Қазақстанда 1916ж. Ұлт-азаттық қозғалыстың басталуы

 

Қазақстанда 1916ж. Ұлт-азаттық қозғалыстың басталуы

«Қазақ» газетінде басылған «Тағы соғыс» мақаласының авторы: Ә.Бөкейханов.

1907-1912жылдары Қазақстанға елдің  еуропалық бөлігінен қоныстандырылған  адамдардың саны. 2 млн 400 мың.

1917 жылға қарай Қазақстанда қазақтардан тартып алынған жердің көлемі: 45 миллионнан астам десятина.

1913 жылдың өзінде  «Қазақ  ұлтының өмір сүруінің өзі  проблемаға айналды»,-деп жазған: А.Байтұрсынов.

1914-1918 жылдардағы Ресей  үшін Қазақстанның шикізат көзі  ретіндегі рөлі осы оқиғаға байланысты күшейді? Бірінші дүниежүзілік соғыс.

Бәсекелес әскери-саяси блоктар - Үштік  одақ пен Антанта тартысы әкеліп соқтырды: Бірінші дүниежүзілік соғысқа.

1916 жылғы ұлт-азаттық  көтерілістке желеу болған себеп: 19- дан 43 жасқа дейінгі адамдарды қара жұмысқа алу туралы патша жарлығы .

Т.Рысқұлов,С.Сейфуллин, Ә Майкөтов сияқты халықтың төменгі тобынан  шыққан зиялылар 1916ж ұлт азаттық  көтеріліс туралы қандай көзқараста болды – Көтерілісті толық қолдады

1916 жылғы 25- маусымдағы патша  жарлығы бойынша қара жұмысқа алынатын адамдардың жасы:19-43.

1916 жылғы 23-тамыздағы  үстем тап өкілдерін қара жұмысқа  алудан босату туралы жарлық  шығарған генерал-губернатор: А.Куропаткин.

1916ж. 20-шілдеде Түркістан өлкесінің  генерал-губернаторы болып тағайындалған- А.Куропаткин

1916 жылы 23 тамызда қара  жұмыстан босатылатындар туралы  құпия бұйрық шығарған генерал-губернатор:

А.Куропаткин.

1916- жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың  басты қозғаушы күші: Халық бұқарасы

1916-жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың  ірі орталығы: Жетісу.

1916 жылы 10 мыңнан астам қазақ-қырғыз көтерілісшілері басып алған елді мекен: Тоқмақ.

1916 жылы тамызда 5 мыңнан астам   көтерілісшілер жазалаушы отрядын  талқандап, басып алған жәрмеңке:

 Қарқара

1916 жылғы ұлт-азаттық  қозғалыс кезінде Торғай уезіндегі  қыпшақ руының көтеріліске шыққан қазақтары хан етіп сайлады:  Ә.Жанбосынов.

1916 жылы Торғайда болған көтеріліс  ерекшеленді: Бір орталыққа бағындырылған басқарудың тәртіпке келтірілген жүйесімен.

Торғайдағы көтеріліс  сардарбегі Амангелді Имановтың  серігі, мерген: Кейкі батыр.

1916 жылғы ұлт-азаттық  қозғалыстың идеясы: Ұлттық тәуелсіздік.

1916 жылғы ұлт-азаттық  қозғалыс кезінде және жазалау  нәтижесінде Қазақстан жеріндегі  қазақтардың саны кеміді: Жарты миллионға жуық.

1916 жылғы көтеріліс  барысында Жетісуда көтеріліс жасаған ауылдардың  Қытайға ауып кетуге мәжбүр болған халық саны: 238 мың.

Торғайдағы көтерілісшілердің  сардарбегі: Амангелді Иманов.

Торғайдағы көтерілісшілер саны: 20 мың

1916ж. Торғайдағы  көтеріліс  кезінде Патша үкіметінің жазалаған  адамдар саны- 3 мыңға жуық

1916ж. Торғайдағы көтерілісті  талқандау үшін патша үкіметі   жіберген 9 мың адамдық жазалаушы  экспедициялық корпусты басқарған- генерал Лаврентев

1916 жылғы қазандағы Үндеу хатында «Тыңдаңыздар, қан төкпеңіздер, қарсыласпаңыздар», - деп жазды:

Байтұрсынов, Бөкейханов, Дулатов.

1916 жылы 19-43 жас аралығындағы  еңбекке жарамды барлық адамдарды  қара жұмысқа алу туралы жарлық  шықты: 1916 жылы 25 маусымда.

Ырғыз, Торғай уездерінде дала ақсүйектерінің хан сайлаған өкілдерінің  саны: 9.

Верный уездінің Жайымтал болысының ханы болып кім сайланды? Б.Әшекеев.

1916 жылғы 20 шілдеде  А.Куропаткин генерал–губернаторы  болып тағайындалған өлке: Түркістан.

1916 жылы оқиғалар қарсаңында  Қазақстанда енгізілген салық  түрі: Әр үйден алынатын соғыс салығы

Өзінің ұрыс жүргізу тактикасымен ерекшеленген ұлт-азаттық көтерілістің қолбасшысы: А.Иманов

Торғайды 15 мың көтерілісшісімен қоршаған сардарбек кім? А.Иманов.

Патша үкіметі Боралдай асуында жұрт алдында дарға асқан  көтеріліс басшысы: Б.Әшекеев.

Қарқарадағы көтерілістің  жетекшілерінің бірі, абақтыға қамалып, басқа да 12 басшымен бірге азаптап өлтірілген: Ж.Мәмбетов

1916ж. қозғалыстың Қарқара  ошағын ұйымдастырушылардың бірі- Е.Е.Курев

І дүние жүзілік соғысқа  қатысқан елдер саны- 38

Столыпин реформасының кезінде-ақ «Егер мемлекет мүддесі қырғыздарды құрбан етуді талап етсе, әрине, бұған қарсы шығудың керегі жоқ »- деп жазған басылым- Санкт-Петербургские ведомости

«1899ж. кейін-ақ қазақтар мен орыстар арасындағы этностық жанжалдар даладағы өмірдің сипатты  белгісіне айналды»- деп жазды- Т.Рысқұлов

«Бұл соғыстан жалпы  жұртқа пайда жоқ. Нарлар алысар, ал шаруасын бұзып, қанын төгетін –  сорлы халық болар. ХХғ. Европа патшалықтарының  қылған ісі кімнің алдында ақталмақ?»- деп жазған Ә.Бөкейхановтың мақаласы- «Тағы соғыс»

1916ж. 25 маусымдағы патша жарлығы бойынша Түркістан мен Дала өлкесінен қара жұмысқа алынуға тиіс адам саны- 500 мың

1916ж. 25 маусым патша  жарлығына байланысты «Жұрт сеңдей  соғылды, түнде ұйқыдан, күндіз  күлкіден айрылды»- деп жазған- М.Дулатұлы

1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезіндегі Шерубай-Нұра болысының ханы болып сайланған:  
Нұрлан Қияшев

1916 жылы Қарашақ болысының  ханы болып сайланған: Оспан Шонов.  
1916ж. көтерілісшілер армиясының қолбасшысы- Сардарбек

«Қазақ секілді іргелі жұрт өзгелер қатарында соғыс майданында қару-жарақ асынып, мемлекетті қорғауға лайық еді, қатарда жоқ қара жұмысқа байлануын кемшілік санаймыз»- деп жазған- А.Байтұрсынов

1916ж. Жетісу көтерілісшілерінің жазалауды ұйымдастырған Жетісу облыстық генерал-губернаторы- М.А.Фольбаум

1916ж. көтеріліс кезінде Түркістан өлкесінде атылған адамдар саны- 347 мың

1916ж. көтерілісшілер  партизандық күрес әдісіне көшкен  аймақ- Батпаққара, Аққұм

1916ж. Жетісу өңірінде  көтерілісшілердің шабуылына ұшыраған  қоныстанушылардың елдімекен саны- 94

1916ж. ұлтаралық қақтығыстардың салдарынан орыстар мен украиндардан өлген мен жараланғандар саны- 2,5 мыңнан астам

ІҮ Мемлекеттік Дума мінберінен жазалаушыларды әшкерелеп, патша үкіметін және Түркістан мен  Дала өлкесінің отаршыл әкімшілігін  сынға алған- А.Ф.Керенский

Қостанай Социал-демократиялық  ұйымдарын құрушылардың бірі, публицист  «Қарабалықтағы оқиғалар туралы сөз» үнқағазының авторы- С.Ужгин

1916ж. Торғайда көтерілісшілерді  соғыс өнеріне үйретіп, өзі  жазалаушыларға қарсы шайқастардың  бірінде қаза тапқан- Н.Кротов

1916ж. көтерілісшілер  жағында шайқасқан, кәсіпкердің  қызы- Софья Вербицкая

XX ғ басында Ресейдің  алға шығуына негізгі кедергі:  Феодолизм қалдықтары, биліктің патшалық болмысы

«Кедейлердің ауру балалары жумысқа жарамды деп танылды, ал бай балалары пара беріп, үйлеріне қайтарылды»- деп жазған қай болыстың батырақ шаруалары: Қостанай уезі, Мендіқара болысы

1916ж көтеріліске шыққан  халық  1 кезекте қалпына келтірді: отарлауға дейінгі мем-тік басқару жүйесі

1916ж көтерілісшілер  жойған басқару жүйесі: Болыстық

1916ж көтерілісшілер  сот алқасын құрды, ол қалай  аталды : Жасақшы

1916ж көтеріліс барысында  елбегі  қалай аталды : Әкім

1916ж Наманған ж/е  Әулиеата уездерінің көтерілісшілерімен  байланыс орнатқан: Верный уезінің  көтерілісшілері 

1916ж патша жарлығын жақтап  шыққандар : Байлар мен ауыл старшындары

1916ж отаршыл империя  мен парасатты ымырластық тактикасын  жүргізгендер: Либералды-демократиялық өкілдер

Ымыраласу тактикасын ұстанған зиялы топ өкілдері-Ә.Бөкейханов

1916ж ұлт-азаттық қозғалыста  революцияшыл-демократиялық зиялылар өкілі: Т.Рысқұлов,Т Бокин, Майкөтов, Ә.Жангелдин

1916ж көтерілісшілерді  жақтап шыққан өзге ұлт өкілдері: Дүнген , ұйғыр, өзбек, қырғыз

Таврия, Владислав, Краснояр қоныстарын басып алған қай уезд көтерілісшілері:  Жаркент

1916ж подполковник Базилевичтің жазалау отряды мен тең емес шайқастар жургізілген : Жайымтал болысының  көтерілісшілері 

1916ж Верный уезінде  көтеріліс басшылары: Б.Әшекеев, Т.Бокин

1916ж Ж.Мәмбетов пен  Саурықов басшылық еткен көтеріліс  аймағы: Қарқара

1916ж хан болып сайланған орта жүздің ықпалды биі Нияздың немересі: Ә.Жанбосынов

«Қазақ-қырғыз осы көтерілісте  көп адамын өлтіріп, шаруасын күйзелтсе  де, келешекке қандай ел екенін білдірді»- деп 1916ж. оқиғалар туралы жазған- Ә.Бөкейханов

Торғайдағы көтеріліс  кезінде аяусыз жанышталған шайқас- Доғал-Үрпек

1916ж 23тамызда Курапаткиннің  құпия бұйрығы`мен қара жұмыстан  босатылғандар –1)Төменгі полициялық шенділер, 2)имам-молдалар,3)есепшілер,  4)үкімет мекемелеріндегі жоғары лауазымды бұратаналар, 5)дворян атағын алған бұратаналар, 6)болыстық, ауылдық басқарма  лауазымды тұлғалар

1916ж «Бірі барса,  алынған жігіттер қазаға, бейнетке  аз ұшырайды, екіншісі бармай  қарсылық қылса, елге зор бүліншілік  келеді» деген үндеу авторлары-А.Байтұрсынов,М.Дулатов,Ә.Бөкейханов

1916ж Торғайдағы көтеріліс кезінде патша үкіметі жазалаған адамдар саны-3000

1д.ж соғыс жылдары  мұнай өндіру көлемі кеміп  кеткен өлке- Ембі

1917 жылы 45 млн десятина  жер қазақтардан тартып алыну  себебі- қоныстанушылар үшін қалалар мен теміржолдар салу үшін монастырларға помещиктік жер иелеріне

1916 жылғы көтеріліске  себеп болған фактор- Қазақтан қара жұмысқа жігіт алу

1916 жылы хан мен  4 қазы сайланды- Ақмола облысы Ерексай мен Айелді болыстары

1916ж ұйғыр қырғыз  және дүнгендермен күш біріктірген- Албандар

1916 жылы қазақтарды Ресей мемлекетінің бодандары отанның перзенті деп санағандар- Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатұлы(либерал демократиялы зиялы қауым)

1916 ж қозғалыс кезінде  тарих осы бағыттың дұрыс болғанын  дәлелдеді- Отаршыл империямен ымыраласу тактикасы, халық амандығын ойлаған либерал демократиялық ойшыл топтың бағыты

1916 жылғы ұлт-азаттық  қозғалыс қамтыды- Қазақстан, Орта Азия, Сібір мен Кавказ

1916 жылғы көтеріліске  қатысқан- Ертіс кемешілігі, Омбы,Орынбор-Ташкент теміржол жұмысшылары

1916 ж жазалау отрядтарының жанынан облыстың, уездік қалалардан құрылды- Әскери дала соттары

1916ж жазалау отрядтар  мен Жетісу көтерілісшілерінің  қарулы қақтығысы болған  уезд- Лепсі

1916ж Торғай көтерілісшілерінің  әскери іс мәселелеріне баса  назар аударды- Әскери кеңес

1916 ж мергендерден  ерекше жасақтар құрып, оларды  шағыл құмдардың арасына орналастырып  жазалаушы отрядтарға тез қимылдайтын  атты әскер жіберіп отырған- А.Иманов

А.Имановтың жазалаушы  отрядпен табан тірей қарсылық көрсеткен  шайқастары өткен жерлер- Татыр, Шошқалы қопа Күйік қопа, Доғал үрпек, Торғай

1916ж ұлт-азаттық мақсаттарының  қанағаттандырылуы деп танылған саяси оқиға-1917 жылғы ақпан төңкерісі

1917ж уақытша үкіметке  қарсы оппазисияның әлеуметтік  тірегі- Тыл жұмысшыларының қара бұқарасы 

Ә.Бөкейхановтың пікірлес серіктері- А.Байтұрсынов, М.Дулатұлы, Ә.Ермеков, Ж.Досмұхамедов, Х.Досмұхамедов,Ж.Ақбай

 

 

 

 

1917ж Ақпан  және Қазан төңкерісі

1917 ж Минскіден «Туысқандық,  Теңдік және Бостандық күні  туды »деген майдан штабы жанындағы  қырғыз бөлімінің басшысы-Ә.Бөкейханов

1917 жылғы 27-ақпанда  Ресейде болған революцияның  сипаты:Буржуазиялық-демократияық.

Уақытша үкіметтің Ресей  жерінде ұлттық келісім орнатуға бағытталған азаматтардың дін ұстануына  немесе ұлтқа жататындығына байланысты құқықтарын шектеудің күшін жою туралы шешімі шықты – 1917ж 20-наурыз

Ресейдегі 1917 жылғы Ақпан  төңкерісінің нәтижесі:Монархия құлатылды.

Тыл жұмысынан оралғандар «Қара жұмысшылар одағын » құрған қала:Верный.

XX ғасырдың басында  қазақ халқының ұлттық санасын  оятушы, отаршылдыққа қарсы күреске дем беруші, бұрын кадет партиясы Орталық Комитетінің мүшесі болған :Ә.Бөкейханов.

1917 жылы 21-26желтоқсан  аралығында жалпықазақ съезі  өткен қала:Орынбор.

Қазақстанда кеңестер билігі ең алғаш орнаған қала:Перовск.

Жетісу облысының барлық жерінде Кеңес үкіметі жеңді: 1918 жыл наурыз.

1918 жылы сәуірде Ташкентте  құрылған Түркістан автономиялық  КСР-ң құрамына кірген облыстар: Жетісу, Сырдария.

1917 жылы басталған  Қазақ АКСР-н құру жөніндегі  жұмыстың уақытша тоқтап қалу  себебі:Азамат соғысының басталуы.

1917-1918 жылдары қазақ,  ұйғыр, орыс еңбекшілері арасындағы  қатынастарды жақсартуға үлес  қосқан қайраткер:А.Розыбакиев.

Оралда  Кеңес үкіметі  қиын жағдайда орнатылды: 1918 жыл қаңтар.

Павлодар Кеңесі үкімет билігін өз қолына алды: 1918 жыл қаңтар.

Семейде үкімет билігі жергілікті Кеңестің қолына күшті: 1918 жыл ақпан.

Орынборда Кеңестердің  Торғай облыстық І съезі қызыл  армия бөлімдерін құру туралы шешім  қабылдады: 1917 жыл наурыз, сәуір.

Перовск (Қызылорда) Кеңесі үкімет билігін өз қолына алды: 1917 жыл қазан.

Қазақ депутаттары Кеңестерінің Ақмола уездік съезі Алашорда автономиясын теріске шығарған қарар қабылдады: 1918 жыл наурыз.

Түркістан АКСР-і жарияланды: 1918 жыл сәуір.

 «Түркістан Автономиясында»  мемлекеттік деп танылған дін:Исләм.

Тұңғыш мұсылман партиясы Түркістан федералистер партиясы құрылды:1917ж қыркүйек