Қоршаған ортадағы ауыр металдар

Кіріспе

Қоршаған  ортаны қорғау, табиғи байлықтарды толық және тиімді пайдалану, өндіріс қалдықтарын залалсыздандыру, олардан қажетті өнімдер өндіру қазіргі күннің өзекті мәселелері болып отыр.  
Қазіргі кезде Қазақстанда ауыр металдар мен олардың қосылыстарын өндірумен айналысатын көптеген түсті металлургия өндірістері жұмыс істегендіктен, ауыр металдардың қоршаған ортаның объектілерінде жиналуы мен тірі ағзаларға зиянды әсерін зерттеуге ерекше көңіл бөлінуде. 
Ауыр металдар дегеніміз - тығыздығы темірдің тығыздығынан (7,874 г/см³) артық болатын түсті металдар тобы. Оларға мырыш, қорғасын, қалайы, марганец, висмут, мыс, сынап, сүрме, кадмий жатады. Ауыр металдардың көптеген қосылыстары, әсіресе, тұздары ағза үшін зиянды. Олар тағам, ауа, су арқылы ағзаға түскенде, ыдырамайды, кейбір органдарда (бүйрек, буын, бауыр т.б.) жиналып, денсаулыққа қауіп төндіреді. Сондықтан ауыр металдардың қоршаған ортадағы мөлшері белгіленген шкаладан аспауы керек.  
ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасы негізінде біздің елімізде күрделі табиғат жағдайы қалыптасты. Адамның табиғатты өзгертуі өте қауіпті жағдайға айналды. 
Шығыс Қазақстан тау-кен өнеркәсібі түсті металлургияның кәсіпорындары молынан шоғырланған облыс. Сол себепті, облыста ластағыш заттардың жалпы шығарындысы 1990 жылы 345,5 мың тоннаны құрады. Бұл кәсіпорындарында қорғасын, мырыш, титан, магний, күкірт қышқылы, түрлі бағалы және сирек металдар, тау-кен жабдықтары, басқа да өнімдер өндірілетін, 3217 ұйымдастырылған, 2484 стихиялы

Урезанное содержание работы для ознакомления

Өскемен қаласының  атмосфералық ауасының ауыр металдармен ластануы. 
Қоршаған ортаны қорғау, табиғи байлықтарды толық және тиімді пайдалану, 
өндіріс қалдықтарын залалсыздандыру, олардан қажетті өнімдер өндіру  ... ... ... ... отыр. 
Қазіргі  кезде  Қазақстанда ауыр  металдар  мен олардың қосылыстарын 
өндірумен  ...  ...   ...   ...   ...   ... ауыр ... қоршаған ортаның объектілерінде жиналуы  мен 
тірі ағзаларға зиянды әсерін зерттеуге ерекше көңіл бөлінуде. 
Ауыр металдар дегеніміз - тығыздығы темірдің тығыздығынан (7,874 ...  ...  ...  ...  тобы.  Оларға  мырыш,   қорғасын,   қалайы, 
марганец,  висмут,  мыс,  сынап,  сүрме,  ...  ...  Ауыр  ... ... әсіресе, тұздары ағза үшін зиянды.  Олар  тағам,  ... ... ... ...  ...  ...  органдарда  (бүйрек,  буын, 
бауыр  т.б.)  ...   ...   ...   ...   ...   ауыр 
металдардың қоршаған ортадағы мөлшері белгіленген шкаладан аспауы керек. 
ХХ ғасырдың екінші  жартысындағы  қоғам мен ...  ...  ... ...  ...  ...  ...  табиғат жағдайы қалыптасты. 
Адамның табиғатты өзгертуі өте қауіпті жағдайға айналды. 
Шығыс Қазақстан тау-кен ... ...  ...  кәсіпорындары 
молынан шоғырланған облыс. Сол себепті,  облыста  ластағыш  заттардың жалпы 
шығарындысы  1990  жылы  345,5  мың ...  ...  Бұл ... ... ... ... ...  қышқылы,  түрлі бағалы  және  сирек 
металдар,  ...  ...   ...   да   өнімдер   өндірілетін,   3217 
ұйымдастырылған, 2484 ... ...  ...  ...  бар  ... ... ... келген-ді. 
Өскемен қаласының  ауыр  металдармен  ластану  қауіптілігі біріншіден, 
өндіріс орындарының қала ...  ...  ...  ... орны және климаттық ерекшеліктерімен байланысты. 
Өскемен қаласы –  ірі  ...  ...  ...  ...  экологиялық 
тұрғыдан алғанда Қазақстанның өндірістік қалдықтармен  интенсивті  ... бірі ... ... қаласы Үлбі  мен Ертіс  өзендерінің 
алқабында  орналасқан.  Физика-географиялық  орналасу  ...  ...  ...  және  ...   ...   ...   сейіледі.   Өскемен 
қаласындағы  өндіріс  орындарынан  ...   ...   ...   заттарға 
өндірістік  шаң,  күкірт  ...  және   ауыр  ...  ...  ... ...  ...  ...  жағынан аса қауіптілері -  ауыр 
металдар. 
Бүгінгі таңда ... ... ... ...  ... ... сапасын тәулік бойы бақылап отыр. ГШҚО 2005 жылдың  1- 
ші  желтоқсанынан бастап  анықтай бастаған  ауа  ...  ...  ... ...  ...  ...  жартысындағы  қаланың атмосфералық   ...  ...  ...  ...   ...   ... – 2,9 ШРК, ... диоксиді – 1,7 ШРК, азот диоксиді – 1,6  ШРК, 
формальдегид пен өлшемді заттар (шаң) – 1,3 ШРК, ... – 1,2  ШРК,  ... 0,9 ШРК, хлор мен ... оксиді – 0,3 ШРК, күкірт қышқылы мен мышьяк  – 
0,2 ШРК, ... ... – 0,1 ... ... ... ... белгіленген мөлшерден асқан жоқ. 2006 
жылдың бірінші жартысы аралығында қорғасынның қала бойынша мөлшері 0,9  ... ... ... ... кадмий  концентрациясының да  0,05- 
тен  0,09-ға  ...  ...  ...  ...  ...  ...   барлық 
аймақтарының атмосфералық ауасында мыс пен мырыштың мөлшері айтарлықтай көп 
емес. Атмосфералық ауаның ластану индексі 7,6 ... ... және оның ... ... ... мөлшері 
0,2  ШРК құрады.  Әсіресе,  мышьяк  концентрациясының өсуі   ...   ... ... мен ... ... қала ... ... 0,9ШРК құрады.Двигательдердің 
шығаратын зиянды заттардағы  қорғасын  бөлшектері  атмосфераның  қорғасынмен 
ластануының   ...   ...   ...   ...   тетраэтилқорғасын   немесе 
тетраметилқорқасын  қосу  арқылы  октан  ...  ...  ...  олар 
антидетонатор ретінде әсер етеді.  Атмосферада  қорғасын  мөлшері ауа  райы 
жағдайына байланысты әр түрлі ... көп ...  ...  ... ... жиналуы мүмкін.  Осындай  қауіп-қатерге ...  ... ... ... ... ...  қорғасын  мөлшерін  қадағалау шарасы 
ұсынылды және жартылай енгізілді. 
Атмосфераны ластағыш заттар табиғи және  ...  ...  ... ... ...  ...  болып  бөлінеді.  Ластағыштардың  көбі 
(пестицидтер, пластмассалар, беттік  активті  заттар,т.б.)  ...  ... баяу ...  ал  ...  ауыр  ...  улы  ...  (сынап, 
қорғасын  т.б.  ауыр  металдар)  мүлде   залалсыздандырылмайды.   әр   түрлі 
ластағыштардың ... ... ... ...  зардаптарға  ұшыратады:ормандар 
мен  өсімдіктердің  өнімділігі  азаяды,  табиғи  биогеоценоздың  тұрақтылығы 
бұзылады, металдар, металл конструкциялары және ... ...  ...  ...  бүлінеді.  Ластанған аймақтарда  адамдардың,  әсіресе, 
балалардың  ауруы,  оның  ішінде  тыныс  алу  ...  мен қан   ... ... ... т.б. ... ... көбейеді. 
Өндірістің  интенсивті  дамуының  әсерінен  қоршаған  ...   ...  ...  ...  ...  ...  аймақтар 
пайда болуда. Бұл халық денсаулығына зиянды әсер ... ... зат  ...  ...   ...   мен   ...   ...   т.б. 
туындауына  әкелуде.Алдыңғы  қатарлы  гигиенистердің   пікірінше,   ... ... ... ... 70%,  өлім  ...  ...  және  аномалиялардың  57%  байланысты.  Өскеменде   атмосфераға   ауыр 
металдардан  ...  ...   ...   бөлінеді.   Олардың   ... ... ... ... ... шаң жатады. Осы токсиканттардың 
ішінде адам ағзасына әсер ету күшіне қарай қорғасын – аса ...  ... ... ... қаласы тұрғындарының денсаулығына  ауыр  металдардың 
әсерін анықтау үшін мен емдеу-профилактикалық мекемелердің 2000-2001  жылдар 
аралығындағы статистикалық мәліметтерін пайдаландым. 
Өндірістік қалдықтар қала  ...  ...  кері  әсер  ... көптеген  ауру  түрлерінің  өсуіне  әкеліп  отыр.  ...  ...  ...  ...  көрсеткіштері 1489,0-ден 1512,5-ке  дейін 
өскен.Өскемен қаласы бойынша онкологиялық аурулардың деңгейі 13,0-ден 17,4- 
ке  дейін,  ...  ...  ...  ...  – ...  21,5-ке  дейін; 
жасөспірімдерде – 4,4-тен 5,2-ге дейін; балаларда  – 2,4-тен 3,7-ге  дейін 
өскен. Эндокриндік ... ... ... ...  ...  ...  ... – 93,4-тен 102,9 дейін;  жасөспірімдерде – ...  ... ... – ... ... ...  Қан ...  жүйесі  ауруларының 
154,1-ден 163,4-ке өскендігі байқалып отыр.Тұрғындар арасында тыныс  ... ... ...  төмендегені анықталып,  керісінше,  асқазан 
ауруларының ... ... 99-ға ...  ...  –  78,5-тен  87,6-ға; 
жасөспірімдерде  –  114,3-тен  ...  ...  –  ...   ... ... ...  үшін  ...  заттардың  пайда  болуына  жол 
бермеу керек. Ауыр металдармен ластану дәрежесі жоғары  ...  ...  ... ... ... ... ...  жағдайды  тұрақтандыру  мен 
жақсарту үшін ... ... ... және  ұйымдастыру  шараларын 
жүргізу керек: 
1. Қоршаған ортаның ауыр  металдармен  ластану  ...  ... ... ... ... бақылау жасау және «ауыр 
металдар -  өсімдік – жануар  – ...  ...  ... жұмыстарын жүргізу. 
2.  Шығыс Қазақстан облысы  ...   ...   ...   ... мен СЭС басқармасы  өндіріс  орындары  басшыларынан 
қоршаған ортаға  өндіріс  ...  ...  ...  ... жол ... ... өндіріс орындарында аварияларға жол бермеуді; 
– жаңа қалдықсыз технологияларды енгізіп, өндірістік      ... ... ... ... ... ...  қоршаған  ортаға  қауіпсіз  арнайы 
орындарда сақтауды талап етіп және қол жеткізуі ... үшін ... ... ... ... – көпшіліктің қолға 
алар ісі, оған  бүгінгі ұрпақтың  да  қосар ...  мол.  ...  ...  ...  ...  ...  тіршілік  құны   – 
демалатын ауаның тазалығына ат үсті қарамағанымыз абзал. 
Пайданылған эдебиеттер 
1.   Ж.Бейісов,  ...  ...  ...   ...   //   ... ж 3маусым. 
2. Ә.Бейсенова «Өскемен үстіндегі қара түнек» // Дүние урналы, 2005 ж №5 
3. ... ... ... ... ... // Дидар газеті, 2004ж 
27 наурыз 
4. М.Берікбол «Өскеменнің ауасын кім ластайды?» // Жас Алаш газеті ... ...  ... «Экологоиялық зиян: сипаттамасы, денсаулыққа әсері, сот 
арқылы өтелуі.» // Алматы, 2001ж