Ноосфера Қабығы

Жоспар.

I.Кіріспе.

II.Негізгі бөлім.

А) Жер ғаламшарындағы органикалық дүние эволюциясының бірнеше кезеңдері.

Б) Биосфера эволюциясының келесі жаңа кезеңі-ноосфера.

В) Ноосфераның пайда болуы мен дамуы.

III.Қорытынды.

IV.Пайдаланған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

Ноосфера (грекше "noos" ақыл-ой, сана, "sphaira" — шар ) деген ұғымды білдіріп, "саналы қабық" деп аталады. немесе Антропосфера (грек. antһropos — адам, spera — қабық) — биосфераның жаңа жағдайға көшкен деңгейі; адамның саналы түрде жүргізген іс-әрекеттерінен туындайтын жер сферасындағы барлық өзгерістер мен олардың дамуын анықтайтын басты фактор;ғаламдағы адамзаттың мекендейтін аясы. Адам баласы уақыт пен кеңістікке қатысты биосфера шегінде және ғарышта өмір сүре алады. Бірақ адамзаттың тұрақты мекені — Жер..[1]

Ноосфера – ақыл-ой сферасы  деген түсінікті алғаш 1927 жылы француз  ғалымдары Э.Леруа (1870 – 1954) мен Тейяр  де Шарден Пьер (1881 – 1955) енгізген. .[2] 

1930—1940 жылдары В.И. Вернадский  ноосфера туралы ілімді дамытып,  терендете түсіндірді. Ол ноосфераны  биосфера эволюциясының жаңа  сапалы деңгейі, биосфера мен  адам қоғамының байланысында  пайда болған деп қорытынды  жасады. .[2] 

Ноосфера – табиғат  заңдылықтарының қоғамның ойлау  заңдарымен және әлеуметтік-экономкалық  заңдылықтармен тығыз байланысып жататын  біртұтастығын (бүтіндігін) басқарушы  жоғарғы тип. Ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамуы бұрын игерілмеген жерлерді игеріп, бұрын пайдаланылмай келген табиғат байлықтарын пайдаға асырып қоймай, ғарыш кеңістігін, ғаламшарларды игеруге, ядролық қарулар жасауға мүмкіндік берді.[2]  Қазіргі кезде ғылыми-техникалық прогресс бүкіл Жер шарын қамтып отыр. Энергияның жаңа көздерін бүкіл адамзат бірлесе отырып, пайдалануға басты назар аудару көзделуде. Ноосфера кезінде Жер бетіндегі барлық халықтың тіршілік деңгейін және қоғамның қажетін көтеру үшін биосфераның қалыпты жағдайын сақтауға айрықша көңіл бөлінеді.

Ноосфераның пайда болуы мен дамуы.

Жер ғаламшарындағы органикалық  дүние эволюциясының бірнеше  кезеңдерін ажыратады. Бірінші кезең  — заттардың биологиялық айналымы пайда болып, биосфераның қалыптаса  бастауы. Екінші кезең — тіршіліктің  күрделене түсіп, көп жасушалы организмдердің пайда болуы. бұл екі кезеңді  ғылымда биогенез, яғни тіршіліктің  толық мәнінде пайда болу кезеңі деп атайды. Биосфера эволюциясының үшінші кезеңі — адам қоғамының пайда болуымен ерекшеленеді.

Биосфера эволюциясының келесі жаңа кезеңі — қазіргі деңгейі. Мұны ғылымда ноосфера кезеңі деп атайды. Грекше "noos" ақыл-ой, сана, "sphaira" — шар деген ұғымды білдіріп, "саналы қабық" деп аталады. Ноосфера — адамның санасы, ақыл-ойы шешуші рөл атқаратын биосфераның жаңа эволюциялық деңгейі.

Ноосфера ұғымын ғылымға 1927 жылы француз ғалымдары философ,математик,палеонтолог Э.Лepya және анторполог П.Тейяр де Шарден енгізді. Олардың ұғымы бойынша ноосфера биосферадан да жоғары деңгейдегі, бүкіл ғаламшарды қамтитын "ойлау қабығы".

Биосфераның ноосфераға ауысу кезеңіне орыс ғалымы М.И.Будько терең талдау жасаған (1984 ж.). Ол биосфераның қалыптасуында адамзат қоғамының біртұтас екендігін ұмытпау керектігін ерекше ескертті. Қазіргі кезде ғылыми-техникалық прогресс бүкіл Жер шарын қамтып отыр. Энергияның жаңа көздерін бүкіл адамзат бірлесе отырып, пайдалануға басты назар аудару көзделуде. Ноосфера кезінде Жер бетіндегі барлық халықтың тіршілік деңгейін және қоғамның қажетін көтеру үшін биосфераның қалыпты жағдайын сақтауға айрықша көңіл бөлінеді.

ХХ ғасырда табиғатты  ысырап етпей игеру ғылымға жаңа бағыт берген, атақты табиғаттанушы, энциклопедист ғалым В.В.Вернадский ноосфера ұғымының негізін салды. Ол литосфераға, гидросфераға, атмосфераға және биосфераға қосымша ноосфера тұжырымдамасын ұсынып, адамның табиғатты сырапсыз пайдалануы негізінде жаһандық деңгейде туындап отырған проблеманы шешуге адамның ақыл-ой жүйесін бағыттайды. Бұл – бүгінгі таңдағы ғылымда, іс-жүзінде, әрбір қоғамда пайдалануға тиісті қағида. Ол ноосфераны биосфера мен қоғамның өзара қарым-қатынасынан туындайтын тіршіліктің жаңа формасы, бұл саналы, ақыл-ойы жетілген адамзаттың бағыттауымен қалыптасатын биосфераның жаңа эволюциялық жағдайы деп түсіндірді.

1930—1940 жылдары В.И. Вернадский ноосфера туралы ілімді дамытып, терендете түсіндірді. Ол ноосфераны биосфера эволюциясының жаңа сапалы деңгейі, биосфера мен адам қоғамының байланысында пайда болған деп қорытынды жасады.

Адам санасы мен ғылыми ойдың рөлін бағалай келе В.И.Вернадский мынандай   қортындылар жасады:

1.ғылыми шығармашылықтың  дамуы адамның өзі тұратын  биосфераны өзгертетін күш болып  табылады.

2.Биосфераның өзгерістері  ғылыми ойдың өсуі мен қатар  жүретін құбылыстар.

3.Биосфераның бұл өзгерістері  адам еркінен тыс, стихиялы  түрде, табиғи процесс ретінде  жүреді.

4.Тіршілік ортасы-биосфера  планетасының ұйымдасқан қабықшасы  болғандықтан, оның геологялық тарихына  да оны өзгертудің жаңа факторы-адамзаттың  ғылыми жұмысының енуі биосфераның  жаңа фазаға, жаңа күйге-ноосфераға  өтуі табиғи процесс. [4] 

В.И. Вернадскийдің  пікірі бойынша: "Ноосфера — табиғат пен қоғам заңдылықтары өзара бірігіп әсер ететін біртұтас жоғары жүйе". Биосфераның ноосфераға ұласуы кезінде бүкіл адамзат бірігіп шешетін мәселелерге ерекше көңіл бөлу қажеттігін ғалым атап көрсетті.

Ноосфера кезінде бүкіл  адам баласының ақыл-ойы, санасы, ғылымы және әлеуметтік еңбегі бір арнаға түсуі керек. Адам мен табиғат  арасындағы қарым-қатынасты адамның  саналы ақыл-ойы басқарған кезде  ғана жеңіске жетеді деп атап көрсетті. Ноосфера кезінде табиғат пен  қоғам арасындағы өзара байланыс айқын байқалады. Бұл кезде бүкіл  адамзат үшін ғылымды дамытып, табиғаттың да, қоғамның да бір-бірімен үйлесімді  өркендеуіне жол ашылу керек. Бұл кезде әрбір жеке тұлғаның да өсуіне көңіл бөлінеді.

Ноосфера-сана, ақыл-ой қабаты, экологияның төрт заңы.

Бірінші заңы-барлығы барлымен байланысты.

Екінші заңы-материя жойылмайды, жоқтан пайда болмайды, ол бір түрден екінші түрге өтеді.

үшінші заңы-табиғат өзі  жақсы біледі. Амудария, Сырдария суын көп пайдалану арқасында Арал теңізі денгейі төмендеді.

Төртінші заңы-тегін ешнәрсе  жоқ. Адамның еңбек қызметі нәтижесінде   экожүйеден алынған нәрсенің барлығы  қайтарылуы тиіс. Біздің көптеген  қателіктеріміз табиғаттағы барлық құбылыстардың  өзара байланысын  практикада пайдалана  білмеуімізге байланысты туындап отыр.

 Соңғы жылдары экологиялық мәселелер — бүкіл адамзатты толғандырып отырған күрделі мәселелердің біріне айналып отыр. Қоғамның өркендеп дамуы, табиғат байлықтарын ұқыпты пайдаланумен тығыз байланысты. Қазір табиғат байлықтарын дұрыс пайдаланбаудан және технологиялық процестердің жетілмегендігінен қоршаған ортаның ластануы адамның денсаулығына да қауіп төндіруде. Адам денсаулығын сақтау, адамның үзақ өмір сүруіне кажетті жағдай жасау — қоғамның басты міндеті. Ол үшін қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланысқа ерекше назар аударылады. Осыған сәйкес казіргі кездегі әлеуметтік экология ғылымының басты мәселесінің бірі—адам денсаулығына зиянды жағдайларды болдырмау.

XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап ауқымды түрде экология ғылымы да қалыптасып келеді. Оның зерттейтін басты бағыттарына да әлеуметтік экология және адам экологиясы жатады.[3] Алдыңғы елу жыл ноосфераға жедел өтудің қажеттілігін көрсетті. Ғылыми-текхникалық революцияның нәтижесінде табиғатқа антропегендік әсер ету биосфераны қалпына келмес өзгерістерге әкелді. Ядролық энергияны пайдалану жердегі өмірдің бір мезгілде жойылуына әкелуі мүмкін. Екінші жағынан, қоғам эволюциясының жылдамдауы тұрақты даму мақсатында планеталық көлемдегі ұжымдық жұмыс жасауды, яғни біріге отырып әрекет етудә қамтамасыз етеді. Компьютердердің пайда болуы жылдам ақпарат алмасудың желісін жасауға мүмкіндік берді.Әлемде ары қарай танымның күшті құралы синергетика пайда болды. 

Табиғаттағы, қоғамдағы және олардың өзара қарым –қатынас үдерістерін зерттеуде синергетикалық бағытты қолдану В.И. Вернадскиийдің сәуегейлік сөздерінің нақты мазмұнын толықтыруға мүмкіндік береді. Осы себептілік байланыстарды зерттеу және табиғи өзін – өзі ұйымдастыру үдерістері адамның орны мен рөлін анықтау қазіргі ғылымның ортақ мәселесі болып табылады. Даму тепе – теңсіздіктің тереңдеуімен байланысты. Бұл ауытқулардың саны мен тереңдігі бифуркациясы көлемінің ұлғаюына алып келеді. Жалпы алғанда, осы жағдай адамзаттың дамуына қауіп төндіреді. Жаһандық қатердің алдын алу үшін жаңа келісілген ойлау, барлық адамзаттың күш –қуатының үйлесімділігі қажет. Жүйелік бағыттардың негізінде экологиялық мәдениет тұрмысының ерекше түрі, жаһандық рухани таным мен жаһандық ғылыми білімдердің синтезі реттеудегі мазмұнды анықтайды.

 

 

Қорытынды.

Ноосфера-сана, ақыл-ой қабаты, экологияның төрт заңы.

 

Бірінші заңы-барлығы барлымен байланысты.

 

Екінші заңы-материя жойылмайды, жоқтан пайда болмайды, ол бір түрден екінші түрге өтеді.

 

үшінші заңы-табиғат өзі жақсы біледі. Амудария, Сырдария суын көп пайдалану арқасында Арал теңізі денгейі төмендеді.

 

Төртінші заңы-тегін ешнәрсе жоқ. Адамның еңбек қызметі нәтижесінде   экожүйеден алынған нәрсенің барлығы қайтарылуы тиіс. Біздің көптеген қателіктеріміз табиғаттағы барлық құбылыстардың өзара байланысын практикада пайдалана білмеуімізге байланысты туындап отыр. Алдыңғы елу жыл ноосфераға жедел өтудің қажеттілігін көрсетті. Ғылыми-текхникалық революцияның нәтижесінде табиғатқа антропегендік әсер ету биосфераны қалпына келмес өзгерістерге әкелді. Екінші жағынан, қоғам эволюциясының жылдамдауы тұрақты даму мақсатында планеталық көлемдегі ұжымдық жұмыс жасауды, яғни біріге отырып әрекет етуді қамтамасыз етеді. Ноосфера кезінде бүкіл адам баласының ақыл-ойы, санасы, ғылымы және әлеуметтік еңбегі бір арнаға түсуі керек. Адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты адамның саналы ақыл-ойы басқарған кезде ғана жеңіске жетеді деп атап көрсетті. Ноосфера кезінде табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланыс айқын байқалады. Бұл кезде бүкіл адамзат үшін ғылымды дамытып, табиғаттың да, қоғамның да бір-бірімен үйлесімді өркендеуіне жол ашылу керек. Бұл кезде әрбір жеке тұлғаның да өсуіне көңіл бөлінеді. Жалпы алғанда, осы жағдай адамзаттың дамуына қауіп төндіреді. Жаһандық қатердің алдын алу үшін жаңа келісілген ойлау, барлық адамзаттың күш –қуатының үйлесімділігі қажет. Жүйелік бағыттардың негізінде экологиялық мәдениет тұрмысының ерекше түрі, жаһандық рухани таным мен жаһандық ғылыми білімдердің синтезі реттеудегі мазмұнды анықтайды.

 

Пайдаланған әдебиет 

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9

2. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6

3. Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-175-4

4.Оспанова « Экология  »

5. www.google.kz/search