Экологиялық мониторинг

Экологиялық мониторинг және оның міндеттері, тәсілдері мен принциптері 

Орындаған: Абдіқары Асқат

Топ: ТТ-11-6к

Кіріспе 

Күні  бұрын жасалған экологиялық болжау табиғаттың өзгеруін бақылап отыруға көмектеседі. Экологиялық болжау — адамның іс-әрекетінің әсерінен биосферадағы процестер туралы, сонымен бірге жуық арада немесе болашақта болатын қалыптаскан тепе-теңдіктің бұзылуын болжайтын мәліметтер. Болжанатын құбылыстардың ауқымына қарай Экологиялық болжау ғаламдық (физикалық-географиялық), аймақтық (бірнеше ел, бір материк, мұхит және т.б.), ұлттық (мемлекет шеңберінде) және өңірлік (жергілікті шағын аумақпен шектелген) Экологиялық болжау болып сараланады. Болжам жасау үшін алдымен шаруашылық дамуының негізгі бағыттарымен қатар, оның болашағын және түпкі мақсатын анықтап алу қажет. Экологиялық болжау қысқа мерзімдерге, ұзақ жылдарға жасалады. Экологиялық болжаудың бір түрі-экологиялық мониторинг.

Анықтама 

  Экологиялық мониторинг(қоршаған ортаның мониторингі)-бұл  қоршаған орта жағдайын бақылаудың кешенді  түрі, қоршаған ортаның өзгерісін  антропогендік және табиғи факторлардың өзгеруі арқылы бағалау.

Мониторингтің түрлері 

Мониторинг  жүйесі немесе оның түрлері бақылау  объектілеріне қарай ажыратылады. Себебі, қоршаған ортаның компонеттеріне ауа, су, минералды-шикізат және энергетикалық  ресурстар, биоресурстар, қыртыстар  және т.б. жатады. Мониторинг жасау кезінде  зерттеу кешенді болуы маңызды.

Экологиялық мониторинг сатылары 

Экологиялық мониторинг- көпсатылық жүйе.  
 

   Детальдық

   Локалдық

   Халықаралық

   Ғаламдық

Экологиялық мониторинг сатылары 

• Детальдық мониторинг –ирархиялық сатының  ең төменгісі. Бұл жүйе бойынша зерттеу  шағын аумақты ғана қамтиды.
• Бірнеше детальдық мониторингтік жүйені біріктіргенде локалдық мониторингтік жүйе пайда болады. Локалдық мониторинг белгілі бір облыс немесе қала аумақтарын бағалауға арналған.
• Бірнеше локалдық жүйенің жиынтығы халықаралық мониторингті құрайды. Бұл кезде зерттеу объектісі мемлекеттің территориясы болады.
• Халықаралық мониторингтен кейінгі саты –ғаламдық мониторинг. БҰҰ бағдарламасына сәйкес барлық халықаралық мониторингтік жүйелер біріктіріліп,  тұтас ғаламдық мониторингтік жүйе құрылған. Бұл жүйеде бағалау процесстері ғаламдық деңгейде жүреді.

Ғаламдық  мониторинг туралы 

Ғаламдық  мониторингтік жүйе –Жер планетасының экологиялық проблемалар мен  ресурс тапшылығының алдын алуға  бағытталған, яғни озон қабығын сақтау, жер сілкіністерін болжау, ормандар мен тұщы су қорлырын сақтап қалу, жер  қабаттарының эррозиясын азайту болып  табылады. Бұл жүйеге мысал ретінде  “Ғаламдық жер сілкінісі мен  оның ошағын зерттеу” ұйымын алуға  болады.

Қоршаған  ортаның мониторингтік бағдарламасы 

Қоршаған  ортаның мониторингі белгілі  бір бағдарлама бойынша іске асады. Бағдарламаның негізгі элемнеттеріне:

• Қорғауға алынған объектілер жиынтығы;
• Белгілі бір аймақтың өзгеру көрсеткішінің жиынтығы;
• Әртүрлі экологиялық процесстердің өзгеру жиілігі жатады.

Мониторингті  алыс қашықта жасау 

Қазіргі таңда мониторингті дәстүрлі түрден бөлек, алыс қашықтықта (дистанционный  мониторинг) зерттеу тәсілі етек алуда. Мұндай мониторинг құрастыру үшін сымсыз ұялы құралдар мен телеметрикалық желінің  базалық сервиске ақпарат жеткізуі қажет. Мұндай жүйенің артықшылығы  ретінде базалық жүйенің мультиканалдылығын алуға болады. Яғни, мәліметтерді бір  базаға жинап, мониторингтің құрастырылуын  бірнеше есе жеделдетуге мүмкіндік  береді.

Алыс  қашықтан басқарудың зондтық жүйесі 

Мониторингтеу бағдарламасында  пилотсыз ұшақтардға,  жер серіктеріне көп каналды  датчиктертер орнатып, кеңінен қолдануға  мүмкіндік береді. Алыс қашықтықта зондтауды екі бөлікке бөліп  қарастырады:

• Анықталу аймағындағы белгілерді пассивті анықтау;
• Пассивті белгілерді ұшақ немесе спутник датчиктері арқылы жіберіп, анықталу аймағынан белгілерді активті түрде анықтау;
• Алыс қашықтан басқару Антариктика, Арктика, жанартау аймақтары секілді қауіпті аймақтарды зерттеуге кеңінен қолданылады.

Пайдаланылған әдебиеттер: 

• Израэль Ю. А. Экология и контроль состояния природной среды. - Л.: Гидрометеоиздат, 1979, — 376 с.
• Израэль Ю.А Глобальная система наблюдений. Прогноз и оценка окружающей природной среды. Основы мониторинга. - Метеорология и гидрология. 1974, № 7. — С.3-8.
• Герасимов И. П. Научные основы современного мониторинга окружающей среды". - Известия АН. Сер. геогр. 1978. № 3, с.13-25.
• Сюткин В. М. Экологический мониторинг административного региона (концепция, методы, практика на примере Кировской области). — Киров: ВГПУ, 1999. — 232 с.

Слайд бойынша сұрақтар 

1. Мониторинг  деген не?
2. Мониторингтік  жүйе неге қарап ажыратылады?
3. Мониторингтің  қандай сатылары бар?
4. Детальдік мониторинг деген не?
5. Детальдік мониторингтің жиынтығы нені құрайды?
6. Халықаралық мониторингтің зерттеу объектісі ретінде не алынған?
7. Ғаламдық мониторинг дегеніміз не?
8. Жер бетінде алыс қашықтықта басқару үшін қандай құрал-жабдықтар қолданылады?
9. Алыс қашықтықта басқарудың қандай артықшылығы бар?
10. Зондтық басқарудың ең басты артықшылығы қандай?