Интернет ғаламдық желісі

Интернет  ғаламдық желісі.

Жиырмасыншы ғасырдың аяғында пайда болған Интернет қазір жер шарының әр түкпірін байланыстырып сан алуан адамдарды, елдер мен құрылқтарды біріктіріп отыр.  
    Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi.Оны соғыс бола қалған жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған компьютер желілерімен байланысып отыру үшін АҚШ-тың орталық барлау басқармасының қызметкерлері ойлап тапқан.Алпысыншы жылдардың аяғында Пентагон ядролық соғыс бола қалғанда компьютер желісінің үзілмеуі үшін арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол Калифорниядағы жaне Юта штаты зерттеу орталықтарындағы үш компьютердi ғана бiрiктiрдi.Кейiн ARPAnet бейбiт мақсатқа қызмет еттi, оны негізінен ғалымдар мен мамандар пайдаланды.Сексенінші жылдардың басында Интернет деген термин пайда болды.Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі. 
 
    1990-шы жылдары Интернетке енушілер саны күрт өсті, ал 2000 жылы оған 5 млн компьютер қосылып, пайдаланушылар саны 200 миллионнан асты. 
    Интернеттiң мүмкiндiгi шексiз.Талғамыңыз бен көңiл күйiңiзге қарай одан сiздi қызықтыратын көп нәрсе табуға болады.Yйден шықпай газеттiң тың номерiн парақтағыңыз келеме, мейiлiңiз, тек WWW немесе Web деп аталатын aлемдiк шырмауықты қолдансаңыз жетедi. Гиперсiлтеме жүйесi арқылы қажеттi басылымықызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз . 
    Планетамыздың кез келген нүктесiндегi ауа райын, ақпараттық агенттiктiң соңғы жаnалықтарын бiлгiңiз келсе Интернет жaрдем беруге aзiр. Шалғай елдерге сапар шексеңiз сiзге қажет елмен, қаламен, қонақ үймен таныса аласыз.Интернеттен ғалым да, бизнесмен де, компьютерлiк ойын әуесқойы да, бәрi-бәрi қажет ақпарат таба алады. Интернет күнделiктi тұрмыс пен жұмыстың айнымас құралына айналып келедi. 
    Интернеттің негізі АҚШ-да жасалғанымен, оның нақты қожайыны жоқ. Әрбір үкімет, компания, университет ақпараттық қызмет ұсына отырып , бұл желінің тек қана өз бөлігіне иелік жасайды. 
    Алайда, Интернетке жеке дара ешкім де қожалық жасай алмайды. Сондықтан ол шын мәнінде адамзаттың әлемдік қазынасы болып табылады. 
 
TCP/IP – Интернет желісіне ќосылған компьютерлер арасында аќпарат алмасуды ќамтамасыз ететін мәліметтерді бір жүйеге келтіру ережелері немесе оларды ќұрастыру хаттамасы. 
 
IP (Internet Protocol) – мәліметтерді оны алушының адресі көрсетілген шағын таќырыптары бар бірнеше бөліктерге немесе дестелерге бөлетін желіаралыќ хаттама  
TCP (Transmission Control Protocol) – мәліметті жөнелту ісін басќаратын хаттама, ол жілідегі аќпарат дестелерін дұрыс жеткізу үшін жауапты болып саналады

Интернеттiң негiзгi қосымшалары

E-mail (Electronic Mail) -электрондықпочта. Желітұтынушыларыарасындамәліметалмасуісінжүзегеасыратынқызметжүйесі. Оларнайыпочтапрограммаларыкөмегіменжүзегеасырылады, мысалретінде, Outlook Express программасынатауғаболады. Оныңкөмегіменсізсанаулыминуттарішіндехабардыжеткізеаласыз. Олүшінклавиатурадатиістіхабармәтінінтеріп, белгіліэлектрондықадрескежіберсеңізболғаны. Осынаутәсілдемеарқылыдостарыңызбен, әріптестеріңізбенараласуғаболады. 
 
E-mail адрестікқұрылымы: 
есім@ мекеме.домен 
Мысалы: 
common@pushkinlibrary.kz 
dina_m@mail.kz 
 
Usenet - бір-біріменжаңалыќтаралмасыпотыратынбейкоммерциялыќ, бейформалдыќ, дәлірекайтќандаанархиялыќжүйелертобы. Белгілібірсервердекездеседі. 
Usenet – тегіжаңалыќтартобы – дүниежүзіндегіадамдардыңпікірлесетін, яғниаќпараталмасуынаарналғанэлектрондыќпікірталастоптары.Мұндайжаңалыќтоптарындабелгілібіртаќырыпќаарналғанкөптегенмаќалалардыоќуғаболады, оларәртүрлітаќырыптардыталќылауғадаарналады. Usenet-тегіжаңалыќтарретіндеоќығанмаќалаңызғажауапберугежәнеөзойларыңыздымаќаларетіндежариялауғаболады(таќырыптартүрлі) 
 
FTP (File Transfer Protocol) - Файлдардыжіберупротоколы– бұлкөбіндеүлкенкөлемдегіфайлдардыжіберукезіндеќолданылатынИнтернттіңќосымшасы. FTP көмегіменкезкелгенфайлдардыжіберугежәнеќабылдауғаболады. 
 
Чат (IRC –Internet Real Chat) –Интернеттіңтағыдабірќосымшасы,желіденаќтылыуаќыттаинтерактивтісұхбаттасу. Әңгімелесушілербір-біріменөзкомпьютерлеріндегіклавиатурадасөздердітеріпжібередіжәнеолсөздербірнешесекундтарданкейінсұхбаттасушыларғамониторданкөрінеді, осындайтәсілменәңгімелесулерінеболады.  
 
World Wide Web (WWW немесе Web) - гипермәтіндікқұжат 
Интернетмәліметтерінжеңілкөругеболатынграфикалықинтерфейсмүмкіндігінбереді.  
Web- тіңәрбетініңбасқапарақтарменбайланысынкөрсететінсілтемебелгілерібар, оныбір-біріменбайланысқанпарақтардантұратынөтеүлкенкітапханадеугеболады.Біртораптықкомпьютердеорналасқанмәліметтер Web кітабысекілді, алоныңбеттерікітаппарақтарынкөзгеелестетеді.Бұлбеттердегімәліметтердүниеніңкезкелгеннүктесіндеорналасабереді.Соларарқылыжершарындағыбарлықсерверліккомпьютерлердегіақпараттаркөзалдыңыздаорналасады, мұндақашықтағы-қымбат, жақындағы-арзандегенұғымжоқ, олардыңбағасытекмәліметтіңкөлеміненемесесіздіңбайланысыпотырғануақытыңыздыңұзақтығынабайланысты. 
    Түйіндікомпьютерлердегімәліметтіңбіріншібетікітаптыңмазмұнытәрізді, әрбірбеттің URL (Universal Resorse Locator) форматындаберілгенөзіндікадресіболады.Олбеттердегімәліметтіоқу «көружабдықтары» депаталатынарнайыпрограммаларарқылыорындалады. 
 
Көружабдықтары 
 
    Вебпарақтардағымәліметтердіоқу "көружабдықтары” депаталатынарнайыпрограммаларарқылыорындалады, ол "to browse” парақтау, қараудегенағылшынсөзіненшыққанатау. Интернеттегі Web- парақтарыноқып, экрандакөрсетугеарналғанпрограммалардыңкеңтарағантүрлері Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator. 
 
Internet Explorer браузеріменжұмысістеу.Ақпараттардысақтаужәнебелгіжасау. Белгіжасау 
 
    Егерсізгебелгілібірвеб-параќұнаса, жәнедеолпараќсізгеүнеміќажетболыптұрсаоладрескебелгісалыпќоюғаболады. Белгі жасау үшін «Избранное-Добавить в избранное» деген менюді таңдап алу ќажет. Келесі кезектегі терезеден белгінің атын және белгі саќталатын папканы таңдау ќажет. Мысалы сіз мынандай http://www.rubricon.ru адрестегі веб-параќты ќарап отырсыз және оны белгі жасап саќтағыңыз келді, ол үшін «Избранное – Добавить в избранное» деген менюді аламыз. Онда «Добавление в избранное» деген терезе пайда болады, «имя» деген жолда веб-параќ алғашќы атауымен тұрады, оны сіз өз ќалауыңыз бен өзгертуіңізге де болады. «Добавить в избранное» деген терезеде папкалар тізімі берілген, оның сәйкес келетін біреуін таңдауыңызға болады. Егер папканы таңдап алмасаќ саќталатын адресіміз «Избранное» деген бастапќы папкаға жазылады. Көрсетілген папканың ешќайсысы сәйкес келмеген жағдайда жаңадан папка ашуға болады, ол үшін «Создать папку» деген команданы таңдаймыз. 
    Веб-параќтарды саќтап белгі жасау арќылы біз кез келген уаќытта ќажетті адрестерді жылдам мониторға шығара аламыз. Ол үшін аспаптар таќтасынан «Избранное» деген папканы таңдаймыз, пайда болған терезеден ќажетті адресті аламыз. 
Егер веб-параќ сізге ағымдағы мазмұнымен ғана ќажет болса аќпараттарды саќтаудың мынандай жолдары бар: 
 
1) Веб-параќты толығымен саќтау. 
 
    Веб-парќ толығымен жүктелген соң аспаптар таќтасынан «Файл-Файл сохранить как» (сурет1)деген команданы таңдаймыз, пайда болған терезеден «Сохранить веб-страницу» командасында «Тип файла» деген жолда «Веб-страницу полностью» (сурет2) депкөрсетілуін ќадағалау керек. 
 
2) Суретті саќтау. 
 
    Веб-параќтағы суретті жеке саќтау үшін тышќанды суреттің үстінде ұстап тұрып оң жаќ түймесін шертеміз. Пайда болған контекстік менюден «Сохранить рисунок как» (сурет3) деген команданы таңдап аламыз да ќажетті папканың ішінде саќтаймыз. Егер сіз суретті жұмыс істеп отырған файылыңызға ќойғыңыз келсе контекстік менюден «Копировать» (сурет4) деген команданы таңдап аласыз да ќайтадан өз файылыңызға ауысып «Вставить» деген команданы орындайсыз. 
 
3) Мәтіндік аќпартты саќтау. 
Көптеген Веб-параќтарда бізге ќажеттірегі – мәтіндер. Оны айырбастау буфері арќылы саќтау сенімді және ыңғайлы. Алдымен ќажетті мәтінді белгілеп аламыз да «Копировать» деген тапсырманы таңдаймыз(мысалы аспаптар таќтасынан «Правка-Копировать» немесе CTRL-C өзара байланысќан клавиштер арќылы жүзеге асыруға болады. 
 
Адрестiк жүйее 
 
Интернет-қосымшаларының адрестiк құрылымы (негiзгi парақ) 
қосымша://қосымша.мекеме.домен 
 
Ұйымдық тиiстiлiгi бойынша домендер атаулары 
 
gov - үкіметтік  
org - үкіметтен ,коммерциядан тыс 
edu - білім 
com -коммерциялық 
mil - әскери  
net - желілік  
 
Мысалдар: 
http://www.loc.gov (АҚШ Конгресінің кітапханасы) 
http://www.cnn.com (CNN Компаниясы) 
 
Ұйымдық тиiстiлiгi бойынша домендер атаулары 
Қосымша ( 2000 ж. қараша айынан, International Corporation for Assigned Names and Numbers) 
museum - музейлер  
name - жеке есімдер  
aero - авиакомпании  
coop - бірлескен, коммерциялық  
biz - бизнес  
info - ақпараттық  
pro - кәсіпқой 
 
Аймактық белгiсi бойынша домендер атауы 
uk - Великобритания 
us - США  
ru - Россия  
se - Швейцария  
kz - Казахстан  
de - Германия 
ua - Украина  
fr - Франция  
 
Мысалдар: 
http://www.lme.uk (Лондонның металдар биржасы) 
http://www.ukg.kz (Рейтинг, Усть- Каменогорск) 
 
Интернетттегі ауқымды іздестіру жүйелері 
Интернет желісіндегі мәліметтерді миллиондаған мекемелер даярлайды. Әлемдік желідегі ақпараттарды тез тауып алуда іздеу серверлерінің көмегі зор. Оларда мыңдаған іріктелген құжаттардың, сайттардың адрестері сақталады. Көптеген іздеу серверлерінің ішінде кең тараған іздеу каталогтары(directories) мен машиналары (search engines) бар. 
http:\\www.altavista.com - AltaVista ақпараттық іздестіру жүйесі 1995 жылы желтоқсан айында ашылған. Ол қазіргі таңда индекстелген html- құжаттар (350 миллионға жуық) көлемімен алдыңғы қатарда. AltaVista қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндігін және WWW арасында жұмыс істеуде қосымша сервистерді ұсынады. Арнаулы "Help” (көмек) деген бөлімде барлық парақтарды қолданушылар интерфейсі сілтемелермен жабдықталған. Ол қарапайым қолданушыларға өздерінің тапсырыстарын дұрыс құрастыруда көмек бере алады. Әлемнің 25 тілінде ақпарат іздестіру мүмкіндігі бар. 
 
http:\\www.hotbot.com –HotBot – іздестіру жүйесі арқылы құжаттар ішінде кездесетін бір немесе бірнеше терминдер арқылы, жеке фразалар бойынша іздестіру мүмкіндігін береді. Құрамында аудео, видео немесе анимациялары бар файлдарды іздестіруге де болады. 
 
http:\\www.google.com – GOOGL ақпараттық іздестіру жүйесі 1999 жылы қыркүйек айында ашылған. Бүгінгі күндері Searchenginewatch.com эксперттерінің айтуына қарағанда базаның көлемін 560 млн құжаттар құрайды. Жүйе қолданушыларға қарапайым және кеңейтілген іздестіру интерфейсін ұсынады. Көптеген тілдерде сонымен қатар орыс тілінде ақпарат іздеу мүмкіндігі бар. 
 
http:\\www.yahoo.com – Yahoo – тез іздестіретін анықтамалықтардың бірі. Ақпараттарды жеке сөздер бойынша немесе классификатор бойынша іздеу мүмкіндігін береді. 
 
http:\\www.aport.ru – Апорт - ақпараттық іздестіру жүйесі алдыңғы қатардағы іздестіру жүйесіне кіреді. Бүгінгі күндері мәліметтер көлемін 20 млн индекстелінген құжаттар құрайды. Жүйеде іздестірудің кең спектрлі мүмкіндіктері бар. Онда қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндіктері ұсынылады. Ақпараттарды ағылшын және орыс тілінде іздеуге болады. 
 
http:\\www.yandex.ru – Яндекс – ақпараттық іздестіру жүйесі 1997 жылы ашылған. Бүгінгі күндері базадағы индекстелінген құжаттар көлемі 33 милионға жуық. Ақпараттық іздестіру жүйесі логикалық операторлармен белгіленген өзінің меншікті жүйесін қолданады, сонымен қатар көптеген түрлі іздестіру функцияларын ұсынады. 
 
http:\\www.rambler.ru – Rambler – іздестіру жүйесінде Россияның және ТМД елдеріндегі серверлерде орналасқан 12 миллионға жуық мәліметтер индекстелінген. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған. 
 
Қазақстан Республикасының анықтамалық іздестіру жүйелері 
 
http:\\www.site.kz - "Весь WWW-Казахстан" – Қазақстандық іздестіру порталы, ол Интернет әлеміндегі жүздеген мың серверлер мен сайттарды табуда көмек береді. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған. 
 
http://tabu.nursat.kz – TABU іздестіру жүйесі KZ доменіндегі ресурстар мен қатар Қазақстаннан тысқары жерлердегі еліміз туалы веб-парақтарды іздестіруге арналған. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған. 
 
http://akolya.hypermart.net - қазақ тіліндегі ақпараттарды, веб-парақтарды іздестіруге болады. Өзекті сөз арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған. 
 
Большая энциклопедия Казахстанского Интернета - http://www.lyakhov.kz 
 
Виртуалды энциклопедиялық және анықтамалық басылымдар 
Рубрикон – http://www.rubricon.ru 
Серверден көптеген отандық белгілі энциклопедиялар мен сөздіктерге шығуға болады. Олардың арасында «Большая Советская Энциклопедия»(1969-1979), Энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона(1890-1906), «Малая медицинская энциклопедия». Энциклопедиялық сөздіктер «История Отечества» және «Всемирная история», В.Даль және басқаларының «Толковый Словарь живого великорусского языка» т.б. Барлық ақпараттар толық мәтінде иллбстрацияларымен және әдебиеттер тізімімен қоса берілген. 
 
Britannica энциклопедиясы – http://www.britannica.com 
Әлемдегі авторитеттік энциклопедияның желілік нұсқасында 72 мыңға жуық барлық салалар бойынша мақалалар жинақталған. Іздестіру нәтижесі мақалалар мен бірге Интернет ресурстарға да сілтеме береді, сондай-ақ журналдардағы таңдаулы шығарылымдарды да ұсынады.Көптеген жағдайларда иллюстрациялар, таблицалар, бейнефайлдар қамтылған. 
 
Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия - http://www.km.ru 
Ірі көлемдегі электрондық мәтіндік мәліметтер базасы. 
 
Брокгаузъ on-line - http://www.russia.agama.com/bol 
Әйгілі энциклопедиялық сөздіктің қысқартылған нұсқасы, құрамында 46 000-ға жуық мақалалар енген. 
 
Биографическая база данных на сервере компании Biography- http://www.biography.com 
Ежелгі дәір батырлары мен қатар әр елдің қазіргі замандағы қайраткерлері туралы 25 мыңға жуық қысқаша мағлұматтар бар. 
 
http://www.translate.ru -Online – переводчик компании «Промт»  
Промт компаниясының оnline – аудармашысы. 
Серверде интерактивтік сөздіктердің толық кешені берілген. Ол екі жаққа бірдей тәржімалайтын ағылшын ,неміс тілдері және біржақтылы французб итальян тілдерінен аударуды қамтамасыз етеді  
 
http://www.tilashar.kz – Тілашар – Қазақ тілін оқып үйренушілерге арналған «Хабар» Агенттігінің «Тілашар» телебағдарламасы негізінде ашылған сайт. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқытуда, online сабақтар жүргізуде сайттағы методикалық бөлімдерді пайдалануға болады.Сайтта қазақша-орысша лингвистикалық сөздік берілген. 
 
http://www.kz.index.kz - Орысша-қазақша мультмедиялық сөздік. 
 
Құжаттарды электронды турде жеткізу (ЭДД), Мәліметтер базаларымен жұмыс істеу, қажетті ақпараттарды тауып, тапсырыс беру. 
 
Құжаттарды электронды турде жеткізу (Электронная доставка документо (ЭДД)) дегеніміз тапсырыс берілген құжаттардың электрондық көшірмелерін дайындап коммуникация жетістіктерін арқылы пайдаланушыға жеткізу. Пайдаланушылар қажетті ақпараттарды әлемдік электрондық ақпараттар базасынан тапсырыс арқылы алуына болады. Электрондық көшірмелер сканермен цифрлау (оцифрование) арқылы жүзеге асырылады. 
Құжаттарды электронды турде жеткізудің (ҚЭЖ) басты технологиялық кезеңдері: 
1) тапсырысты өңдеу 
2) тапсырылған ақпараттарды іздеу 
3) табылған ақпараттың электрондық көшірмесін дайындау 
4) электрондық көшірмені тапсырыс берген пайдаланушыға жіберу 
Құжаттарды электронды турде жеткізумен (ҚЭЖ) түрлі мекемелер мен кітапханалар айналысады.  
 
Мәліметтер базасы (МБ) 
БД ИНИОН – http://www.inion.ru 
МБ ИНИОН (Қоғамдық Ғылымдар Жөніндегі Ақпараттардың Ғылыми интституты) 
Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар жөніндегі библиографиялық мәләметтер базасы 1980 жылдардан бері жүргізіледі. Мәліметтер базасына институт кітапхансына түскен кітаптар мен жинақтар, журналдардағы мақалалардың аннотациясы әлемнің 140 тілінде берілген. 
Мәліметтер базасын қолдану ақылы. 
 
БД «ВИНИТИ»(Всероссиийский Институт Научной и Технической Информации) - http://www.viniti.ru 
МБ «ВИНИТИ» 1981 жылы институттың жаратылыстану және техникалық ғылымдар жөніндегі Реферативтік Журналындағы (РЖ) материалдар негізінде құрылған. Базаға мынандай басылымдар түрі енген: кітаптар, конференция материалдары, мерзімдік басылымдар, патенттер, нормативтік құжаттар, депоненттік ғылыми еңбектер. МБ-сы ай сайын толықтырылып отырылады 
Мәліметтер базасын қолдану ақылы. 
 
БД ГЦНМБ(Государственная Центральная Научная Медицинская Библиотека) http://www.scsml.rssi.ru 
Мемлекеттік Орталық Медициналық Ғылыми Кітапхананың мәліметтер базасы өзінің қорын 1988 жылдан бастап құрастырды. МБ-ы кітапхана жаздырып алатын мерзімдік басылымдар мен электрондық каталогтан тұрады, оған кітаптар, мақалалар, диссертациялардың авторефераттары кіреді. 
Мәліметтер базасын қолдану ақылы.