Экология және тұрақты даму

ПӘН:  «ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ»

Тұрақты даму тұжырымдамасы. «Тұрақты даму»  ұғымының пайда болу тарихы: Рим  клубы, Медоуз және Форестер еңбектері (өсу шектері, 1972). БҰҰ-ның қоршаған орта жөнінідегі бірінші конференциясының Декларациясы (Стокгольм, 1972). Рио-де Жанейроода (1992) және Йоханнесбургте (2002) өткен  Дүниежүзілік саммиттер. Еуропа қалаларының  тұрақты даму хартиясы (Ольборг қ., Дания, 1994). Тұрақты даму факторлары: экологиялық фактор (өркениет дами алатын дәліз шекаралары), экономикалық фактор(нарық жүйесін қайта құру), әлеуметтік фактор (ауылшаруашылық өндірісі, адам құқықтары, демография). Тұрақты  дамудың стратегиясы мен принциптері. Тұрақты даму деңгейлері – жергілікті, аймақтық, ұлттық, мемлекетаралық, әлемдік  деңгейлер. Әр деңгейдегі тұрақты даму мүмкіншіліктерін анықтаушы факторлар. Тұрақты дамуды қамтамасыз ету жолындағы  халықаралық ынтымақтастық. Тұрақты  дамудың ғылыми теориясын жасау  жолындағы халықаралық ұйымдардың қызметі.

Әлеуметтік  экологиялық дағдарыс және тұрақты  даму. Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеруі. Туылым мөлшеріне әсер ететін факторлар, отбасын жоспарлау әдістері. Урбандалу  проблемалары. Кедейшілік және табыстың әділетсіз бөлінуі. Энергетикалық  дағдарыс проблемалары және олардың  шешілу жолдары. Әлемдік азық-түлік  проблемасы, шешілу жолдары. Ресурстық  дағдарыс, себептері мен салдарлары, шешілу жолдары. Жер генофондарының өзгеруі, ортаның агрессивтілігінің  артуы, тірі организмдерге көрсетілетін әсерлердің жаңа түрлері. Соғыстар және лаңкестік: экологиялық зардаптары. Әскери өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы.

Табиғатты қорғау және тұрақты даму. Қоршаған ортаны қорғаудың принциптері мен әдістері. Ерекше қорғалатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі. Генетикалық әралуандылықты қорғау. Биосфералық резерваттар. Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы ролі. Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың теориялық негіздерін құру – тұрақты дамуға көшудің міндетті шарттарының бірі. Экологиялық білім мен экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуынын қамтамасыз етудегі ролі.

Қазақстан Республикасының тұрақты дамуының өзекті экологиялық проблемалары. Қазақстан республикасының табиғи ортасын тұрақсыздандыру процесстері, себептері мен салдарлары. Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары. Ядролық сынақтардың адамзатқа тигізетін зардаптары. ҚР территориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар. ҚР –дағы халыққа экологиялық білім және экологиялық тәрбие беру. ҚР-ның тұрақты дамуын қамтамасыз ету: Тұрақты даму тұжырымдамасы. Тұрақты даму стратегиясы және Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ету механизмдері.

Әлеуметтік  экологияның пәні жөне міндеттері, қалыптасу тарихы

Әлеуметтік  экологияның даму кезеңдері. Эмпирикалық кезең: бақылаулар арқылы алынған мағлұматтарды жинақтау кезеңі; глобалдық мониторинг және планетадағы экологиялық жағдайга баға беру; ДЦТ препаратын қолданудың экологиялық зардаптарына талдау жасау. ДЦТ-ның тірі организмдерге жөне адамға көрсететін қатерлі әсері. Р.Карсонның «Меңіреу көктем» атты кітабы. Ғылыми-техникалық прогрестің жағымсыз зардаптары және планетада қалыптасып отырған күйзелістік жағдай жөніндегі деректерді жинақтау кезеңінің басталуы. Әлеуметтік экологиядағы қоршаған орта ұғымы, қоршаған орта элементтерінің арасалмағы.

Қоршаған  ортаның әлеуметтік компоненті — қоғам, қоғамдық қатынастар, мәдениет. Еңбек сферасы – еңбек процесінің материалдық факторлары мен адамдар арасындағы қарым-қатынастардың жиынтығы – қоршаған ортаның бір бөлігі. Қоршаған орта элементтерінін ара салмағы. Іргелі экологиялық заң – минимум ережесінің өлеуметтік жүйеде әсер етуі. Адамның жасанды тіршілік ету ортасын құруы. «Өмір сүру сапасы» үғымына анықтама беру.

Демографиялық қысым, урбанизация, олардың табиғи жүйелерге әсері. Ресурстық дағдарыс және оның салдарлары. Ортаның жалпы агрессивтік деңгейінің артуы. Мутациялық процестер. Адамның тұқым қуалаушылық қасиеттеріне, қоршаған орта факторларының мутагендік әсерінің кешеуілдеп білінетін зардапарын бағалау жүйесі жөне қоршаған орта мутагендерінен қорғану. Генофондты қорғауға компенсациялық көзқарас проблемасындағы антимутагенез.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 2003.
2. Пехов А.П. Биология с основами экологии. Санкт-петербург, 2000.
3. Пономарева И.Н., Соломин В.П., Корнилова О.А. Общая экология. М.: 2005.
4. Тупкин Е.И. Общая биология с основами экологии и природоохранной деятельности: М.: ПрофОбрИздат, 2001. – 384 с.
5. Коробкин В.И., Предельский Л.В. Экология. Ростов н/Д: 2003. – 576 с.

Қосымша:

1. Моисеев Н.Н. Человек и ноосфера. М., 1990г.
2. Рузалин Г.И. Концепция современного естествознания. М. 1997 г.
3. Саданов А.К., Сүлейменова Н.Ш., ДәменоваН.С., Махамедова Б.Я. «Экология және тұрақты даму». Оқулық. ҚазҰАУ., 2009ж. 450б.