Интернет жүйесі

http:\\www.hotbot.com –HotBot – іздестіру жүйесі арқылы  құжаттар ішінде кездесетін бір немесе бірнеше терминдер арқылы, жеке фразалар бойынша іздестіру мүмкіндігін береді. Құрамында аудео, видео немесе анимациялары бар файлдарды іздестіруге де болады.

http:\\www.google.com – GOOGL ақпараттық іздестіру жүйесі 1999 жылы қыркүйек айында ашылған. Бүгінгі күндері Searchenginewatch.com эксперттерінің айтуына қарағанда базаның көлемін 560 млн құжаттар құрайды. Жүйе қолданушыларға қарапайым және кеңейтілген іздестіру интерфейсін ұсынады. Көптеген тілдерде сонымен қатар орыс тілінде ақпарат іздеу мүмкіндігі бар.

http:\\www.yahoo.com – Yahoo – тез іздестіретін анықтамалықтардың бірі. Ақпараттарды жеке сөздер бойынша немесе классификатор бойынша іздеу мүмкіндігін береді.

http:\\www.aport.ru – Апорт - ақпараттық іздестіру жүйесі алдыңғы қатардағы іздестіру жүйесіне кіреді. Бүгінгі күндері мәліметтер көлемін 20 млн индекстелінген құжаттар құрайды. Жүйеде іздестірудің кең спектрлі мүмкіндіктері бар. Онда қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндіктері  ұсынылады. Ақпараттарды ағылшын және орыс тілінде іздеуге болады.

http:\\www.yandex.ru – Яндекс – ақпараттық іздестіру жүйесі 1997 жылы ашылған. Бүгінгі күндері базадағы индекстелінген  құжаттар көлемі 33 милионға  жуық. Ақпараттық іздестіру жүйесі логикалық операторлармен белгіленген өзінің  меншікті жүйесін қолданады, сонымен қатар көптеген түрлі іздестіру функцияларын ұсынады.

http:\\www.rambler.ru – Rambler – іздестіру жүйесінде Россияның және ТМД елдеріндегі  серверлерде орналасқан 12 миллионға жуық мәліметтер индекстелінген. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

Қазақстан Республикасының анықтамалық іздестіру жүйелері

http:\\www.site.kz - "Весь WWW-Казахстан" – Қазақстандық іздестіру порталы, ол  Интернет әлеміндегі жүздеген мың серверлер мен сайттарды табуда көмек береді. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

http://tabu.nursat.kz – TABU іздестіру жүйесі KZ доменіндегі ресурстар мен қатар Қазақстаннан тысқары  жерлердегі еліміз туалы веб-парақтарды іздестіруге арналған. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

http://akolya.hypermart.net  - қазақ тіліндегі ақпараттарды, веб-парақтарды іздестіруге болады. Өзекті сөз  арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

Большая энциклопедия Казахстанского Интернета - http://www.lyakhov.kz

Виртуалды энциклопедиялық және анықтамалық басылымдар

Рубрикон – http://www.rubricon.ru

Серверден көптеген отандық белгілі энциклопедиялар мен сөздіктерге шығуға болады. Олардың арасында «Большая   Советская Энциклопедия»(1969-1979),  Энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона(1890-1906), «Малая медицинская энциклопедия». Энциклопедиялық сөздіктер «История Отечества» және «Всемирная история», В.Даль және басқаларының «Толковый Словарь живого великорусского языка» т.б. Барлық ақпараттар толық мәтінде иллбстрацияларымен және әдебиеттер тізімімен қоса берілген.

Britannica энциклопедиясы – http://www.britannica.com

Әлемдегі авторитеттік энциклопедияның желілік нұсқасында 72 мыңға жуық барлық салалар бойынша мақалалар жинақталған. Іздестіру нәтижесі мақалалар мен бірге Интернет ресурстарға да сілтеме береді, сондай-ақ журналдардағы таңдаулы шығарылымдарды да ұсынады.Көптеген жағдайларда иллюстрациялар, таблицалар, бейнефайлдар қамтылған.

Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия - http://www.km.ru

Ірі көлемдегі электрондық мәтіндік мәліметтер базасы.

Брокгаузъ on-line - http://www.russia.agama.com/bol

Әйгілі энциклопедиялық сөздіктің қысқартылған нұсқасы, құрамында 46 000-ға жуық мақалалар енген.

Биографическая база данных на сервере компании Biography- http://www.biography.com

Ежелгі дәір батырлары мен қатар әр елдің қазіргі замандағы қайраткерлері туралы 25 мыңға жуық қысқаша мағлұматтар бар.

http://www.translate.ru -Online – переводчик компании «Промт»

Промт компаниясының оnline – аудармашысы.

Серверде интерактивтік сөздіктердің толық кешені берілген. Ол екі жаққа бірдей тәржімалайтын ағылшын ,неміс тілдері және біржақтылы французб итальян тілдерінен аударуды қамтамасыз етеді

http://www.tilashar.kz – Тілашар – Қазақ тілін оқып үйренушілерге арналған «Хабар» Агенттігінің  «Тілашар» телебағдарламасы негізінде ашылған сайт. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқытуда, online сабақтар жүргізуде сайттағы методикалық бөлімдерді пайдалануға болады.Сайтта қазақша-орысша лингвистикалық сөздік берілген.

http://www.kz.index.kz - Орысша-қазақша мультмедиялық сөздік.

Құжаттарды электронды турде жеткізу (ЭДД), Мәліметтер базаларымен жұмыс істеу, қажетті ақпараттарды тауып, тапсырыс беру.

Құжаттарды электронды турде жеткізу (Электронная доставка документо (ЭДД)) дегеніміз тапсырыс берілген құжаттардың электрондық көшірмелерін дайындап коммуникация жетістіктерін арқылы пайдаланушыға жеткізу. Пайдаланушылар қажетті ақпараттарды әлемдік электрондық ақпараттар базасынан тапсырыс арқылы алуына болады. Электрондық көшірмелер сканермен цифрлау  (оцифрование) арқылы жүзеге асырылады.

Құжаттарды электронды турде жеткізудің (ҚЭЖ) басты технологиялық кезеңдері:

1)    тапсырысты өңдеу

2)    тапсырылған ақпараттарды іздеу

3)    табылған ақпараттың электрондық көшірмесін дайындау

4)    электрондық көшірмені тапсырыс берген пайдаланушыға жіберу

Құжаттарды электронды турде жеткізумен (ҚЭЖ) түрлі мекемелер мен кітапханалар айналысады.

Мәліметтер базасы (МБ)

БД ИНИОН – http://www.inion.ru

МБ ИНИОН (Қоғамдық Ғылымдар Жөніндегі Ақпараттардың Ғылыми интституты)

Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар  жөніндегі библиографиялық мәләметтер базасы 1980 жылдардан бері жүргізіледі. Мәліметтер базасына институт кітапхансына түскен кітаптар мен жинақтар, журналдардағы мақалалардың аннотациясы әлемнің 140 тілінде берілген.

Мәліметтер базасын қолдану ақылы.

БД «ВИНИТИ»(Всероссиийский Институт Научной и Технической Информации) - http://www.viniti.ru

МБ «ВИНИТИ» 1981 жылы институттың жаратылыстану және техникалық ғылымдар жөніндегі Реферативтік Журналындағы (РЖ) материалдар негізінде құрылған. Базаға мынандай басылымдар түрі енген: кітаптар, конференция материалдары, мерзімдік басылымдар, патенттер, нормативтік құжаттар, депоненттік ғылыми еңбектер. МБ-сы ай сайын толықтырылып отырылады

Мәліметтер базасын қолдану ақылы.

БД ГЦНМБ(Государственная Центральная Научная Медицинская Библиотека) http://www.scsml.rssi.ru

Мемлекеттік Орталық Медициналық Ғылыми Кітапхананың мәліметтер базасы өзінің қорын 1988 жылдан бастап құрастырды. МБ-ы кітапхана жаздырып алатын мерзімдік басылымдар мен электрондық каталогтан тұрады, оған кітаптар, мақалалар, диссертациялардың авторефераттары кіреді.

Мәліметтер базасын қолдану ақылы.

Бақылау сұрақтары

1. Интернет қызметі дегенді қалай түсінесіз?

2. Интернет қызметінің қандай түрлерін білесіз?

3. Іздеу сервері дегенді қалай түсінесіз?

4. Домендік есім дегеніміз не?

5. Интернетке қосылу үшін не қажет?

6. Электрондық почта дегеніміз не?

7. WWW дегеніміз не?

8. WWW – ғы браузер дегеніміз не?

9. Іздестіру жүйесі дегеніміз не?

10. Телеконференция дегенді қалай түсінесіз?

11. FTP (File Transfer Protocol) - Файлдарды жіберу протоколы не үшін қолданылады?

12. Чат (IRC –Internet Real Chat) дегеніміз не?

13. Domain – домен дегеніміз не?

14. Провайдер дегеніміз кім?

Практикалық жаттығулар:

вариант№1

1.     Қазақстан Республикасы Президентінің  серверін тауып көрсетіңіз.

2.     Қазақстан Республикасының әнұран мәтінін тауып көрсетіңіз.

3.     В.Васнецовтың «Богатыри» деген картинасын тауып беріңіз

4.     «джабог» сөзінің түсіндірмесін тауып беріңіз

5.     Ч.Абдуллаевтың «Сотвори себе мир» деген шығармасының толық мәтінін тауып беріңіз

вариант№2

1. Республикалық «Жас алаш» газетінің серверін тауып көрсетіңіз

2. Қазақстан Республикасы Президентінің «2030 жылға арнауының» толық мәтінін тауып беріңіз

3. Қазақстан Республикасының «Құрмет» орденінің суретін тауып көрсетіңіз.

4. «кабошон» сөзінің түсіндірмесін тауып беріңіз

5.Ш.Айтматовтың «Плаха» романының толық мәтінін тауып беріңіз

вариант№3

1. Қазақстанның «Білім және ғылым» серверін тауып көрсетіңіз

2. Г.Гейненің «Лорелей» өлеңінің толық мәтінін тауып беріңіз

3. В.Суриковтың «Боярыня Морозова» деген картинасын тауып беріңіз

4. «деликт» сөзінің түсіндірмесін тауып беріңіз

5. Г.Флобердің «Госпожп Бовари» деген шығармасының толық мәтінін тауып беріңіз

вариант№4

1. «Казахстанская правда» газетінің серверін тауып көрсетіңіз

2. Флористика туралы ақпарат тауып беріңіз

3.  Николай II-ің суретін тауып беріңіз

4. «толерантный» деген сөзінің түсіндірмесін тауып беріңіз

5. Ш.Айтматовтың «Белый пороход» деген шығармасының толық мәтінін тауып беріңіз

Глоссарий

BBS (Bulleten Board System) – электрондық хабарландыру татқтасы, электронды тақтаның компьютерлік аналогі. Бұл модем арқылы байланысуға болатын компьютерде сақталатын мәліметтер, онда басқаларға арналған хабарламаларды қалдыруға, бұрын жазылған мәліметтерді  оқуға болады. Әдетте бұл бейкоммерциялық жүйе болып саналады

Domain – домен. Бір компьютермен басқарылатын немесе бір желілік жұмыс машинасының басшылық етуімен істейтін информациялық желі қорлары тобы.

HTTP (Hyper-Text Transmission Protocol) – гипермәтінді жіберу хаттамасы. WWW-да клиент пен сервер арасында қатынас болу үшін қолданылатын хаттама.

Броузер - Көрсеткі. Ол “to browse” парақтау, қарау деген ағылшын сөзінен шыққан атау. Интернеттегі Web- парақтарын оқып, экранда көрсетуге арналған программалар (кең тараған түрлері Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator)

TCP/IP – Интернет желісіне қосылатын компьютерлер арасында  ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін мәліметтерді бір жүйеге келтіру  ережелері немесе оларды құрастыру хаттамасы.

Usenet – бір-бірімен жаңалықтар алмасып отыратын бейкоммерциялық, бейформалдық жүйелер тобы

URL-адрестері-бұл Интернетте орналасқан құжаттардың адресін жазудың арнайы формасы.Ол  - желінің қай серверінде орналасса да, керекті мәліметті айнытпай қатесіз табуды қамтамасыз ететін сөз тіркесі.

Homepage – Web жүйесіндегі байланысқан мәліметтерді алғашқы іске қосу парағы. World Wide Web жүйесіне саяхатты бастайтын  парақ.

WWW (World Wide Web) – Интернет мәліметтерін жеңіл көруге болатын графикалық интерфейс мүмкіндігін береді. Web- тің әр бетінің басқа парақтармен байланысын көрсететін сілтеме белгілері бар, оны бір-бірімен байланысқан парақтардан тұратын өте үлкен кітапхана деуге болады.Бір тораптық компьютерде орналасқан мәліметтер Web кітабы секілді, ал оның беттері кітап парақтарын көзге елестетеді.Бұл беттердегі мәліметтер  дүниенің кез келген нүктесінде орналаса береді.

Провайдер (Internet Service Provaider) – Интернетпен қарапайым тұтынушылардың тікелей қатынас құруын жүзеге асыратын заңды тұлға.

FTP (File Transfer Protocol) Файлдарды жіберу протоколы– б±л кµбінде ‰лкен кµлемдегі файлдарды жіберу кезінде ќолданылатын Интернттіњ ќосымшасы. FTP кµмегімен кез келген файлдарды жіберуге жєне ќабылдауѓа болады.

Чат (IRC –Internet Real Chat) –Интернеттіњ таѓы да бір ќосымшасы,желіде наќтылы уаќытта интерактивті с±хбаттасу. Єњгімелесушілер бір-бірімен µз компьютерлеріндегі клавиатурада сµздерді теріп жібереді жєне ол сµздер бірнеше секундтардан кейін с±хбаттасушыларѓа монитордан кµрінеді, осындай тєсілмен єњгімелесулеріне болады.

Әдебиеттер тізімі

1.ГАФФИН А.Путеводитель по глобальной компьютерной сети       

Internet.- М.: Артос, 1996.- 274 с.- (Просто о сложном).       

2.ГИЛСТЕР П.Навигатор INTERNET: Путеводитель для человека с   

компьютером и модемом.- М.: Джон Уайли энд Санз, 1995.- 735 с.