әрекетпен байланысты  адами психиканың нақты көрінісі зерттеудің  политологиялық  ракурстың нақтылығына ие болады.

Қорытынды

Саяси әлеуметтану саяси  санада бірнеше кішкене басқа, алдымен  идеологиялық және жалпылық деңгейлерді бөледі және оны алдымен саяси санадан тыс құрылған бір жағынан, шарттарымен стеориптер қосындасы екінші жағынан, жеке адам немесе топпен оған маңызды қате әсер ететін ерекше факторлар ретінде саяси сананың идеологиялық компоненттерін бөліп әлеуметтік саяси шындықтың өздік анализі нәтижесінде алынған болып, қосындысын қарастырып, консервативті, либералды, революциялық, тоталитарлық, авторитарды, демократиялық және басқада саяси сананың нақты түрлерінің сипаттамаларын ашуда назар аударды.

Саяси сананы саяси психологияның және саясаттың психологиясының әдістерімен зерттеу оның әлеуметтік-саяси құрамының және оның әрекет етілуінің жеке механизмдерінің анализін қосуға ұмтылыспен сипатталады, бұл үшін жалпы және әлеуметтік психологиялық ұғымдарды қолданады (қажетіліктер, қызығушылықтар, бағыттар, бағдарлар және т.б), құндылықтар жүйесі, адамдардың дүниетанымының сипаты, саясаттағы біліміне қатысты мәлімет негізінде саяси сананы бағалайды. Бүтін, саяси сананы саяси психологиялық зерттеу алғашқы кезекте өзіне оның субъектілер – «ұстаушылар», саяси сана және оның негізгі функционалды формаларының даму динамикасының анықталуын құрайды. Саяси сана субъектісі көзқарасынан, саяси психология субъектілері жалпылық, топтық және жеке саяси санаға бөлінеді.

Бірінші өлшемде саяси сана қоғамның жалпылық санасының маңызды саяси құрамға ие және белгілі саяси нәтижелерге ие сұрақтарға қатысумен анықталады, және ерекше спецификалық (саяси) детерминация механизмдеріне және сәйкесінше, белгілі салыстырмалы «жалпылық сана» жүйесінің кіші жүйе автономиясы болады. Осы мағынада саяси сана – жалпылық сананың ерекше саясатталған бөлігі. Осындай саяси сана құрамды түрде статикалық (жалпы бағыттар және құндылықтар) және динамикалық (жалпылық көңіл күйлер) компоненттерін енгізеді.

Нақты мағынада бұл, біріншіден, адамдардың күтуінің деңгейі және олардың  саяси жүйедегі бар күтулерді  іске асыру мақсаттарында әсер ету  мүмкіндіктерін бағалау. Екіншіден, бұл  идеологиялық таңдау негізінде жатқан әлеуметтік-саяси құндылықтар (мысалы, әділеттік, демократия, теңдік, тұрақтылық тәртіптілік және т.б) .Үшіншіден, бұл қазіргі жағдайдың үкіметтің көшбасшылардың, нақты саяси шаралардың бағаларымен байланысты тез өзгеретін пікірлер және көңіл-күйлер.

Саяси сана қоғамның саяси  мәдениетінің түрін,деңгейін және саяси әрекеттің ең кәдімгі жалпы нұсқаларын анықтайды. Осындай саяси сананы  анықтау тәсілі – саяси сұрақтар бойынша қоғамды пікірді сұрау. Өміріміз саясатпен тікелей байланысты болған соң кез келген жерде саяси психология термині қолданылады.

Әдебиеттер

1. Андреев А. Политическая психология. – М., 2002. – 235 с.
2. Гуревич П. С. Политическая психология. – М., 2008. – 543 с.
3. Гозман Л. Я., Шестопал Е.Б. Политическая психология. – Ростов-н/Д. : Феникс, 1996. – 350 с.
4. Деркач А. А. Политическая психология. – М., 2003. – 858 с.
5. Юрьев А. И. Введение в политическую психологию. – Л., 1992. – 220 с.
6. Абашкина Е. Б., Косолапова Ю. Н. О теориях лидерства в современной политической психологии США // США: Экономика, политика, идеология, 1995. – № 1.
7. Автономова Н. С. Власть в психоанализе и психоанализ власти // Очерки современной политической философии Запада. – М., 1999. – 280 с.
8. Т.Тәжібаев «Жалпы психология» Алматы «Қазақ университеті» 1993
9. Қ. Жарықбаев «Жантану негіздері» Алматы 2002ж.