Автовокзал

Компоненттер

Деректер базасының жұмысы үшін арналған компоненттер DataAccess, DataControls, Midas, Qreport және DesisionCube беттерінде орналасқан. Деректерге рұқсатты ұйымдастыру үшін арналған визуалды емес компоненттер DataAccess парағында орналасқан:

• TDataSource – ДЖ-ның күйін орнатуға, ДЖ-дағы өзгерістерді бақылауға мүмкіндік береді;
• TTable - ДБ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны;
• TQuery – ДЖ-сін шығарумен қатар кестеде өшіру, қосу, жаңарту операцияларын орындайды;
• TBatchMove – деректерді бір ДЖ-нан басқаларына көшіру және ауыстыруды жүзеге асырады;
• DBGrid – тор (кесте);
• DBNavigator – навигациялық интерфейс;
• DBText – жазу;
• DBEdit – біржолдық редактор;
• DBImage – графикалық бейне;
• DBListBox – қарапйым тізім;
• DBComboBox – комбинацияланған тізім;
• DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырып қосқыш.

 

1.4 Деректер қорын  басқару жүйесіндегі деректерді  өңдеудегі негізгі операциялар  мен  навигациялар.

Навигациялық әдістер  бірлік жазбамен жұмыс жасайды және ДҚ-ның сілтеуіш ұғымымен байланысты. Сілтеуіш ұғымының негізінде нақты  ДҚ-дағы ағымдағы жазбаның көрсеткіші түсіндіріледі. ДҚ-ң сілтеуішін өзгерту  үшін 5 әдіс бар:

Procedure First – ДҚ-дағы бірінші  жазбаға сілтеуішті орнатады.

Procedure Last – ДҚ-дағы соңғы  жазбаға сілтеуішті орнатады.

Procedure Prior – ДҚ-дағы жазбаның  алдындағы жазбаға сілтеуішті  орнатады.

Procedure Next - ДҚ-дағы жазбадан  кейінгі жазбаға сілтеуішті орнатады

ДҚ-на өзгеріс енгізу.ДҚ-ның property CanModify: Boolean; қасиеті ДҚ-ның dsInsert және dsEdit жағдайына ауыса ала  ма (CanModify=True) немесе ауыса алмай ма (CanModify=False) екенін анықтайды. Бұл қасиет ДҚ-ның ReadOnly қасиетінің мәніне тәуелді. Егер ReadOnly=True болса, CanModify автоматты  түрде False болады. Ал егер ReadOnly= False болса,  CanModify True-мен қатар False мәнін де қабылдай алады.

 

1.5  Ағымдағы  жазбаны өзгерту.

ДҚ-дағы жазбаны өзгерту  үшін Edit әдісі арқылы dsBrowse жағдайынан dsEdit жағдайына ауыстыру керек, одан кейін жазбаның бір немесе бірнеше  мәндеріне өзгеріс енгізіп, ДҚ-дағы өзгертілген жазбаны сақтау үшін Post әдісін қолдануға болады. Жақсы  нәтиже жағдайында Post ДҚ-рын dsEdit жағдайынан dsBrowse жағдайын ауыстырады.

Ал ДҚ-дағы өзгертілген  жазбаны сақтаудан бас тарту  үшін Cancel әдісі қолданылады. Және ол ДҚ-рын dsEdit жағдайынан dsBrowse жағдайына  ауыстырады.

Procedure SetFields(const Value: array of const) әдісі Edit, Post және өзгертілген  жазбаның өрістеріне мәндерді  меншіктеу әрекеттерінің әдістерінің  функционалдығын біріктіреді. Бұл  әдістердің орындалу барысында  ДҚ dsEdit режиміне ауыстырылады. Одан  кейін жазбаның өрістеріне Values ашық  массивінде тізімделген мәндер  меншіктеледі.Мысалы, өріске Real типін  меншіктесе символдың мәні ерекше  жағдайдың тууына әкеледі. Жазбаның  өрістеріне мәндерді ойдағыдай  меншіктеп болған соң Post әдісі  автоматты түрде орындалады.

 

 

Жаңа жазбаны  қосу

ДҚ-на жаңа жазбаны қосу үшін ДҚ-рын dsBrowse жағдайынан dsEdit жағдайына  ауыстыру үшін Insert әдісін шақыру қажет. Одан кейін бір не бірнеше жазба  өрісіне мәндер меншіктеледі де ДҚ-дағы жаңа жазбаны сақтау үшін  Post әдісі  орындалады.

procedure Append әдісі Insert әдісіне сәйкес келеді, бірақ ол жазбаны ДҚ-ның соңына қосады, ал Insert ағымдағы жазбадан кейін қосады. Индекстелген деректер қоры үшін Append әдісі Insert секілді орындалады.

Procedure InsertRecord(const Values: array of const); әдісі

InsertRecord әдісінен айырмашылығы  ол жаңа жазбаны ағымдағы жазбадан  кейін емес, ДҚ-ның соңғы жазбасынан  кейін орналастырады.

Жазбаны өшіру

ДҚ-дағы ағымдағы жазбаны  өшіру Delete әдісінің көмегімен орындалады. Мысалы Table1.Delete;

Жазбаны өшіру программалық түрде қандай да бір компонентте  алдын-ала қарастырылған болса, автоматты  түрде орындала алады. TDBGrid компонентінде Ctrl+Del пернелерінің комбинациясын басу жазбаны өшіруге алып келеді. Ол өшіруге рұқсат сұратуды шақыртады  немесе шақырмайды.

Әртүрлі деректер қорын басқару  жүйесіндегі жазбалар екі тәсілмен өшіріле алынады:

• ДБК-дегі жазбаны өшірілген етіп белгілеу. Жазбаның өзі деректер қорынан өшіріліне алмайды.
• Жазбаны өшіргеннен кейін қалған жазбалар жоғары жылжиды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II – Бөлім Деректер  базасын құру.

Кесте 1 – (кесте 2 де беріледі) Үлгі.

связь-тип;

атрибут

обьект-тип

                                                                    

 

 

 

 

Кесте 2 -  Тармаққа бөлінуі

Автовокзалы

Адрес

Название

Директор

Телефон

Работают

Сотрудники

Содержит

Транспорт

Личные данные

Учетные данные

Адрес

Номер

Модель

Кол-во мест

Организует

Рейсы

Отправляет

Везет

Ведет

Продается

Заказывают

Билеты

Заказы

Выдается

Пункты назначеия и отправления

Города

Название

Карта

Дата

Место

Цена

Багаж

Дата заказа

Фамилия

1

1

1

1

1

1

1

1

1

N

N

N

N

N

N

N

N

 

2.2 Базаның құрамына кіретіндер:

«Автовокзал» кестесі– автовокзал жөніндегі мәліметтер көрсетілген

Сурет 1 – автовокзал кестесі

«Автопарк» – транспорт жөніндегі мәліметтер көрсетілген, автовокзалға байланысты

Сурет 2 – автопарк кестесі

 «Персонал» –жұмысшылар жөніндегі мәліметтер көрсетілен, автовокзалда жұмыс жасайтындар

Сурет 3 – персонал кестесі

 

«Қалалар» –қалалардан тұрады, қала арасындағы қиылыстарды көруге болады, сонымен қатар карта арқылы табуға болады.

Сурет 4 – Қалалар кестесі

«Рейстар» – қала арасындағы рейстарды көрсетеді  (автовокзалмен):

Сурет 5 – Рейстар кестесі.

«Тапсырыс» –билеттерді  тапсыру үйлестіру жөнінде көрсетілген:

Сурет 6 – Тапсырыс беру кестесі.

 

 

 

 

 

«Билеттер» –рейсте сатылған билеттер жөнінде көрсетілген:

Сурет  7 – Билеттер кестесі

Проектте қолданылған  триггерлер.

Программада триггерлер қолданылған, соның ішінде қолданылған  триггердің түрі - DEL_REYS.

Мазмұны – Рейс кестесінен кетірген кезде, рейске байланысты билеттер кетіріледі, барлық тапсырыстар рейске байланысты. Триггерге байланысты instead of DELETE және ең алдымен кестеден тапсырыс билеттерін және билет сатылымдарын кетіріліп, содан соң рейсті кетіреміз.

create trigger new_trigger on dbo.Reysi

instead of delete

as

IF @@ROWCOUNT=1

BEGIN

  DECLARE @y INT

  SELECT @y=ID

  FROM deleted

  delete from Tikets where Reys=@y

  delete from Zakaz where Reys=@y

END

Программамен жұмыс істеу  кезінде:

1. Программаны іске қосу үшін MDIAPP.exe файлды ашамыз.
2. Ең алдымен осы программамен жұмыс жасау үшін өзіңнің жеке рұхсат жасырын белгілері арқылы кіреміз.

               

Сурет 8 – Программамен жұмыс.

3. Программа іске қосылғаннан кейін бас мәзір ұсынылады – Обзор продаж – сатылған тауарлар көрсетілген.

Сурет 9 – Программаның бас мәзірі.

4. Мәзірді ашып “File” батырмасын басып : «Выгрузить в Excel» және «Exit» түрлері шығады.

«Exit» - программадан шығу;

«Выгрузить в Excel» - Excel-ден кез-келген кестені экранға ашып бере алады.

Сурет 10 - Выгрузка в Excel

5.Мәзірде “Edit”орналасқан ішінде: Вырезать, копировать, вставить.

6. “Windows” батырмасының ішінде кестедегі сөздерді созуға немесе жанға жазуға болады: Каскадом, Горизонтально, Вертикально.

7. “Автовокзал” батырмасы бізге ең басты керек батырма болып табылады:

Сурет 11 – Қалалар тізімі.

8. Қалаларды картадан табу үшін немесе басқа қаланы орналастыру

үшін қажетті жергетышқанның сол жағын 2 рет шертеміз, сол кезде қала аттары шығады:

Сурет 12 – Қала тізімдерін іздеу.

Сурет 13 – Автовокзал тізімі.

9. Рейстарды табу үшін  Автовокзалыдың ішінен табамыз,  бұл батырманы басу арқылы  Рейстерді тіркей аламыз немесе  рейс тізімін өзгертуге болады.

Сурет 14 – Рейстар тізімі.

10. Удалить батырмасын  басқан кезде программа өшіруге сенімділін сұрайды:

Сурет 15 – Өшіру.

 «Добавить» және «Изменить» батырмасын басу арқылы өзгертіп немесе енгізе аламыз.

                 

Сурет 16 - «Редактирование рейса»

Рейс билеттерін енгізуге немесе өзгертуге болады:

Сурет  17 – Билет тізімі.                                 Сурет 18 – Рейс тізімі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Осы оқу тәжірибесі уақытында  реляциялық ДҚБЖ құралдары көмегімен  жасалды және қолданушы интерфейсі өңделді, программалар, әдістер және құрастырудың, жөндеудің және ЭЕМ  программаларының  орындалуының теориялық және тәжірибелік технологиялары игерілді.

Оқу тәжірибесінің мақсаты  – реляциялық деректер базасын индивидуалды тапсырмаларға сәйкес құру және оны  іске асыруды реляциялық  ДҚБЖ құралдары  көмегімен жасау болатын, осы  айтылғандарды тәжірибе барысында  толық игерілді деп айтуға болады.

  «Автовокзал деректер қорын құру және индекстеу» тақырыбына жасалған курстық жобаны құрылып, оның кестелеріне мүмкін болатын барлық игерілген оқу өтіліндегі амалдар, процедуралар мен әдістерді қолдануға тырыстық. Кіріс мәліметтерін енгізу, жөндеу үшін арналған процедуралар, деректерді өңдеу және талдаудың процедураларын өңдеу, яғни бір кестеден алынатын және бірнеше кестеден сұраныстар арқылы алынатын түрлерін экран немесе принтерге шығару мүмкіндігіне ие болатындай ыңғайлы қолданушы интерфейсі жасалды. Деректер қорын проектілеу Delphi программасы көмегімен жүзеге асырылды.

         Осы курстық жобаның тапсырмасы – мәліметтер базасын құру кезінде, оны тек қана құрып қана қоймай, сонымен қатар оған өңдеу жасай алуды түсіндіру. Және ол өңдеу әдістері қалай жүргізіледі, қандай жағдайда қолданылады, сонымен қатар импорттау арқылы , яғни басқа жерден керек мәліметті қалай алуға болатындығын тағы да басқа көптеген өңдеу әдістерімелерін таныстыру және оны тиімді пайдалануды үйрету болып табылады.

Бұл курстық жобаның студентке берген пайдасы көп. Студенттің өзінің іздену қабілетін арттырды десек те болады. Сонымен қатар автоматтандырылған жүйелердің еліміздегі озық оқу орындарының жұмысында маңызды рөл атқаратындығын байқадық.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     Қолданылған әдебиеттер.

1. В.В. Фаронов,  Delphi 2005. Разработка приложений для баз данных и интернета./ В.В. Фаронов - ЗАО Издательский дом Питер, 2006.—603 с.

2. А.С.Марков, К.Ю. Лисовский «Базы данных. Введение в теорию и методологию»./ А.С.Марков, - Москва – «Финансы и статистика», 2006 – 512 с.

3. Шумаков, Базы данных в среде Delphi 3./ Шумаков, Электронный учебник - 2000.

4. Дж. Ульман, "Основы систем баз данных" ./ Дж. Ульман - Финансы и статистика - 1983.

5. К. Дейт, "Введение в системы баз данных"./  - Наука  - 1980.

6. Алексей Паутов, «MY SQL»./  Алексей Паутов Club of the developers PHP -  2000.

        7. Петров, “Информационная система”./ Петров, Москва – 2000

        8. С. М. Диго, “Проектирование и использование баз данных”./

С. М. Диго - Москва, “Финансы и статистика” – 1995

        9. Л. В. Коуров, “Ақпараттық технология”./ Л. В. Коуров, Минск “Амалфея” – 2000

10. М.П. Малыхина, Базы данных: основы, проектирование, использование./ М.П. Малыхина, - 2000.
11. Т.М. Карпова, Базы данных: модели, разработка, реализация./

Т.М. Карпова, издательство “Питер” - 2001

12. Кандзюба С. П. “Delphi 6/7. Базы данных и приложения. Лекции и упражнения”. / Кандзюба С. П. – СПб.: ООО «ДиаСофтЮП», 2002. – 576.