Заң психологиясының қалыптасу және даму тарихы

ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ  
МАМАНДЫҒЫ: ПСИХОЛОГИЯ  
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС  
ТАҚЫРЫБЫ: ЗАҢ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ  
МАЗМҰНЫ:  
Кіріспе.  
I тарау. Заң психологиясының қалыптасу және даму тарихы.  
Заң психологиясының ерте даму тарихы және ғылым ретінде 
XX ғасырдағы заң психологиясының дамуы.  
Заң психологиясының Батыс Еуропадағы дамуы.  
Ресейдегі заң психологиясының дамуы.  
II тарау. Қазақстандағы заң психологиясының қалыптасуы.  
2.1 Қазақстан 
2.2 Кеңестік 
2.3 Қазақстандағы 
Қорытынды.  
Қолданылған әдебиеттер тізімі.  
Перцептивтіні үшке бөлген: төменгі- балық, насекомдар т.б. ; 
Жануар психологиясының обьектісі – жануардың психикалық іс - 
Осыдан жануар психологиясының пәні - Жануарлар деңгейіндегі 
Курстық жұмыстың міндеттері:  
Антикалық дәуірдегі жануар психикасын қарастырған ғалымдардың еңбегіне тоқталу;  
XXғ. жануар психологиясының даму деңгейін қарастыру;  
Жануар психологиясының дамуындағы эксперименталды кезеңнің маңызы туралы мағлұмат 
Жүргізілген эксперименттердің нәтижесін көру;  
Курстық жұмыстың мақсаты – Жануар психологиясының даму тарихын 
Жүргізілген эксперименттердің нәтижесін көрдік. Яғни, тапсырманы барлық жануарлар 
Жұмысымды бір сөзбен қортындылайтын болсақ, алға қойылған мақсаттарға 
Кіріспе  
Зерттеу өзектілігі. Әр бір ғылым өзінің пәндік ерекшелігімен 
Қазіргі кезде педагогикалық, медициналық, экономикалық, саяси, заң, әскери, 
Заңгердің іс - әрекетіндегі бастысы – адамдармен жұмыс. 
Заң психологиясының зерттеу міндеттеріне келсек, заң саласындағы және 
1.Бұл ғылым заңгер тұлғасын, оның іс - әрекетін, 
2.Басқа ғылымдарда жасалған әдістемелерді, теорияларды өз мақсатында қолдана 
3.Заңгер тәжірибеге арналған құқықты қорғау, өз жұмыстарын реттеу, 
4.Заң психологиясына байланысты оқу үрдісін қамтамасыз ететін теориялық 
5.Психологиялық консультация, соттық – психологиялық экспертиза мен солардың 
Заң психологиясының құрылымдық жүйесі мен әдістері: Заң психологиясында 
1. Құқықтық психология  
2. Азаматтық құқықтық реттеу психологиясы  
3. Криминалды психология  
4. Қылмыстық сот өндірісінің психологиясы  
5. Түзету психологиясы  
Қазақстандағы психология ғылымының дамуына келетін болсақ белгілі 
1. Заң психологиясының қалыптасу және даму тарихы.  
1.1 Заң психологиясының ерте даму тарихы мен 
1. Заң психологиясы - ғылым салаларының ішіндегі ең 
2. Заң психологиясының ерте даму тарихы – XVIIIғ. 
Заң психологиясының ғылым ретінде қалыптасуы – XIXғ. аяғы 
XXғ. заң психологиясының дамуы.  
Жаңа пайда болған ғылымдардың көпшілігі тәріздес, заң психологиясы 
Гуманизм идеясын және соттық - психологиялық аспектілерді бірінші 
Посошковтың еңбегінде күәгерлер мен айыпталушыларды теггеу, қылмыскерлер классификациясы 
И.С.Баршевтің айтуынша егер судья психологияны білмесе, онда сот 
Неміс ғалымы И.Фридрихтің “Соттық психологияның жүйелік басқарылуы” еңбегінде 
Күәгерлік көрсеткіштер жайлы психологиялық сұрақтармен француз матеметигі Лаплас 
Күәгердің айтуы бойынша жағдайдың болу болжамы;  
Тергелушіге деген қатынастағы төрт гипотеза:  
Күәгер қателеспейді және ол өтірік айтпайды,  
Күәгер өтірік айтпайды, бірақ қателеседі,  
Күәгер қателеспейді, бірақ өтірік айтады,  
Күәгер қателеседі және өтірік айтады.  
Соттық психологияның мәселесін зерттеу көптеген уақыт бойы осы 
XIX ғ. аяғы мен ХХ ғ. басында психология, 
Психолгияның, психиатриямен құқытың дамуы заң психологиясының жеке ғылым 
Әлеуметтік мектебінде жасалатын қылмыстарды әлеуметтік фактілерге негізделген. Осы 
ХХ ғ. басында заң психологиясында эксперементалды зерттеу әдістері 
Қылмыскер психологиясын зерттеу бойынша еңбектер жарық көре бастады.Соттық 
Қылмысты зерттеудің психологиясындағы маңызды қадам психологияның эксперементалды әдісін 
1902 ж. Күәгерлік көрсеткіштердің нақтылығын тексерудегі эксперементтермен неміс 
А.В.Завадской және А.И. Елистратовтың көзқарастары бойынша: “Штерн куәгерлердің 
Германияда қылмыстық психологиямен айналысқандар қатарына О.Липпман, А.Краймер, Ф.Лист, 
Криминологиялық психология бойынша зерттеулер басқа да елдерде жүргізілді. 
Әрбір ғылым даму барысында дағдарысқа ұшырайды. Заң психологиясында 
Казан университетінің А.Лазарев пен И.Валицкийлердің ойларынша: Штернің ойы 
Әлеуметтік құбылыстварды зерттеу нәтижесінде әлеуметтік институттар қылмыстың пайда 
XIX ғ. ортасында Чезаре Ломброзо антропологиялық тұрғыдан бірінші 
Ломброзаның теориясына сүйенсек, онда туа пайда болған қылмыспен 
XX ғ. Заң психологиясының дамуы.  
XIX ғ. аяғы – XX ғ. басында криминологиялық 
Жан Кетле мен Эмилем Дюркгейм білгілі бір тарихи 
Бұл фактілер Американ психологтары Р.Мертон, Ж.Старленд, Д.Матс, Т.Сайкс 
Криминологиялық білімнің ерекшелігі - әр түрлі ғылым салаларының 
Жаңа замандағы криминологтар өз теорияларын генетика, психоанализ, психологияға 
1972 ж. Францияда болған халықаралық зерттеулер конференциясында генді 
Биологизаторлар, фрейдістік және неофрейдистік мектептердің өкілдері қылмыс табиғатының 
Бірақ агрессияның келесі зерттеушілері агрессия табиғатына деген көзқарасты 
А.Берговецтің көрсетуінше объективті жағдаймен адамның іс - әрекетінің 
Қазіргі заманда Батыс криминологиясында қылмыстың әлеуметтік психологиялық теориялары 
Ресейде заң, құқық бұзушылық қылмыскер тұлғасы және т. 
1927 ж. құрылған Мәскеу губерниясының прокуратурасында А.Р.Лурия психологы 
Сол кезде заң психологиясының дамуына М.Бехтерев пен Ф.Кони 
1927 ж. В.Штерннің жолын қуушы Н.Гладышевскийдің “Біздің қалыпты 
1922 ж. Кони “Ес және зейін” атты әдістемесі 
Мәскеудің мемлекеттік эксперементалды психологиялық институтында С.Тагер күәгерлердің көрсеткіштері 
Жалған мәліметтерді анықтап, күәгерлерден шынайы мәліметтерді алатын тергеуші, 
Эксперементалды психологияның жемістерін Ресейде сот тәжірибесінде қолданған. Әсіресе 
Осы кезеңде заңды бұзушы адамның тұлғасын зерттеуде белсенді 
Сол кездегі тәжірибелік психологияның деңгейі заң тәжірибесінің талаптарына 
50 ж. аяғы 60 ж. басында соттық – 
Криминологиялық білімінің ерекшелігі- әр түрлі ғылым 
Жаңа замандағы криминологтар өз теорияларын генетика, психоанализге,  
1972ж.Францияда болған халықаралық зерттеушілер, конференциясында генді ауытқулар 
Биологизаторлар, фрейдистік және неофрейдистік мектептерінің өкілдері 
Бірақ агрессияның келесі зерттеушілері агрессия табиғатына деген  
А. Берговецтің көрсетуінше объективті жағдай емес адамның іс-әрекетінің 
Қазіргі заманда Батыс криминологиясында қылмыстық әлеуметтік психологиялық 
1927ж. құрылған Мәскеу губерниясының  
Сол кезе психологияның дамуына М.Бехтерев пен Ф.Кони үлестерін 
1927ж. В.Штернің жолын қуушы Н.Гладышевскийдің «Біздің 
1922ж. Кони «Ес және зейін» атты  
Мәскеудің мемлекеттік эксперемент психологиялық институтында С.Тагер куәгерлердің 
Эксперементалды психологияның жемістерін Ресейдің сот тәжірибесінде қолдаған. 
Осы кезеңде заңды бұзушы адамның тұлғасын 
Сол кездегі тәжірибелік психологияның сатысы заң тәжірибесінің 
50 ж. аяғы 60 ж. басында 
Экспертиза психологтың жұмыс аймағына қылмыскер тұлғасын анықтау, 
Германия, Польша және Чехия елдерінің соттық тергеу 
1934ж. сол кездегі соттық психологиялық зерттеулер нәтижесі ретінде 
1971ж. мамырында Мәскеуде 1-ші , шілдесінде Тбилисиде 4-ші 
1986ж. Эстонияның Тарту қаласында Бүкілодақтық заң 
Заң психологиялық қалыптасуына үлкен үлес қосқандар 
1989ж. шілдесінде бүкіл мемлекет бойынша Бүкіл Одақтық заң 
Заң психологиясы бойынша жалпы сұрақтар (пән, жүйесі, 
Құқықтық сана мен құқықтық психология.  
Заңгер мамандығының профессиограммасы, заңгерлік іс-әрекеттердің  
Криминалды психология. Қылмыс пен қылмыскер психологиясы.  
Алдын-ала зерттеу психологиясы.  
Психология уголовного судопроизводства  
Соттық психологиялық экспертизасы.  
Кәмілеттік жасқа толмаған қылмыскерлердің психологиялық ерекшеліктері  
Тәрбиелік түзету психологясы  
«Көлеңкелі экономиканың» пайда болуының және дамуының  
Ұйымдастырылған қылмыскерлер психологясы және т.б.  
Жалпы айтқанда заң психологиясының  
Батыс Еуропадағы заң психологиясының даму 
Заң психологиясының тарихи дамуының бастапқы кезеңдерінде құқықтық 
Құқықпен пайда болған соң адамдардың құқыққа, заңға деген 
Құқық және құқықтың сананың табиғаты туралы теориялардың 
Құқықты тану- тұлғаны өзін-өзі жетілдіруіне негізгі құралы болып 
Бұндағы заңды енгізу нәтижесінде адамдар өмірінде саналылықты, мәнділікті 
Монархияның диспотизімінің репрессивті аппараты тек қылмыстық 
Орта ғасырдағы құқық реформациясы қорқақтықпен жасқаншақтықты сезімдерін тудырады. 
18 ғасыр прогресивті ойшылдармен қоғамдық іскерлер (Кант ,Руссор, 
Құқықты 18 ғасыр 2-ші жартысында Европадағы програсивті 
Құқықтың ағартушы философиясы: құқық тек тиым жасамай  
Жаңа құқықтық көзқарастар қалыптаса бастады. Құқық қоғаммен саналы 
Қазіргі заманың еріктілік психалогиялық  
1776 жылы Құрама штаттарының 
Ескі феодалдық көз қарасы түп негізінен француз буржуаз 
Қоғамның прогрессивті азаматтық сот өндірісіне әсерін тигізді. 1-ші 
Құқықтық мемлекетпен азаматтық қоғамның фундаменті еркін экологиялық дамуы. 
Сонымен, құқық – тарихи негізденген әлеуметтік және әлеуметтік 
XVІІІ - XІXғ.ғ. жаңа құқықтық идеялогия 
XІXғ заңгерлер адамдар факторына қызығушылық білдіріп,  
XІXғ криминалды психологияның қарқынды дамуына  
Сот пихология бойынша 1-ші үлкен зерттеулер XІXғ басында 
Гросстың криминалды психологиясына арналған үлкен 
Жасырын жағдайларды айқын ету мақсатында Вертгейм ассоциативті 
Женева университетінде сот психология бойынша лекция курсын 
Ресейдегі заң психологиясының дамуы.  
Ресейде ХІХ ғасырдың 1 жартысында қылмысты-құқықтық позицияларды психологиялық 
ХІХ ғасырдың 2-ші жартысында танымал заңгер М.Баршев қылмыстық 
Сот психологиясының мәселелеріне деген қызығушылық әсіресе 1864 жылы 
1877 жылы заңгер Владимиров «Жаңа зерттеулердегі қылмыскерлердің психологиялық 
ХІХ ғ. Эксперементалды психологияның дамуына байланысты сот психологиясы 
Өткен ғасырдың 80-ші ж. орыс заңгері Ф. Кони 
XIX ғ. 80-ші ж. атақты орыс психиатрлары мен 
Шет ел мен Ресейде қылмыс үрдісіне қатысушылардың психологиясын 
XIX ғ. аяғы - XX ғ. басында 
Революциядан кейінгі бірінші жылдарда әр түрлі топтардағы қылмыскерлер, 
Қылмыс пен қылмыскер психологиясын зерттейтін ғылыми психологиялық экспертиза 
1925 ж. Мәскеуде дүние жүзіндегі бірінші қылмыс пен 
Сол кезде үлкен биологизаторлық қателіктер кетті. В. Познишев 
30 ж. қатты сын нәтижесінде соттық психологиялық зерттеулер 
Заң психологиясының дамуына әсер етіп, оны орнынан қозғаған 
дисциплинасын құру.  
2. Қазақстандағы заң психологиясының қалыптасуы.  
2.1 Қазақ даласындағы психологиясының пайда болуы.  
Психология тарихы жайлы сөз қозғағанда еске алар бір 
Шығыс Аристотелі атанған ғұлама Әл-Фараби бабамыздың да Қазақстан 
Соңғы кездері қазақ психалогиялық ой-пікір тарихы жаңа ғылыми 
Әлемдік озық мәдениеттің шоқ жұлдыздары: Шоқан, Ыбырай, Абай 
Оларды көлемі шағын ецбекте толық баявдап шигу мүмкіи 
Кітаптың “Қазақ пспхологиясының тарихы” деп аталуының өзіндік себебі 
Дала тұрғындарының өмір салты мен психологиясы:  
Ата-бабаларымыз өздерінің сан ғасырлар бойғы ұлы тарихында жас 
Психологиялық тұрғыдан «бірауызды» болып қауымдасқан жандар үнемі өздерінің 
Мақал - мәтелдер — халық психологиясының айнасы:  
Бүкіл халык тәліми нормаларды адамның жан дүниесіне 
Ұлттық достүр мен салт-сананың адам псяхологиясынал 
Пскхологияяык мәні жағыиан қазақ фольклорынын турлі  
2.2 Кеңестік Қазақстандағы психологияның ғылым ретінде қалыптасуының алғашқы 
Қазақстанда іргелі ғылыми зерттеулердің дені соңғы жетпіс жыл 
Отызыншы жылдары психологияға қатысты зерттеулерді қазақ ғалымдары да, 
Мұхтар Әуезов(1897—1961)  
Кемеңгер М. Әуезов өзінің 20-жылдары жекелеген еңбектерінде 
М. Әуезовтық психология мәселесіне қатысты айтқандары, сондай-ақ оның 
Психология ғылымы саласында арнаулы еңбек жазбаса да, оны 
Сәлкен Балаубаев  
Қазақ психология ғылымының қаз тұруына алғаш үлес қосқандардың 
С. Балаубаев еңбектері қазақ психологиясының тарихынан елеулі орын 
Шәрапи Әлжанов  
Осы кездері педагогикалық психология ғылымына қатысты жекелеген еңбектер 
Ғалым психологиялық мәселелерді өз еңбектерінің қай-қайсысында болмасын кең 
Төлеген Тәжібаев  
Кеңес өкіметі жылдарында қазақ психология ғылымының дамуына Ж.Аймауытовтан 
Т. Тәжібаев бұрын әр жерде шашырап, белгілі  
Ғалымның тұжырымдауынша Абай тек асқан кемеңгер, ойшыл ақын 
2.3 Қазақстандағы заң психологиясының құрылымдық жүйесі мен 
Заң психологиясындағы адамның құқықтық реттеуге логикалық сәйкес 
1. Құқықтық психология – құқық жүріс – тұрысты 
2. Азаматтық құқықтық реттеу психологиясы: азаматтық құқықтық 
3. Криминалды психология: детерминантты қылмыстық жүріс – тұрыстағы 
4.Қылмыстық сот өндірісіндегі психология:  
I. Істі жүргізу іс - әрекетінің пихологиясы, қылмысты 
II. Сотты іс - әрекеттердің психологиясы: сотты іс 
5. Түзету психологиясы: Міндеті қылмыскерді жазалау мен түзету 
Заң психологиясының әдістемелеріне келсек, зерттеу объектісінің ерекшеліктеріне байланысты 
Құрлымдық анализ әдісі: Зерттіленетін құбылыстарға функционалды құрылымдық бағынышты 
Заң психологиясында сапалық әдістер және сандық анализдер маңызды 
Заң психологиясын қосымша әдісі азаматтық және қылмыстық іс 
Биографиялық әдіс – генетикалық зерттеу әдісінің бір түрі. 
Соттық психологиялық экспертиза – іс бойынша зерттелетін адамдардағы 
Бақылау әдісі – оның ерекшелігі зерттелінетін тұлғаның табиғи 
Эксперемент әдісі – сыртқы стимулдардың әсеріне психикалық 
Анкета әдісі – зертеушіні қызықтыратын фактілер бойынша үлкен 
Интервью әдісі (әңгімелесу) – зерттеудің ең басында жұмыс 
Қорытынды  
Сонымен, курстық жұмысымызды түйіндей келе Қазақстандағы заң психологиясы 
Қазақстанда психологияның тек кейбір арнайы салалары ғана дамыған. 
Заң психологиясы психологияның ең жас салаларының бірі. Оның 
Психологиялық мәселелер ертеде қазақ ағартушыларының, ақындарының еңбектерінде қарастырылған. 
Жарқын болашақта заң психологиясының жеке, дербес сала ретінде 
Қолданылған әдебиеттер тізімі:  
Научный журнал «Вопросы психологии» - №5// Москва, 2003г.  
Психолгический журнал «Наука» - №6, том 21// Москва, 
Психолгический журнал «Наука» - №5, том 23// Москва, 
Г. К. Пралиева «Юридическая психология» / Алматы, 7 
И. Еникеев «Общая и юридическая психология» / часть 
О. В. Чуфарский «Юридическая психология» / Алматы, 2004г. 
В. А. Васильев «Юридическая психология» / Сант-Питербург, 1998г.  
Қ. Б. Жарықбаев «Қазақ психологиясының тарихы» / Алматы, 
А. Ким «Психологическое понимание» / Сант-Питербург, 2004г.  
М. Е. Литвак «Профессия психолог» / Ростов на 
Г. Пірәлиева «Қазіргі қазақ прозасындағы психологизм мәселелері» 
Қ. Б. Жарықбаев «Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары» / 
«Развитие психологической мысли в Казахстане» // Монография, 2002г.  
«Проблемы истории психологии в Казахстане» // Алматы, 1986г. 
«Қазақтың ой - пікір антологиясы» / І том 
Қ. Б. Жарықбаев «Қазақ тәлім – тәрбиесі» 
К. Б. Жарикбаев «Развитие психологической мысли в 
К. Б. Жарикбаев «Психологическая наука в Казахстане» / 
Программа специального курса «Развитие психологической мысли народов Средней 
Библиографический указатель. Психологическая мысль в союзных республиках (кроме 
Библиографический указатель диссертации по педагогике и психологии защищенных 
Краткий библиографический указатель психологии. // Алма – ата, 
Ж. Аймауытов «Психология» / Алматы, Рауан, 1995г.  
С. Елеусізова «Қарым – қатынас психологиясы» / Алматы, 
Т. Тәжібаев «Тандамалы шығамалары» / Алматы, 2000ж.  
«Қазақстандағы психология және педагогика ғылымдарының өзекті мәселелері» / 
«Психологическая газета» // Москва, №12, 2004г.  
«Психологическая газета» // Москва, №3, 2002г.  
«Психологическая газета» // Москва, №7, 2001г.  
«Этнопсихология курсының типтік бағдарламасы» // Алматы, 2001ж.