Қазақстанның минералды-шикізат ұтымды пайдалану

Жоспар

Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. Нарық жағдайында экологияның экономикалық 
құқықтық мазмұны және әртүрлі нысандары. 
2. Қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық аспектісі . 
3. Қазақстан Республикасында экологиялық 
проблемалардың даму жағдайы 
және одан сақтану шаралары.

Қорытынды 
Пайдаланылған әдебиеттер. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе.

 
Бүгінде Жер атты халқы планетаны мекендеген адамзат баласының алдында оның болашағын айқындап, шешуші екі проблема тұр. Оның бірі – ядролық соғыс қауіпі болса, екіншісі күннен – күнге шйеленісіп келе жатқан экологиялық қатер дейміз. Бұл екеуі де әлде бір құдірет күшінің әсерінен емес, адам баласының өз санасының әсерінен емес, адам баласының өз санасының әмірімен дүниеге келгенін материалистік тұрғыда ойлайтындардың кез-келгені түсінеді. Түсінеді де, өз қолымен жасағанын өз мойнымен көтеру түн ұйқысын төрт бөліп дөңбекшиді, төніп келген төтенше қатерден шығудың жолдарын іздеп шарқ ұрады. Осы бір жан ұшырған, жанталасқан адамды ертегіде айтылатын қырық бірінші құпия есікті ашып алып, енді соны жаба алмай әлектенген байғұспен ғана салыстыруға болар еді. Бүгінгі экологиялық тепе-теңдік жолындағы жаппай дамудың түп-тамырын, табиғат тазалығы жолында көпшілік қозғалысының себеп-салдарын, міне, осы төңіректен іздестіру керек шығар. 
Қазіргі әлемде экологиялық проблемалар өзінің қоғамдық мәні жағынан алдыңғы қатардағы мәселелердің біріне айналды, тіпті ядролық соғыс қауіпі де оның көлеңкесінде қалып қойды. Адамның шаруашылық іс-әрекетінің қауырт дамуы, айналадағы ортаға үдемелі көбіне бүлдірушілік сипатта әсер етуде. Адамның табиғатқа әсері мыңдаған жылдар бойында қалыптасқан табиғи жүйелерді өзгерту, сондай-ақ, топырақты, су көздерін ауаны ластау арқылы жүзеге асуда. Бұл табиғат ахуалының күрт төмендеуіне әкеліп соқты, көп жағдайларда орны толмас зардаптар қалдырды. Экологиялық дағдарыс шын мәнінде қуіп төндіріп отыр: іс жүзінде тез өріс алып бара жатқан дағдарыстың жағдайларды тез кез-келген аймақтардан көруге болады. 
Экологияның танымал сөзге айналғаны соншалық, оны не болса соған – тазарту ғимараттарын салуға, жерді пайдалануды аймақтық деңгейде жоспарлуға, қағазды қайта өңдеуге және көкеністерді тек органикалық тыңайтқыштарды пайдалана отырып өсіруге айдар етіп таға салатын болды. Осы іс — әрекеттердің бәрі аса қажет екендігіне қарамастан, мұның ар жағында көбіне ойыңды әдеттегі талай сыннан өткен ережелер бойынша жүргізбей, табиғат заңдарын сорақылықпен бұзғанымыз үшін табиғаттың өз үмітімен бізге берер соққысын жеңілдетумен лайықты жазаны аз да болса кемеуілдетуге тырысуымыз керек. 
Қазіргідей жаппай жаңару мен жаңғыру кезінде болып жатқан революцияның өзгерістерді әркімнің әрқалай қабылдауы заңды. Жан тыныштығын күтпеген, кешегісімен күн кешкен бей күнә жандардың « жаппай қозғалыс », « экологиялық дүмку » секілді бойында қаны мен жаны бар сөздерді ә дегеннен тасырқап, тосау қабылдауы да мүмкін. Оның үстіне адам психологиясы мұндайда тәттіні көп жеген баладай тез тойып, өз әрекетінен өзі жеріп шыға келетіні тағы бар. Ендеше экологиялық қозғалыс төңірегінде болып жатқан әр алуан талас – тартыс пен экология насихатының бүгіні мен болашағы кімді болса да салғырт қалдырмаса керек. 
Білімнің барлық салалары сияқты, экология үздіксіз дамып келеді, басқа ол бірде тез, бірде баяу болып отырады. Гипократтың, Аристотельдің, басқа да көне грек философтарының еңбектерінде айқын экологиялық сипаттағы деректер бар. Сонымен бірге гректер « экология » деген сөзді білмеген. Бұл салаға « биологиялық қайта өрлеудің » XVIII – XIX ғасырлардың көптеген көптеген қайраткерлері де өз үлесін қосты. Мысалы, XVIII ғасырдың басындағы алғашқы микроскоппен зертеушілердің бірі ретінде көбірек танымал болған Ангол вон Левенгук, сонымен қатар осы күнгі экологияның маңызды екі саласы – « қоректі тізбектерді » және 
« популяция санының »динамикасын зерттеудің пионері болып табылады. 
Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900 – шы жылы қалыптасты. Экология термині 1869 жылы неміс биологы Эрнест Гегель Ұсынған болатын. Демек, бір шама жас ғылым, сонымен қатар экология қазір қауырт өсу кезеңін басынан кешіріп тіпті одан ары өсі барады. Экология сөзбе –сөз аударғанда – тіршілік мекені туралы ғылым. 
Авторлар неғұрлым дәл және қысқа тұжырымдама беруде бір – бірімен жарыса отырып, бұл ғылымға ең толық анықтама Эрнест Гегельдің өзі бергенін естен шығарып алады. Гегель айтқан: « Экология деп, біз табиғат экономикасына қатысты барлық білімдерді — жануарлардың оны қоршаған ортамен, әсіресе оның өзімен тікелей немесе жанама қатысатын жануарлармен және өсімдіктермен өзара ынтымақтастық немесе қатынастық әрекеттерінің бар жиынтығын зертеуді түсінеміз. Бір сөзбен айтқанда, экология — Дарвин тіршілік үшін күресті туындатушы жағдайлар деп атаған, барлық күрделі қарым – қатынастарды зерттеу болып табылады». 
Кез – келген ғылым санасы сияқты, экологияның екі аспектісі бар. Оның бірі таным шеңберін кеңейту. Бұл бағытта бірінші орынға табиғат дамуының заңдылықтарын және оларды түсіндіру қойылады. Екіншісі – жинақталған білімдерді қоршаған ортаға қатысты проблемаларды шешу үші қолдану. Экология маңызының барған сайын артуын – практикалық маңызы бар бірде-бір ірі мәселе табиғаттың жанды және жнсыз компоненттері арсындағы байланыстарды ескермей шешілмейтіндігімен түсіндіруге болады. 
Экологияның практикалық нәтижесі ең алдымен табиғатты пайдалану мәселелерін шешуден көрінеді. Тек экология ғана табиғи ресурстарды пайдаланудың ғылыми негіздерін құрай алады. Бұл ретте, табиғи прцестердің негізінде жатқан заңдылықтарды ескермеу табиғат пен адам арасындағы елеулі қайшылықтарға әкеліп соқтырғанын ата кеткен жөн.

1. Нарық жағдайында экологияның 
экономикалық құқықтық мазмұны 
әр түрлі нысандары.

Қозғалыс табиғатты қорғау жөжінен әлемдік ауқымда қаралатын, кейінге қалдыруға болмайтын және жоғары имандылықты талап ететеін мәселе болып табылады. Адам мен табиғаттың қарым – қатынасы экологиялық – экономикалық қатынас ретінде қарала бастады. 
Біздің республикамыздың териториясы көлемі жағынан әлемде алтыншы орындға ие. Менделеев таблицасындағы 105 элементтің Қазақстан қойнауынан 99 – ы табылды, 70 – інің қоры зерттелді, өндірісте 60 – тан пайдаланылуда. 
Қазақстанда отын өндірісі: көмір өндіру, мұнай және газ өндіру, түрлі – түсті металургия; мыс, қорғасын, мырыш, алюминий және титан – магни өндірісі, қара металургия : сапалы қара металургия өндірісі дамыған. Осы өндірістер суды, ауаны, жерді, жер қойнауын бүлдіріп қана қоймай, барлық тіршілік дүнйесіне әсерін тигізеді. 
Климатологтардың пікірі бойынша, республика териториясында климаттық антропогендік өзгерістері бар екендігі дәлелденген. Өлім деңгейі бұрынғы КСРО елдерімен салыстырғанда екі есе көп, ал балалар өлімі жағынан әлемде ең арттағылардың қатарында. 
Экология ең негізгі саяси проблемаларға айналды. Қазақстан экологиялық жағдайының мұншама қайғылы болуының ең басты себептерінің бірі өнер кәсіп орындары мен ведоиставаларға табиғатты қорғау қазіргі кезде экономикалық жағынан тиімді болып отырғанында. Экономикалық реформа ғана бұл жағдайды түпкілікті өзгерте алады. Барлық табиғи байлықтардың құны мен қожайыны болуы керек. Табиғатты пайдаланудағы бейбастықты тек қана экономикалық жағынан мүдделі субъект тоқтата алады. 
Табиғаттың жалпы күйзеліске ұшырауына кінәлілердің бірі ғылыми техникалық прогрес. 
Ертеңгі күннің технологиясы қандай болуы қажет ? Экологиялық тұрғыдан қарағанда, табиғатты пайдалану технологиясын табиғатпен бірлесе қызмет технологиясына көшу бағыты дұрыс деп есептеледі. 
Әлемнің ірі – ірі қалаларында ауаны ластаудың 2/3 бөлігі автомобиль транспортының үлесіне тиеді. Табиғатты бүлдіруге ат салысып жүрген негізгі он бүлдірушінің ішіндн, БҰҰ – ның таблицасы бойынша, автомобильден бөлінетін көміртегі екінші орында жүр. 
Егеменді ел болдық деп бөркімізді аспанға атып жүрміз. Бірақ табиғатымыз күн санап азып барады. Бұрын бұған орталықты кінәләдік, ал бүгінгі таңдағы туған жерге табиғатқа деген немқұрайлыққа ертең кімді кінәлар екенбіз? Қазір өзіміз би, өзіміз қожа емеспіз бе? Ел аман жұрт тынышта « жау шапты, от қашты » деуімнің ең басты себебі экономика көлеңкесінде қалып отырған экология мәселесі. Бұл сөзімнің айғағына күнделікті баспасөз беттерінде кездестіріп жүргеннен байлықтары, мұнай өндірісі сияқты табиғатқа пайдасы мен зияны бірдей кен ошақтары туралы мәліметтердің бір жақтылығын айтар едім. Мысалы соңғы кездері өндіріс ошақтарын жекешелендіру жөніндегі табыстан бас айналып, көз қарауытардай тапқанымызбен тарих алдындағы жуап кершілігіміздіде ұмытпағанымыз жөн болар. Қазақстанда табиғатты пайдалану экономиканы пайдалану экономиканың жүйесі анықталып келеді, нарықтың өзара қатынастық құқықтық базасы жасалды. Қазақстан Республикасының « Қоршаған ортаны қорғау туралы » заңы қоршаған ортаны қорғаудың экономикалыұ механизімін экономикалық мәселелерге жеке бөліммен бөліп береді. 
Мұнда қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық әдістері белгіленген: жоспарлау мен қаржыландыру ; табиғи қалаларды пайдаланған үшін төлем ақы; қорды қоршаған ортаны ластандырудың төлемақысы; қоршаған ортаны қорғау қорын жасау. 1998 жылғы бюджеттің табысты бөлігі табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін салықтан түсті -16 млрд. астам теңге. Бұл бюджеттің табысты бөлігінің 8,2% көлемінде. Негізінен бұл қазба байлықтың төлем ақысы. 
Жергілікті бюджет табысына орман ; су, жер ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін төлемақы түседі. 
Төлемақы көлемі олардың экономикалық бағалануына көбнесе сәйкес келе бермейді. Олар негізінен шартты түрде төленеді, табиғи ресурстарды қалпына келтіруге кететін шығыннан төмен. 
Табиғатты пайдаланудан түсетін төлемақы оны қорғауға кететін шығынды өтеуі тиіс. 
Қазіргі негізгі принцип мынандай-ластандырушы төлейді. Ластандыру үшін төленетін төлемақының көлемін ұлғайту үшін құқықтық негіз жасап, төлемақы мөлшері деңгейін соған сәйкес анықтаудың әдістемелігін өзгерту қажет. Сонымен қатар экологиялық заңды өтеудің міндетті сақтандыру шараларын енгізу қажет. 
Қоршаған ортаның ұлттық стратегиясын енгізу үшін инвестиция қажет. Алайда өтпелі экономиканың жағдайында инвестицияға кезігетін елеулі кедергілер бар. 
Біріншіден, капитал рыногының шектелген дамуының. Мемлекеттік бюджет пен экономиканы басқарудың орталықтанған жүйесі барлық инвестицияларды қаржыландырудың негізгі көзі ретінде капитал рыногымен әлі толық алмасқан жоқ. Оның зайымдар, бонустар беретін басқа да финанстық құралдары жеткіліксіз. Соған қарамастан жергілікті банк жүйесі баршылық, олар өте жоғары проценттік мөлшерде зайымдар береді.Көпшілігінде мұндай экологиялық инвестициялардың ғұмыры қысқа. Ластандыру төлемақысының жүйесі өте төмен белгіленген, әрі өте нашар орындалады. Оларды ынталандыратын күш әлсіз бюджеттік мәжбүрлікпен төмендейді, сөйтіп кәсіпорындарға бағалауды бюджетке өткізуді мүмкіндік береді. Бұл кәсіпорындардың экологиялық инвестицияға қызығушылығын төмендетуі. Экологиялық қорларды құрудың басты себебі олар кездескен қиыншылықтарға қарамастан инвестицияларды қолайлы деңгейге дейін арттыруға мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар қорлар экологиялық стандарттар мен нормаларды енгізуді жеңілдетуі, таза әрі қорларды үнемдейтін технологияның да шығуына ықпал етеді. 
-Елбасы жолдауында 2030 жылы Қазақстан ауасы таза, мөлдір сулы, жасыл жилекті елге айналуы тиіс. Өндіріс қалдықтары мен радияция бұдан былай біздің үйлерімізбен бақтарымызға енбейтін болады деп жазылған.Бұл елбасы жолдауы – болашақ бағдарламасы даген сөз. Экология ел амандығы десек ең алдымен табиғатты сауықтыруымыз керек. 
Қазақстандағы табиғат қорғау инвестициясының негізгі бөлігі ішкі ресурстардан түседі, алайда қаржыландыру деңгейі төмен. 
Үкімет табиғат қорғау қорының қызмет аясын, құқығын кеңейтіп, сол арқылы экологиялық төлемақыны өндіру мен жұмсауды бақылау құқығы бар дербес статус беріп отыр. Дербес заңды тұлға ретінде Республикалық экологиялық қор құрылды. Оның қаржысы экология және табиғи қорлар стратегиясын туындайтын экологиялық жобаларды қаржыландыруға жұмсалады. 
Қорларды құру республикада табиғатта қорғаудың экологиялық механизмін одан әрі жетілдіруге мүмкіндік жасайды. 
Табиғат қорғаудың басымдық шараларын іске асыру үшін халықаралық ұйымдар тарапынан Қазақстанға сыртқы қажет. 
Қазақстан конституциясында және « Қазақстан – 2030 » стратегиясында біздің азаматтарымыздың қолайлы қоршаған ортада салауатты өмір сүруіне, дер кезінде нарықты экологиялық ақпарат алвп отыруына құқық берілген.

2. Қоршаған ортаны қорғаудың 
экономикалық аспектісі.

Адамзаттың алға жылжуы табиғат пен қоғам арасында жүретін « зат алмасусыз » мүмкін емес. Алайда бұл алмасу қоршаған ортаға зиян келтірмеуі тиіс. Өкінішке орай, адамда 
« бәрін бағындырам » деген қиял пайда болады. Ғасырлар бойы адамдар жасаған өндіріс құралдары қазір дамудың жоғары деңгейіне жетті. Енді сол жетістік адам денсаулығына жер бетіндегі тіршілік дүниесіне зиян келтіруде. Оның бір себебі әлі күнге дейін материалдық өндірісте объективті баға үшін жеткіліксіз екі өлшемді әлеуметтік, экономикалық әдіс қолданылды. Мұның орнына көрсеткіштер мен факторлардың үш өлшемді әлеуметтік, экономикалық, экологиялық жүйесіне көшу қажеттігі әлдеқашан дәлелденген. Бірақ экономистер мен экологтар арасында экологиялық проблемаға деген ортақ түсінік жоқ. Бір ғана әрекеттің нәтижелерін бағалау кезінде қарама – қайшы, бірін – бірі жоққа шығаратын пікірлер көп. Көбнесе техникалық – экономикалық көрсеткіштерді талдау мен талқылау әдетке айналған. Ал бағдарламаның немесе жобаның экологияға қатысты жағына көңіл бөлінбей қалады. Бүгінде біздіңде еліміздей экологиялық жағдай осындай іс — әрекеттерге байланысты нашарлап кетті. Экологиялық сауатсыздық, табиғатта жүріп жатқан заңдықтарды білмеу және оларды ескермеу, табиғат ресурстарына деген бейқам көзқарас қоршаған ортаның қазіргі қиын халінің негізгі себептері. Біздің елімізде қоршаған ортаны сақтау мен оны пайдаланудың экономикалық әсері осы уақытқа дейін болмады. Экономикалық механизмнің жаңа структурасы өзіне табиғат ресурстарын қарастырып, материялдық техникалық жабдықтауды және сонымен бірге, жаңа экономикалық стимулярды, яғни, экологиялық фондтар экологиялық сақтандырулар кіргізеді. 
Ғалымдардың айтуы бойынша жаңа экономикалық механйзмнің негізгі еркшелігі – қоршаған ортаны қорғауды өндірістік комерциялық дамудың негізгі бөлігі ретінде санау, өйткені жұмысшы немесе өндіруші өзінің өндіретін өнімімен бірге қоршаған ортаны қорғауға да үлкен көңіл аудуруы керек. 
Қоршаған ортаны қорғаудың 
экономикалық механизмі. 
Табиғат ресурстарының кадастры Материялды техникалық жабдықтар

Табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемдер 
Ресурстар үшін төлемдер 
Ластану үшін төлемдер 
Құралдар көздері 
Экологиялық льготтар 
Материялдық жеңілдіктер 
Келтірілген зиянды қалпына келтіру 
Табиғатты қорғау фондтарының амартизация нормасын жасау 
Экологиялық таза өнімге қосылымдар және жеңілдік бағалар 
Мідетті 
Экологиялық сақтандыру 
Ерікті

3. Қазақстан Республикасында проблеммалардың 
даму жағдайы және одан сақтану шаралары.

Қазақстанның табиғат жағдайлары алуан түрлі Қазақстан териториясы кең – байтақ жерді алып жатыр, Батыстан Шығысқа қарай 2,925 км. Каспий теңізі мен Орал ойпаттарынан Алтайға дейін. 
Қазақстанда мұнай өндіру 100 жылдан бері жүргізіліп келеді. Ескірген технологияларда қолдану орасан зор экономикалық шығындар мен қоршаған ортаның бұзылуына әкеліп соқты. 
Топырақтың құнарлығының бұзылуы, судың мұнаймен ластануы адамның денсаулығына және жүйкежүйелеріне әсер етіп, шөлдену процестерінің жүруіне, био – көптүрліліктің жойылуына әкелді. Тыныс алу жолдарының қабыну аурулары мұнай өндіретін аудандардағы орташа саны облспен салыстырғанда жоғары. Концерогенді көмірсутектердің концентрациясының жоғары болуы бұл зонадағы қатерлі ісіктен болатын өлімнің басқа аймақтармен салыстырғанда 2 – 4 есе жоғары болуына әкелді. Жас балалардың өлімі мың адамға шаққанда 37 – баланы құрайды. Бұл көрсеткіш еліміз бойынша ең жоғарғы көрсеткіш. 
Семей ядролық полигонда 1989 жылға дейін 470 ядролық жарылыс жасалып, 300 мың га територияда радиоактивті жауын – шашын түскен. 
1997 жылы бағалы қылқанжапырақты ормандардың үлкен териториясы елдің ормандардың 10 % — дан астамы өрттер әсерінен жойылды. Бұл биоалуан түрліліктің кемуіне әкеліп соқты. 
Экологиялық мәселелердің халықтың әлеуметтік экономикалық жағдайы мен денсаулығына әсері орасан зор: жыл сайын улы қалдықтардан келетін шығын 300 млн. доллар, ауаның ластануы – 266 млн. доллар. Аймақта қатерлі ісіктермен ауыру деңгейі ең жоғары. 
Аймақтың экологиялық мәселері нгізінен су ресурстарын тиісіз пайдаланумен, ластануымен байланысты. 1990 – 1996 жылдар аралығында 10 млн. га – дан астам жайылымдық жерлер өнімділігін жоғалтып, 17 млн. га егістік жерлер өндірістен шығарылуы. 
Кеңінен белгілі аймақтық экологиялық мәселе – Арал теңізі. Арал теңізінің кеуіп қалған түбінен сарапшылардың мәліметі бойынша 50-70 мың тоннадан астам тұз көтерілуде. Ауыз суының сапасының нашарлығы балалар арасындағы инфекциялық аурулардың жоғары болуына әкеліп соқтыруда. 
Су ресурстарын тиімсіз пайдалану, Қытайға судың көптеп берілуіне байланысты, Балхаш көліне де Арал тағдыры тууы мүмкін. Қазір су ресурстарына деген қажеттілік 50% ғана орындалып отыр. 
Қазіргі кезеңнің өзекті мәселелерінің бірі радияциялық ластану болып қалып отыр. Радиоактивті ластанумен күресу тек алдын алу сипатында ғана болады. Себебі табиғи ортаның мұндай ластануын нейтрондайтын биологиялық ыдырату әдістері де басқа да механизмдер де жоқ. Қоректік тізбек бойынша тарала отырып өсімдіктерден жануарларға радиоактивті заттар азық – түлік өнімдерімен бірге адам ағзасына түсіп, адам денсаулығына зиянды мөлшерге дейін жиналуы мүмкін. 
Қазақстан териториясында радияциялық ластану себептеріне мыналар жатады: Семей ядролық полигонында жасалған жарылыстардың салдары, радиоактивті материалдарды пайдаланылатын атомдық өнеркәсіп орындары, уланған жауындар, халық шаруашылық мәселерін шешу мақсатында жасалған жер асты ядролық жарылыстар, табиғи радиоактивтік, радиоактивті қалдықтар. 
1992 жылы қабвлданған климаттың өзгеруі туралы БҰҰ Халықаралық Рамалық конвенсиясы дүние жүзі мемлекеттерінің алдына климаттың өзгеруі туралы конвенсия адамзат назарын төтенше бұзылуларға аударып отыр. Олар ең алдымен планетаның атмосферасымен өзара әрекеттесетін және атмосферадан тарайтын күн энергиясының жолын өзгертеді. Осының нәтижесінде ғаламдық климаттың өзгеру қуіпі туып отыр. Бұдан туындайтын негізгі салдар – жер бетінің орташа температурасының көтерілуі және ауа – райының кең ауқымды аймақтарда өзгеруі, тағы басқа эффектілер болуы мүмкін. Үкімет – аралық климаттың өзгеруі мәселесімен айналысатын топтың сарапшыларының мәліметтері бойынша өнеркәсіптік даму бастағанға дейін 1850 жылмен салыстырғанда, қазіргі уақытқа дейін ғаламдық температура 0,5 С – ға көтерілген. 
Болашақта температураның көтерілуінің адамзатқа және қоршаған ортаға әсері туралы болжамдар жасау қиын, себебі ғаламдық климат жүйесі өте күрделі. Оның құбылыстары атмосфера өзгерісімен байланысты ғана емес, мұхиттағы процестермен, биосферамен, гидросферамен қатынаста болады. Жер бетінде климаттың әр түрлі бөліктері өз – ара күрделі қарым – қатынасындағы өзгерістер нәтижесінде климат табиғи өзгерістерге ұшырайды. Бұл мәселе қазіргі уақытқа дейін жеткілікті дәрежеде зерттелмеген. 
Қазақстанның географиалық орыналасуы оның климатының қатаң континентталды және құрғақ болуының басты себебі болып табылады .Республика териториясының 50 % -дан астам бөлігін шөл және шөлейт ландышафт зоналары алып жатыр. Сондықтан су мен қамтамасыз ету мәселесі республикамыздың экономикасын өзекті мәселелерінің бірі болып табылады 
Табиғат ресурстарының, тың және тыңайған жерлердің кең алқабының игерілуі, өзен суларының егістікті суғаруға, электр энергиясын өндіруге жұмсау нәтижесіндегі зор антропогенді қысым Арал мәселесі мен Қазақстанның жалпы су ресурстарының кемуіне әкеліп соқты. Егістік жерлердің өңдеудің төмен технологиясы және жамылғыларының көптеген жерлерде азуына әкеліп соқтырды. 
Температураның артуы тау мұздықтарының кемуіне әкелді. Іле Алатауында соңғы 35 – жыл ішінде мұздану процесі 30%- ға немесе әр жылға шаққанда 1%- ға кеміген. Мұздықтардың көлемінің кемуі, мұздық жүйесіндегі су қорының да азаюына әкеледі. Мұздықтардың еруі үлкен мұздық көлдерінің пайда болуына әкеледі. Ал бұл көлдердің толуы сел жүру қаупін тудырады. Таулардың мұз қорының кемуі таулар мен тау бөктерінің микроклиматының құрғақшылық бағытында өзгеруіне, ал ол өсімдік жамылғысы мен жануарлар тіршілігінің қалыптасқан жағдайларының өзгеруіне әкеледі. 
Экология өзінің танымы жағынан өте кең ұғым. Экология заңдылықтарына қарама – қайшылықтардың барлығы, табиғатқа әсер ететін және орныққан экологиялық қызмет нормаларына нұқсан келтірген құбылыстардың бәрі оны бұзғандық болып есептелінеді. Бір жағынан осыншама нәзік жүйені бүлдіру барлық тіршілік атаулыға өзінің зиянды ықпалын тигізуі мүмкін. 
Экологтарға Атырау облысында жұмыс жетіп артылады. Біздің табиғи – климаттық жағдайымыздың өзі неге тұрады? Климатымыз тым континентальды, құмды дауылдар, масалар маза бермейді. Өлкеміз өсімдіктерге өте жұтаң. 
Жасыл желектің жойылуы мен жолдардың бұзылуы өз алдына бір төбе көкейкесті мәселелер. Зиянкес насекомдарға, жердің тұздануы мен тақырлануына, құрғақшылыққа байланысты барлық проблемалардыбіз үшін біреу шешіп бермейді және біз үшін біреу жасамайды. Осы біз жерді дұрыс пайдаланып отырмыз ба? Жер жыртқанда кейде сауаттылығымыздың жетіспей жататындығы рас қой. Біздің байлығымызды игеру үшін облысымызға шетелдік мамандар келіп жатыр. Олар экологиялық жағынан таза азық- түлікті талап етеді. Сонда біз оларға не ұсына аламыз? Меніңше, жергілікті ғалымдармен қатар акционерлік қоғамдарда, фирмаларда қоршаған ортаны қорғау жөнінде әрқайсысының, өз бағдарламалары болуы керек. Сөз жоқ, осындай жағдайда күш біріктіре отырып, табысқа жетуге болады. Әрине, әлемдік деігейдегі жақсы приборларсыз экологиялық талаптардың бұзылуын жан-жақты бақылай алмайсыз. Сондықтан осы тұрғыда шешімді қадамдар жасалуы қажет. 
Қазіргі таңда экологияға, қоршаған ортаны қорғауға оң қадам жасалып жатыр. Бұл заңды да. Себебі адамдар табиғатты әбден бүлдіріп бітті. Ал табиғат пен адам егіз десек, оған тас бауырлық, қатыгездік емес, мейірімділік қажет. Біз келер ұрпаққа Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың 2030 Жолдауында айтылғандай, жасыл орман, құнарлы алқап, мөлдір де таза өзен – көл қалдырумыз керек. 
Ал алға қарай экологиялық сараптама мен аудитті жақсарту үшін төменгі мәселеге көңіл бөлу дұрыс болар еді. Оның ең бастылары сметалық құжаттардың сапасын одан әрі жақсартуға қол жеткізу, жаңа экологиялық таза технологияны өнеркәсіптерге енгізу, жоғарғы тиімді тәсілді пайдалану арқылы құнарлы жерлерді жаңадан өңдеу, оны қуаңшылықтан сақтау, су басудан, мұнай өнімдерінен сақтау. Минералды шикізат ресурстарын кешеді пайдаланупроблемасын шешіп, кіші және қалдықсыз ттехнологиялық процестерді енгізу,шаруашылық айналымға өнеркәсіп қалдықтарын кең қолдану керек. 
Қоршаған ортаны қорғау туралы түрлі семинарларды жиі өткізіп, сарапшыларды материалдық қолдау және оларға ақы төлеу ісін жетілдіруіміз керек. Сонда осы және басқа да шаралар экологиялық сараптаманы жетілдіріп, экожүйені қорғауға көмектесетін болады. 
Алматы қаласы еліміздегі ең ірі мегополис болып табылыды. Тау баурайында орналасқан, жел соқпайтын, климаты ыстық, қалада фотфхимиялық реакциялар тез жүріп, ауадағы неше түрлі лас компоненттер оңтүстік астана тұрғындарының денсаулығына айтарлықтай зиянын тигізіп отырғаны жасырын емес. Қала әкімшілігі ауа атмосферасын тазарту үшін « Таза ауа – жанға дауа » бағдарламасын жасап, оны бір қтар халықаралық форумдарда қорғап, европалық комиссия осының негізінде « Қала ауа бассейінің ластануы » атты екі жарлық бағдарлама бойынша қайтарымсыз бір милион евро грант бөлген болатын. Бағдарлама ТАСИС бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады. Осының нәтижесінде өткен жылдан бастап қалада елімізде ең қатаң экологиялық ереже қолданылып, қалаға этил бензинін әкелуге тиым салынды. 
Ақтөбе облысы Азия және Европа екі континенттің қиылысында 300,6 мың шаршы км аумақты алып, Қазақстанның алты облысымен, солтүстігінде Ресейдің Орынбор облысымен және оңтүстікгінде Өзбекстан Республикасының Қарақалпақ автономиалық облысымен шектесіп жатыр. Халқы 676,6 мың адамды құрайтын облыс 12 әкімшілік – аумақтық ауданға бөлінген облыс орталығының 245,8 мың тұрғыны бар, өнеркәсібі мен инфрақұрылымы дамыған Ақтөбе қаласы болып табылады. 
Климатының қуаңшылығына қарамастан, облыс аграрлық аумаққа жатады. Мемлекеттік шаруашылық жүргізу кезеңдерінде барлығы 156 шаруашылық, оның ішінде 112 совхоз және 44 колхоз ауылшаруашылығы өндірісінде 26 млн га жерлер, оның ішінде егістік жеолер – 2,3 млн га (8,6 %), жыртылған жерлер – 6,7 мың га (0,02%), көпжылдық шөптер – 0,9 мың га (0,01 %) шабындықтар – 469,7 мың га (1,8 %), жайылымдықтар – 24,0 млн га (89,7 %) құрайтын. Дәнді дақылдардың орташа түсімі аумақ бойынша гектарынан 1,5 – нан 12 центнерге дейін аутқиды. Ең жоғары егін түсімдері 1981 жылы – 1,7 млн тонна, ал 1992 жылы – 2,0 млн тонна құрады. 
Облыстың жер қорының жағдайы жақсартуға, топырақтың құнарлығын көтеруді, әсер құрылымының ауылшаруашылығының даму бағытына сәйкес өзгерістер енгізілетін шараларды қабылдауды қажет етеді. 
Жердің жағдайының өзгерістерін дер кезінде анықтау, оларды бағалау, қолайзыз процестерді болдырмаудың алдын алу және өзгеріске ұшыраған жерлерді қалпына келтірудегі мониторинг жүйесін қалыптастыру жалғастырылуда. 
Облыстың батыс шегарасында ұзындығы 70 км кіріп жатқан Жайық өзені алып етеді. Аймақтың өсімдіктер әлемі өте алуан түрлілігімен көзге түседі, мұнда жоғары дамыған сабақты өсімдіктердің 447 тегі мен 92 тұқымдастарына жататын 1057-ге тартатын түрлері өседі. 
Үстіміздегі жылы облыста жақсы егін өсірілді, 663,4 мың га егістік жерден 555,4 мың тонна астық бастырылды. әр гектардан жиналған егін өнімі орташа есеппен алғанда 8,5 центнерді құрады, 55,1 мың тонна картоп және 28,8 мың тонна көкеніс өндірілді. Келесі жылға егіске 64,4 мың тонна тұқым құйылды. 
Ауыл шаруашылығы барлық өнімдерінің көлемі 1633,0 млн теңгені құрады.өткен жылғымен салыстырғанда 114,6%. Ет, сүт өндірісі өсіп, барлық мал түрлерінің өскендігі байқалады. 
Облыста кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес бағдарламасында қарастырылған тұрғындарды әлеуметтік пен жұмыссыздыққа қоғау шаралары белсенді түрде жүзеге асырылуда. 2000-2005 жылдар аралығында жалақы алатын нақты еңбек етушілер саны 2,5 есе өсті. 2005 жылдың басында экономикада нақты жұмыспен қамтамасыз етіген. 
Қазақстанның жері қаншалық ұлан – байтақ болса, оның қойнауындағы табиғи байлықта соншалықмол әрі алуан. Ұлан ғайыросынау өлкенің қысы Сібірдің қақаған аязындай бетқорвса, жазы орта Азияның аптап ыстығындай ми қайнатады, бірде жер бедері Тайгаға ұқсаса, енді бірде шөлге ауысады. Бірде жасыл желегі жайқалған ойпаттарға кезіксең, ізінше бұйрат-бұйрат құмды жоталарға жолығасың. Аспанмен таласқан асқар таулар алыстан-ақ көзге түседі. Республиканың солтүтігінен басталатын шексіз, шексіз жзық дала Орталық Қазақстанның жеріне ойысқан сайын Сарварқаның ауыр қыраттарына ұласып, одан әрі оңтүстікпен оңтүстік шығысқа қарай Алтай, Сауыр – Тарбағатай тауларының сілемдеріне, Жоңғар алатауы мен Тяшь – Шаньға дейін барады. Республика териториясын емін-еркін төрт географиялық зонаға – орманды дала, шөлейт және шөл зоналарына бөлуге болады. 
Ендеше мал шаруашылығымен айналысқан ата-бабалармен жайылымдарға маусымдың өзгеруіне қарай пайдаланған. Қандай әрекет етсе де табиғат ерекшеліктерін ұмытпаған. Табиғатқа деген мұндай көзқарас экологиялық жағдайды сақтауға деген негіздеді. Сондықтан да ұзақ уақыт бойы топырақ, өсімдік жамылғыларының қалыптасып дамуына ірі өзгерістер болмаған. Бір кездері игерілместей болып көрінген Қазақстанның кең байтақ жері бұл күнде экономикалық қуатымызды арттырып отырған өндіргіш күштердің өсуінің, ғылыми техникалық өрлеудің әсерінен және қоршаған орта жағдайларын ескрмеу салдарында аз уақыт аралығында экологиялық дағдарыстаға аймаққа айналып отыр. Бұрынғы кеңестер одағы жүргізілген солақай саясаттың кесірінен Қазақстанда экололгиялық пробоемалар тіпті көбейіп кеткен. Одақ тұсында республиканың индустриалды қуатын көрсететін үлкен жетістіктер жөнінде ақпарат көп беріледі. Осының кесірінен аз мерзімнің ішінде табиғат байлығы ысырыап болды. Оның тағы бір себебі қоғамда табиғатқа деген тұтынушылық көзқарас қалыптасты. Қоғамдық қажеттіліктерді жалғыз объективті фактор, ал техникалық экономикалық есепті жалғыз дұрыс негіздеме деп тауып, табиғат дамуының заңдары мен экологиялық фактор ұмыт қалған жағдайда қоршаған ортаға деген дұрыс көзқарас қалыптаспайды. Жедел дамып отырған ғылыми- техникалық өрлеу де адамзаттың тұрмыс жағдайын жақсартумен қатар қоршаған ортаны ластап, қоғам мен табиғат арасында сәйкессіздік туғызады. Табиғат комплексі құрылымдағы компоненттердің өзара тепе-теңдігін байланысын бұзды. 
Қазақстандағы 182 мың га жайылымның 110 млн га жалпы жайылымның 60 пайызы әр түрлі деңгейде зиян шнкті. Егер ақшаға шақсақ, оның зияны 10 млрд теңгеге тең. Басқаша айтқанда, 5 млн қойды жоғалттық деген сөз. Бұл жайылымдарды қалпына келтіру үшін 110 млрд доллар қажет. Қайта құру жылдарында 7 млн гектар орманның көзін жойып алдық. Бұл шығын 30 млрд теңгеге тең. Оған жануарлар мен өсімдіктердің аса бағалы түрлерінің жойылғанын айтсақ, шеккен зиянымыздың орны толмайды. Адамзаттың іс-әрекеті табиғатта зат алмасу мен табиғи компонентердің байланысына да әсерін тигізбей қоймайды. Мысалы, орман ағаштарының кесілуі кесірінен топырақтағы ылғал мөлшері азаяды. 
Қорыта келгенде қазіргі экологиялық дағдарыстардың түпкі тамыры адам баласының табиғаттың қарапайым дамуы, зат және энергия алмасу заңдарын олардың теориялық негіздерін білмеуде жатыр. Елбасының « Қазақстан – 2030 » бағдарламасында көпшілікке үздіксіз экологиялық білім беру мәселесіне аса көңіл бөлуі бұл проблеманың маңыздылығын айғақтай түседі.

Қорытынды.

Қорыта келсек нәтижеде адамзаттың үлесінен күрт нашарлаған биологиялық жүйелер тиіп, жекелеген жануарлар мен өсімдіктердің популяцияларының кемуі мен жойылуы, адамзат қоғамы үшін болжанбаған теріс құбылыстарға әкелктін биосферадағы қайтымзыз өзгерістердің қауіпі туып отыр. 
Ғылымда табиғат ресурстарын қалай болса солай, стихиалы пайдаланудың уақыты өткенін ескертуде. Табиғатты пайдаланудың уақыты өткенін ескертуде. Табиғатты пайдалану адамның қатысуымен және қатысуынсыз қоршаған ортада жүретін күрделі процестердің барлығын ескере отырып,тек ғылыми негізде жүргізуі тиіс. Басқаша болуы мүмкінде емес, себебі адамның және оның қызметінің табиғатқа әсері күшейіп отыр. Қазір « экология » адам мен оның қызметінің табиғатқа әсерін күшейтіп отыр. Қазір соған бағытталған. 
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі « экология және табиғи ресурстар » ұзақ мерзімді стратегиясының басты мақсаты – тіршілік етудің экологияның аса қолайлы ортасын жасау, ал оның 4 басым бағдарының бірі болып экологиялық білім беру болып табылады. 
Қоршаған ортаны бұза отырып, кез-келген қазіргі заманғы қоғам өзінің болашағын жояды. Боллашақ ұрпақтардың дамуы үшін экологиялық тұрақтылықты сақтап қалу қажет. Экологиялық тұрақты болашақты сақтау үшән табиғи ортаның жағдайы бақылап, өнеркәсіптік қалдықтарды нормалау мен алдын алу,қалдықсыз және ресурстарды тиімді пайдаланатын технологияларды жасап, іске қосу керек. 5-ші маусымды бүкіл дүние жүзі қоршаған ортаны қорғау күні ретінде атап өтеді. 
Шынында бүгінде адамзат баласы экологиялық құрылымның басында тұр. Осы апаттың алдын қазірден бастап алмасақ ертең кеш болады. Еліміздің экологиясын сауықтырмай экономикасын түзей алмаймыз. Сондықтан барлық күш жігерімізді экологияны түзетуге жұмсауымыз керек және бұл тек біздің, экологтардың ғана емес барша халықтың ісі дегім келеді.