Байқоңыр космодромының экологиялық мәселелері

Байқоңыр  космодромының

экологиялық мәселелері. 

     Байқоңыр  космодромының қоршаған ортаға ерекше әсер ететіні кейінгі кезде ғана байқала бастады.

     Космодром орнағаннан кейінгі өзгерістер:

     1.Ұшырылған  космос корабльдері және басқадай  космостық аппараттар ауа режимін бұзды;

     2.Космос  корабльдерін тасымалдайтын зымырандардың  пайдаланатын отындары улы (радиоактивті) қосылыстардан тұратын болғандықтан, қоршаған ортаның мөлшерден тыс  улануына әкеп соғады;

     3. Космос кеңістігіне ұшырылған  зымырандар өсімдік әлеміне, жануарлар дүниесіне, сонымен қатар адамдарға айрықша әсер ететіні арнаулы түрде жүргізілген ғылыми- зерттеу жұмыстарында дәлелденді және олардың табиғи ортасы кенет бұзылып, өзгерістер, олардың ішінде өте қауіпті мутациялық өзгеріс туатыны байқалды.

      Байқоңыр космодромынан ұшырылған космос корабльдерінің қалдықтарының жерге түсетін аймақтары алдын ала белгіленген. Ол Жезді және Ұлытау аудандары территорияларының 10 пайызын қамтиды. Өйткені зымырандар осы көрсетілген аудандардың территорияларының үстін басып ұшады.

      РН- «Протон» зымыранын космос кеңістігіне  ұшырғанда, ауаға 200 тонна радиоактивті көміртектің қос тотығы, ал РН- «Союз»  зымыранын ұшырғанда , атмосфералық ауаға 133 тонна көміртектің қос  тотығы бөлінеді.Қазақ жерінің ауасына қосылған радиоактивті көміртектің қос тотығының мөлшері , кейінгі кездегі жүргізілген ғылыми деректердің қорытындыларына қарағанда, 221478 миллион тоннаға жеткен.Мұндай зымырандардың ашық түрде, жасырын жағдайда Байқоңыр космодромынан ұшырылып жатқан саны құпия сақталуда.1955 жылы Байқоңырдан ұшырылған зымырандардың саны 19-ға жеткен. Олардың ішінде өте улы радиоактивті отынмен ұшатын 8-РН «Союз», 8-РН «Протон»,

1-РН  «Зенит»,2-РН «Циклон» зымырандары  еді.Олардан бөлініп шыққан көміртектің қос тотығының мөлшері 2965 тоннаға жетті.Бірақ бұл нақты дәлелденген сан емес, тек теориялық жолмен есептелген. 

           Қандай да болмасын,ұшырылған зымыран-тасымалдаушылар апатқа ұшырауы – табиғи құбылыс. Неге десеңіз, техниканың аты техника ғой, ешкім де апат болмайды деп кепілдік бере алмайды.Осы апатқа бірнеше зымырандар: 1999 жылы РН «Протон» зымыраны,1996 жылы РН «Союз» зымыраны, 1997ж РН «Зенит» зымыраны, 1999 жылы қазанның 27-сі РН «Протон» зымыраны, 1999 жылы шілденің 5-і РН «Протон» зымыраны  ұшыраған .Олардың себебі, космос корабльдерін жасағанда, ұшуға дайындағанда бірнеше қателер кетуі мүмкін. Зымырандар жер бетінен 40-50 шақырым биіктікке көтерілгенде, бірнеше себептерге байланысты апатқа ұшырап отыратын жайттар болады. Зымырандар апатқа ұшыраған кезде, олардың бактеріндегі улы отындарының жарым-жартысы әуеде жанып кетеді де, ал қалған аз мөлшері жерге түседі.Олар табиғи ортаны ластайды.

     Сынақтан өткізілген зымырандардың  бәрі әуедегі озон қабатын  бұзып жібереді. Өйткені зымырандардың  отынның қалдықтары озон қабатына  айрықша әсер ететіні кейінгі  кезде байқала бастады. Зымырандар  пайдаланған отындарынын өте улы қосылыс – көміртектің радиоактивті элементтердің қос тотығы көп мөлшерде бөлініп шығады. Ол биосферада тіршілік ететін барлық тірі ағзаларға өте улы әсер етеді. Ауадағы және жердің үстінгі бетіндегі радиациялық тепе –теңдікті бұзып жібереді. Егер ауада көміртектің қос тотығы молаятын болса, онда күн сәулесі жерге түспей, мәңгілік қараңғылық басады. Көне заманда мұндай көріністер болғанын ғалым- биологтар жақсы біледі. 

    Байқоңыр космодромы айналаны қоршаған ортаға зиян келтірумен қатар адамзат баласына пайда келтіретіні де ғылыми тұрғыдан дәлелденіп отыр.Байқоңыр ғарыш айлағы космосты зерттейтін ғылыми – техникалық орталық болып қала беретіні айдан анық, оның келешегі зор, берері мол.