Темперамент. Темперамент түрлері

Темперамент.

Жоспар:

1.Темпераменттердің  психологиялық сипаттамасы. 

2.Темперамент  түрлері. 

3.Темпераменттерді  тәрбиелеу мәселесі.

 

1. Темперамент (лат. temperamentum - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның психикалық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы.

И.П. Павловтың  нерв жүйесінің типтері туралы ілімі  бойынша 4 түрлі темперамент өкілдері бойынша сипатталады.

Мәселен, нерв процестері күшті, бірі екіншісіне тен, келмейтін адамдар көбінесе ұйтқымалы, қимыл-қозғалысқа шапшаң келді.

Олар- ұстамсыз, күйіп-пісуге ылғи да дайын тұратын күйгелек адамдар. Істі бұрқыратып істегенмен, олардың кейде қолын бір сілтеп сылқ түсетін кездері де болады.Бұлар -холерик темперамен-тінің өкілдері. Павлов холериктерді жылдам, тез әсерленгіш, жалындап атып тұратын жауынгер тип деп атады. Сангвиник темпераментінің өкілі, Павловтың айтуынша, қуатты, тұрлаулы, ширақ тип ойнақы, еті тірі бірақ кез келген істі бастап тастап жүре береді. Ол жұмысқа қабілетті, беріліп істейді, басқа адамдармен тез тіл таба біледі, ұжым арасында өзін көңілді ұстайды, былайша айтқанда, ақ–көңіл, қызу істің адамы. Оның осал өнері -іс жоқ кезде сылбыр күйге түсіп кетеді, енді бірде жеңіл мінезділікке салынады. Бұл оның эмоцияларының тұрақсыздығынан және жалпы қозғалғыштығынан туатын жәйттар.

Флегматик – темпераментіндегі  адам көбінесе салмақты, сабырлы келеді. Олар кез келген сезім білдіре  бермейді, асықпай, баппен жүріп-тұрады, сезімдері сыртқа шақпайды десе де болады. Осы темпераменттің бір осал жері - қимыл-қозғалыстың баяулығы, өмірде болып жатқан жағдайларға селқос қарайтындығы, оң тайлықтың жоқтығы. Бірақ мұның ұстамдылығы, салқын қандылығы, адамның мінез бітістері үшін таптырмайтын қасиет болып табылады.

Меланхолик – темпераментінің  адамға әсер етпейтін нәрсе жоқ, бірақ  әсер еткен нәрсесінің бәріне өз сезімін  білдіре бермейді не де болса ішінде жүреді. Мұндай темпераментте адам өзге адамдармен онша көп жұғыспайды, бірақ тиісті жерінде айтайын дегенін айта алады. Тұйықтық, өз ойына шомуға бейім тұрушылық орынсыз ибалылық – осы темпераменттің ең бір нашар жағы.

Орыс жазушыларының көрнекі  өкілдері Герценді сангвиник, Гогольді меланхолик, Крыловті — флегматик  темпераменттерінің өкілдеріне жатқызуға  болады.

Табиғи жағдайда темпераменттердің  “таза” түрін ажырата алу, көбінесе қиынға соғады. Өйткені олар адамның  өмір барысында қалыптасатын әр түрлі  ерекшеліктерінің көлеңкесінен жөнді  көрінбей қалуы да мүмкін.

Дегенмен ұзақ уақыт бойында  жүргізілген зерттеулер бізге төменгі  класс оқушылары арасынан темпераментердің “таза” түрлерін тауып ашуға мүмкіндік  берді. Оқушылардың сөйлеу ерекшеліктерінің қалыптасу жолын қарастыра отырып, сөздің адам психикасына ерекше реңк беретіндігін, мұның балалардың темперамент ерекшеліктерінен жақсы көрнетіндігін байқауға болады. Бұл жерде профессор Н.Н. Красногорскийдің баланың жоғары нерв қызметі оның сөйлеу ерекшеліктеріне (атап айтқанда дауыс ырғағына, мәнерлікпен, сөйлеу қарқынына) әсер етіп отырады деген қағидасының дұрыс екендігі байқалды. Осы айтылғанмен қатар, балалардың темпераментін анықтауда олардың жалпы ақыл-ой әрекетінің ерекшеліктерін, жұмыс істей білу қаблетін, осыларға байланысты түрлі қозғалыс-қимылдармен де санаспауға болмайды. Жоғарыда айтылғандарға байланысты әр түрлі темпераменттегі баланың ерекшеліктерін төмендегіше тұжырымдауға болады.

1. Сангвиник темпераменті басым  оқушының ерекшеліктері: ашық, көпшіл, сөзшең, кісіге қайырымды, қысылып-қымтырылмайды, оптимист, өмір сүргіш, көтеріңкі көңілді, басшылыққа, жетекшілікке құштар. Сондықтан да сангвиниктер өмірге икемді, тәрбиелеуге оңтайлы, ширақ темперамент болып саналады.

2. Флегматик темпераменті басым  оқушының ерекшеліктері. Ол өте сақ, ұяң, байсалды, жұртқа жақсылық тілейтін, сенімді, тұрақты, бір қалыпты. Флегматик темпераментіндегі бала сабырлы, орынсыз асып-саспайды. Сабақта тыныш отырады, жанындағы баланы мазаламайды. Ауыр мінезді, көрсе қызар емес, мәселені тез шешуге асықпайды, салқынқанды. Бір істі бастаса салпақтап соңынан қалмайтын бала. Флегматик темпераменттіндегі балалардың көпшілігі мектепке келгенен кейін оқу дағдыларын меңгеруде өзінің икемділіктерін жақсы көрсетеді.

3. Холерик темпераменті басым  оқушының ерекшеліктері.

Бұл ұшып-қонып  тұратын, күйгелек, тынымсыз, шамданғыш, көңіл күйі жиі өзгеретін, қарым-қатынаста  аумалы-төкпелі, тұрақсыз, соқпа мінезді, белсенді пысық, бірақ бейкам, ашуланшақ  бала. Оның бұл сияқты ерекшеліктері  өткір көзінен, тез және оқтайлы  қозғалыстарынан жақсы байқалады.

4. Меланхолик темпераменті басым  оқушының ерекшеліктері. Сәл нәрсеге  ренжиді, өкпелегіш, пессимист тұйық, сөзге сараң, аса баяу қозғалатын жай басар. Ол ұялшақ, тартыншақ, тұйық болғандықтан, көшіліктен аулақ жүргенді жақсы көреді. Мектепте осындай баланы құрбы-құрдастары “қорқақ”, “сылбыр”, “үндемес”, маубас” т.б. деп келеке ететін кездері де болады. Ол жасқаншақ, сіркесі су көтермейді, бірбет, қисық келеді.

Темпераменттердің адам психикасынан алатын орнын топырақтың өсімдікке тигізетін әсерімен салыстыруға болады. Өйткені темперамент — адамның табиғи жағын көрсететін басты белгілерінің бірі. Әйтсе де темперамент адам психологиясының бүкіл мазмұнын көрсете алмайды. Өмір сүру барысында біртіндеп қалыптасып отыратын адамның дүниетанымы мен сенімі, қызығуы мен қажеті, мұраты мен талғамы, оның темпераментіне тәуелді емес.

3. Оқу ісінде темпераменттерді тәрбиелеу

Әр мұғалім оқушының темпераментін  білу керек. Холерик оқушыда ұстамсыздықты тежеуді жаттықтыру керек. Оған талап қойған кезде, жұмсақ және байыппен сөйлеу керек. Меланхоликтерде белсенділікті арттыру керек, оларды қоғамдық жұмысқа барынша кірістіру керек. Флегматиктерде де сондай қасиеттерді қалыптастыру керек. Ал сангвиниктерде тұрақтылықты орнату керек.

Темпераменттерді тәрбиелеуде  оқушының ерік жігерін, мінез бітістерін, мінез эмоцияларын тәрбиелеумен ұштастыра жүргізілгені дұрыс. Әр адамның темпераменті психикалық әрекетінің көрінуінде сырттай із қалдырғанмен, ақыл ойының дамуына елеулі әсер ете алмайды, мысалы оның дұрыстығын меланхолик темпераментіндегі оқушылардың өмірінен көруге болады. Жүйке жүйесі әлсіз, жуас балалардың оқу озаты болып жүргендері аз емес. Осы айтылғандардан темпераменттердің қандайы болмасын тәрбиенің ықпалымен қалыптасып отыратындығы, тіпті меланхоликтердің өзін ерік жігері күшті, мінезді, ұжымның бағалы мүшесі етіп тәрбиелеуге болатынын байқауға болады.

Қоғамның негізгі бағыты білмді де, дарынды оқушылар даярлау болса, ал колледждің негізгі мәселесі білім мен қатар тәрбие беру, яғни адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру. Жас ұрпақ бойына батылдық, әділдік, мейірім мен қайырымдылық, ізеттілік пен қамқорлық сезімдерін сіңіруді әр ұстаз, әр пәнде ұштастыра жүргізуі қажет.

Жастар-жас шыбық тәрізді, қалай  исең солай майысады, сондықтан да әр кезеңде жас-тарға тиісті көңіл  бөлу керек екені заман талабы, тәрбие кепілі деп түсінуіміз керек.

Егер әр оқытушы оқушылардың  темпераментін анықтау, дамытудың  әдіс-тәсілдерін тиімді қолданса, онда оқушылардың адамгершілік мәдениетін қалыптастырудың бір құралына айналып, дүние танымда-ры кеңейгенімен қатар, тәрбие деңгейлері де артар еді.

 

Ш.Уәлиханов  атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

 

 

 

 

Реферат

Тақырыбы: «Темперамент. Темперамент түрлері.»

 

 

 

 

 

Орындаған: АНК-21 ук. тобының студенті Муканова Р.

    Қабылдаған: Кошанова М. Т

 

 

 

 

 

Көкшетау, 2013