Модель және компьютерлік модельдеу негіздер

Модель және компьютерлік модельдеу негіздері [ 50 бет ]

Жоспар

М А 3 М Ұ Н Ы. 
Алғы сөз 3 
Кіріспе 4 
І бөлім. Модель және компьютерлік модельдеу негіздері 
1.1. "Модель" түсінігінің анықтамасы 5 
1.2. Модель белгілері 9 
1.3. Модельдеу мақсаты 10 
1.4. Модель құрудың негізгі этаптары 12 
1.5. Модель түрлері. 14 
1.6. Модель қасиеттері, 20 
1.7. Модельдердің сандық және сапалық бағалары. 21 
// бөлім. "Компьютерлік модельдеу " тақырыптары 
бойынша лабораториялық жұмыстар 
№1. Өзен суының ластануын анықтау 25 
№2. Бактериялардың биомассасын анықтау 27 
№3. Көлдің су денгейінің ауытқуын анықтау 29 
№4. "Жыртқыш пен жемтік" экологиялық жүйесінің 31 
математикалық моделі. 
№5. Есепті шешудің түрлі модельдері. 35 
№6. «Біздің өзен» экологияалық-экономикалық компьютерлік  
модельдеу бағдарламасы. "Біздің өзен" бағдарламасында 
жұмыс істеу негіздері. Бастапқы қадамдар. 40 
№7. "Біздің өзен" экологиялық-экономикалық компьютерлік 45 
модельдеу бағдарламасы. "Біздің өзен" бағдарламасын 
пайдаланып жұмыс істеу. Эксперимент нәтижелерін 
талдау. 
№8. "Қайық және сал" динамикалық моделі 46 
№9. "Арал аймағы: табиғат және адам" жүйесін пайдалану. 52 
Арал аймағының қысқаша физикалық-географиялық 
сипаттамасы. Адамның табиғатқа әсер етуі. 
№10. "Арал аймағы:табиғат және адам" жүйесін пайдалану, 55 
Арал проблемасын шешу жолдары. 
"Арал аймағы:табиғат және адам" жүйесін пайдалану. 56  
№11. Экспедициялардың жұмысын қорытындылау. 57 
/// бөлім. Компьютерлік модельдеу 
тақырыптары бойынша тест сұрақтары 
IV бөлім, Модеь және компьютерлік модельдеу 61  
тақырыптарына арналған көрнекі сүлбелер. 
Пайдаланылған әдебиеттер 69

Дисциплина: Информатика 
Тип работы: Материал

• Как скачать
• Kcell / Active
• Beeline
• Tele2
• Pathword
• Счет на сайте

1. Выбрать своего сотового оператора

2. Внимательно прочитать инструкцию
3. Отправить СМС на указанный номер
4. Пароль придет в течений 1-2 минуты на Ваш телефон в виде SMS сообщения.
5. Введите полученный пароль в ячейку снизу и нажмите на кнопку "Скачать".

Пароль 

Урезанное содержание работы для ознакомления

М А 3 М Ұ Н Ы. 
Алғы сөз ... 4 
І ... ... және ... ... ... ... түсінігінің анықтамасы ... ... ... ... ... мақсаты ... ... ... ... ... қасиеттері, 20 
Модельдердің сандық және сапалық бағалары. ... ... ... ... " ... ... жұмыстар 
№1. Өзен суының ластануын анықтау ... ... ... ... ... ... су ... ... ... ... пен жемтік" экологиялық жүйесінің ... ... ... ... ... ... «Біздің өзен» экологияалық-экономикалық компьютерлік 
модельдеу бағдарламасы. "Біздің өзен" бағдарламасында 
жұмыс ... ... ... ... ... өзен" экологиялық-экономикалық компьютерлік 45 
модельдеу бағдарламасы. "Біздің өзен" бағдарламасын 
пайдаланып жұмыс істеу. ... ... ... және сал" ... ... ... аймағы: табиғат және адам" жүйесін пайдалану. ... ... ... физикалық-географиялық 
сипаттамасы. Адамның табиғатқа әсер етуі. 
№10. "Арал аймағы:табиғат және адам" жүйесін пайдалану, 55 
Арал проблемасын шешу жолдары. 
"Арал ... және ... ... ... ... Экспедициялардың жұмысын қорытындылау. ... ... ... ... ... тест сұрақтары 
IV бөлім, Модеь және компьютерлік модельдеу ... ... ... ... ... ... қоғамда болып жатқан ақпараттық дамудың өңделу, жеткізілу, 
сақталу заңдарының негізін ұғыну және дұрыс болжамдау үшін ... ... ... ... ... аса ... оқу ... "Информатика" курсының негізгі ... ... ... ... ... ... ... жұмыс 
істеуге оқытып үйрету. 
Оқу-әдістемелік құрал кіріспе және төрт бөлімнен турады: ... ... ... тест ... ... ... ... жазылу мақсаты, құрылымы және пайдаланушыға ... ... ... сипаттамасы қамтылды. 
Бірінші бөлімде модель түсінігінің анықтамасы, модельдердің маңызы, 
модельдеу мақсаты, модель құру ... ... ... және олардың 
сандық, сапалық бағаланулары ... ... ... ... ықпал ететін теориялық материал берілген. 
Екінші бөлімде экологиялық жүйелерді модельдеу мысалдары ... ... ... ... зерттеуге арналған лабораториялық 
жұмыстар мен оларды орындаудың әдістемелік нұсқаулары ... ... ... сабақ барысындағы тақырыптар бойынша алған 
білімдерін қорытындылау мен бағалау үшін тест сұрақтары қарастырылған. 
Төртінші ... ... ... ... ... ... ... пән талаптарына сай көрнекі білім алуларына 
көмектеседі. 
Оқу-әдістемелік құрал болашақ жаратылыстану мамандарының ... ... ... ... ... ... рөлі ... кең мәлімет 
алып, өз беттерінше қарапайым (экологиялық) жүйелер ... ... ... ... ... ... Модель және компьютерлік модельдеу негіздері 
1.1. "Модель" түсінігінің ... ... деп ... ... объектіні алмастыратын қандай 
да бір көмекші объекті аталған. Сондықтан табиғат заңдарының әмбебаптығы, 
модельдеудің жалпылығы, және ... ... ... түрінде 
бейнелеудің мүмкіндіктері сәйкессіз болды. Мысалы ертедегі ... ... ... ... емес, табиғи және жасанды ... ... ... деп ... Олар ... тек қана логиканың, 
талқылау әдістерінің, пікір алмасулардың, яғни замандық терминологияның, 
тілдік модельдеудің көмегімен бейнелеуге болады деп ... Ұзақ ... ... ... ... материалдық объектілерге ғана, 
мысалы ... ... ... ... ... ... ... кемелер мен самолеттердің, жануарлардың модельдері 
ретінде қалыптасты. 
Уақыт өте келе нақты ... ... ... ... ... ... арқылы сипаттала бастады. Келесі 
қадамда модель ... ... ... ғана емес ... ... да ... істеу мүмкіндіктері белгілі болды. Мұның мысалы 
математикалық модельдер бола алады. Математика ... ... ... мен ... ... нәтижесінде 
модельдер теориясы жасалды. Онда модель бір ... ... ... ... ... ... болып анықталады. 
XX ғасырда модель түсінігі нақты және идеалдық модельдерді қатар 
қамтитындай ... ... ... ... модель түсінігі 
математикалық модельдер шеңберінең ... әлем ... ... ... ... ... ... Модель түсінігінің айналасындағы кең 
талқылаудың қазіргі кезде де жалғасып отырғандытан естен шығармау кажет. 
Бастапқыда ... ... ... ғылыми пәндер аясында, 
содан соң ғылымның ... да ... ... ... іске ... ... танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі 
ретінде қарастырылады. 
Модель (Моdel, ... - 1) ... ... бір ... ... процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе ... 2) ... ... ... ... ... ... эталон; кез- 
келген бір объекті жұмысы, мыс, процессордың ... ... ... ... ... Ол ... ... түрінде, математикалық 
байланыстар ... ... ... ... ... күйінде кұрастырылады да, қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін 
зерттеу үшін қолданылады. Модельге қойылатын негізгі ... - ... ... ... ... ... яғни барабарлығы [1]. 
Модельдеу (Моделирование; sітиlаtіоп) - кез-келген құбылыстардың, 
процестердің ... ... ... ... мен ... үшін ... ... құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан 
құрастырылған объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін ... ... ... әр түрлі табиғатын зерттеу ... төрт ... ... гносеологиялық орынбасары бола алады: 1 ... ... 2 ... ... 3 - ... ... деңгейін, 4 - нәтижелер дейгейінде. Сипаты ... ... және ... ... ... Материалдық модельдеу объектінің 
геометриялык, физикалық, динамикалық және қызметтік сипатын нақты ... ... ... объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша 
модельдеу тіл көмегімен іске асырылады [1]. 
"Модель" ... ... ... ... ... ... ... белгілеуде жиі қолданылады. Демек, 
кибернетикада берілген ... ... ... осы ... ... теорияның 
моделі болып табылады. Компьютерлік модельдеу - бұл да оқып ... ... ... ... ... тек адам бола ... Модельдеу 
объектісі табиғи (өсімдік, күн системасы) және адамның ... ... ... ... (1-сурет). 
Модельдеу жүйесі (тоdеlіng sуstет) - зерттелетін жүйенің немесе оның 
элементтерінің математикалық және физикалық аналогтарын құру және ... ... ... ... ... ... жаңғыртуға және зерттеуге 
мүмкіндік береді, ал зерттелетін жүйеге тікелей тәжірибе ... ... ... тұрғыдан тиімсіз болуы мүмкін [1]. 
Табиғи объектілерді ешқандай модельдің толықтай бейнелей ... ... ... ... арасындағы байланыстардың 
көбінесе белгісіз болуы олардың күрделілігін ... ... ... ... ... ... карапайым болады. Адамдар 
тарапынан ... ... ... ... ... ... ... барысында модельдеу мақсаты тұрғысынан қажетсіз 
детальдар еленбейді. 
Модельдер не үшін қажет? 
1-сурет. Модельдеудің ... ... ... ғылыми қызметтерінде жұмыс істеуіне тура келетін 
объектілердің қандай да бір алмастырушысын құрады. Мұның ... ... ... ... ұшу ... ... ... макеті; 
қандай да бір бұйымның партиясын дайындауға арналған үлгісі болуы мүмкін. 
Адамның оқып үйренетін объект туралы ақпараттық ... ... ... ... ... ... есепті шешу тұрғысынан модельдерді пайдалану оқып үйренетін 
объектілердегі модельдеудің мәнін, мазмұнын ... ... ... көп ... Модель деп қандай да бір заттың 
кішірейтілген ... ... ... ... үйлер макеті), 
математикалық формулаларды, бұрыштан горизонтқа ... ... ... ... жану ... ... ... бұйымдарды жинау моделін, 
құрамы бойынша сөйлем талдау моделін, ... да бір ... ... ... ... эталоны) айтамыз. 
Жалпы түрдегі "модель" түсінігі төмендегідей негізде ... — ... ... ... оқып ... ... жақтарын ұқсастырып бейнелейтін жаңа объект. 
Модель - объектінің нақты жұмыс істеуіне ... ... ... жұмыс істейтін физикалық/ақпараттық алмастырушысы. 
Модельдеудегі ең бастысы модельдеуші объекті мен оның моделі арасындағы 
өзара ұқсас қатысы болып табылады. 
Барлық модельдердің кепбейнелілігі негізінен үш ... ... ... модельдеуші объектінің сыртқы түрін, 
құрылымын (кристал торлардың ... ... ... ... басқарылымды моделі) ... ... ... ... нүктелер, математикалық 
маятник, идеал газ, шексіздік); 
ақпараттық модельдер - модельденуші объектінің ... ... ... ... ... (сөздік сипаттау, 
схемалар, сызбалар, картиналар, суреттер, ... ... ... ... ақпараттық модельдер қарастырылады. 
Ақпараттық модель (Информационная модель; information model) - ... ... - ... ... ... ... айналымының 
процесін параметрлік ұсыну; 2) мәліметтер базасында -тұтастық шектеулер 
жиынтығы; мәліметтер құылымын тудыратын ережелердің, ... ... ... рұсат етілетін байланыстар мен мәліметтердің 
мәнін, олардың өзгерістерінің ... ... ... мен ... қатынастарды математикалык және программалык тәсілдермен ұыну; 
ақпараттық құрылымдар мен олармен ... ... ... ... ... ... да ақпарат түрлері сияқты өзіндік 
тасымалдаушысы болуы керек. Олар ... ... ... ... - яғни, 
бірнәрсе жазуға, бейнелеуге болатындай кез-келген бет болуы мүмкін. Бұл 
тасымалдаушыларда ... ... ... ... ... ... диапроекторлық жарық бейнесі көмегімен жазылады. Біздер ... ... ... түсінігінің аясында берілетін мазмұнда 
түсінеміз. Мысалы, квадраттық ... ... ... және ... ... ... теңдеу формуласы болып қала береді. 
Модель (фр. modele, ит. modello, лат. modulus - өлшем, үлгі) – бұл: 
нақты объектінің қарапайымдандырылған ... ... ... ... пен ... қандай да бір процесстің/құбылыстың 
бейнесі, сипаттамасы және схемасы; 
жұмыс ... ... ... ... нақты объектінің 
жұмыс істеуіне ұқсас физикалық/ақпараттық аналогы; 
анықталған шарттарда түпнұсқа объектінің бізді қызықтыратын 
қасиеттері мен сипаттамасын алмастыра алатын алмастырушы - ... ... ... оқып ... ... нақты жақтарын бейнелейтін жаңа объект. 
Ақпараттық модель - модельденуші объектінің ақпаратты кодтау тілдерінің 
бірінде ... - ... ... бар ... (заттар, құбылыстар, процестер) 
модельдерін кұру; 
нақты объектіні қолайлы көшірмемен алмастыру; 
таным объектілерін модельдері арқылы зерттеу. 
Модельдеу ... ... ... қызметтің ажырамас бөлігі; 
Модельдеу танымының негізгі әдістерінің бірі. 
Иақты қызметтердегі объект ... ... ... ... бейнелеу; 
белгілі фактілерді түсіндіру; 
болжамдар құру; 
зерттелінеін объект туралы жаңа білімдер алу; 
болжау; 
басқару жәнс т с.с, 
1.2. Модель белгілері 
Модельдер адам қызметінің таным, катынзс, ... ... ... ... ... ... объектісінің сыртқы түрі; 
модельдеу объектісінің кұрылымы; 
модельдеу объектісінің үлгісі қызықтыруы мүмкін. 
Модельдің мақсаты мен шешуге тиісті мәселесі осы үш аспектінің ... ... ... ... ... ... ... арқылы айқындалады. 
Модельдерде объектінің барлык қасиеттерінің емес, тек қана модельдеу 
мақсаты ... ... ... ғана ... әрбір аспектісі (түр, құрылым, үлгі) озіндік касиеттер 
кұрамьмен сипатталады. 
Объектінің ... ... ... ... ретінде көрсетіледі. 
Тілде бүл белгілер қьзыл, сары, денгелек, ұзын снякты сын есімдермен 
өрнектеледі. 
Объектінің ... түрі оны ... ұзақ ... сақтау (фотография, 
портрет) үшін модельденеді. 
Объект құрылымы деп оның элементтері мен олардың арасындағы байланыстар 
жиынтығы айтылады. 
Құрылымды сипаттауда ... ... ... мен ... ... бұл ... мен байланыстар: электрон, протон, күш, (атом 
сипатталуындағы) энергетикалық деңгей сияқты зат есімдермен өрнектеледі. 
Объект ... ... оның ... ... ... оқып ... белгілерді айқындау; 
объектінің тиянақтылығын оқып үйренуге қажет. 
Уақыт ағымына байланысты шығатын өзгерістер ... күйі деп ... ... ... оның ... түрі мен ... ... өзара әсерлерінің ... ... ... ... Тілде бүл сақтау, даму, айналу сияқты 
етістіктермен өрнектеледі. 
Объект күйін модельдеу: 
болжауға; 
басқа ... ... ... ... ... ... кейбір касиеттерін сандық мән ... ... ... Мысалы: масса, ұзындық өлшемдері бұл 
жағдайдағы қасиеттердің параметрлері деп аталады. 
1.3. Модельдеу мақсаты 
Кез-келген практикалық қолданбалы есептердің ... ... ... кейбір объектілерді (материалдық/акпараттык) түрлендірумен, 
баскарумен байланысты. 
Демек, модельдеу мақсатының табиғаты екіжакты: бір ... ... ... ... ... ... ... тәуелді 
түзетілетініне байланысты субъекгивтілігі (2-сурет). 
Бір объект үшін бір субъекттің түрлі есептерді шешуіне және модельдеу 
мақсатына байланысты ... ... ... ... ... ғана ... ... үшін бір объекгтін түрлі субъектілерінің түрлі 
модельдер құруы мүмкін. 
Модельдің түрі және оның ... ... ... ... ... ... (4-сурет). 
Бір объектінің негізінде түрлі модельдеу мақсатына байланысты түрлі 
есептерді шешілетін субъектінің бірнеше ... кұру ... ... ... ... кұру ... ... тәжірибесіне, жеке 
қызығушыяығына тәуелді (5 сурет). 
2-сурет. Модельдеу мақсатынын модель субъектісіне және ... ... ... ... - ... ... ғылыми танымның басқарушы принципі. Адам 
таным затын оның барлық процестерінде ... кере ... ... ... ... ... ... мәселені шешуге қажетті жашн тануға 
ұмгалады. 
Модельдеу субъекг алдында ... ... ... ... ғана ... ... Бір ... бір субъекгтщ бірвеше модель күру 
мүмкіндігін көрсететіи схсма. 
Модельдеу ғылымы ... ... ... ... ... - ... ... мүмкіндігі. 
- эволюция принципі - барлық формалар біртіндеп төменгі формалардан 
дамиды. Төменгі формалар күйін талдау арқылы ... ... ... болжауға 
болады; 
4-сурет. Бір объект ушін бір субъектгіц бірнешс модель күру мүмкіндігін 
көрсететін схема. 
- рационалдық прищипі - елемнің накты объектілерін ... ... ... болады. 
5-сурет. Бірнеше субъектілердін бір объектіге түрлі модельдер ... ... ... ... кұрудың негізгі этаптары 
Модель құруды неден бастау қажет? 
Біріншіден модельдеу мақсаты тұрғысынан объектіні таңдау қажет. Бұл 
сатыда ... ... ... ... ... ... Объектінің көптеген қасиеттері мен белгілерінін арасынан 
модельдеуде бейнеленуге тиісті қасиеттердің нақты болуы ... ... ... ... мақсаты тұрғысынан 
модельдеуші объектІнің нақты белгілерін айшндау ... ... ... түріне; 
объектінің құрылымына; 
объектінің күйіне 
қатысы болуы мүмкін. 
Модельдеу мақсатының түрліше болуына байланысты барлық жағдайлар үшін 
белгілерді, қасиеттерді, қатынастарды ... ... ... тәсіл 
казір жоқ. 
Нақты белгілердің дұрыс және толық ерекшеленуі Кұрылған модельдеудің 
берілген мақсатына ... яғни оның ... ... ... ... Модельдің адекваттылығы модельдеу 
объектісінде нақты ерекшеленген белгілердің қандай да бір ... ... ... Адекватіылық - модельдеудің негізгі 
түсініктерінің бірі. 
Модельдеу объектісінің ... ... ... ... ... модельдеу практикасының келесі сатысы болып табылады. Модельдерді ұсынуда 
формалаудың: сөздік сипаттама, сызба, кесте, ... ... ... ... ... ... ... мүмкін. 
Объектінің ерекшеленген касиеттері мен белгілерінің бейнелеу формасы 
таңдалынған соң, таңдалған формадағы ерекшеленген қасиеттерге ... ... ... ... ... ... ... модель бұйымның жиналу сызбасын 
құруда өзіндік ерекшеліктері мен сатыларына иелік етеді. 
Формалдау сатысының нәтижесі ақпараттық модель ... ... ... ... айтпас бүрын қүрылған модельдің 
модельдеу мақсатына және объектіге адекватгылығын тексеру ... ... ... ... ... кездессе сызбаны түзету, бағдарламаға 
өзгерістер енгізу, қолданылатын формулаларды нақтылау әрекетгерін орындап, 
модельдің дәлдігін қайта тексеру ... ... ... объектісінің бейнелену адекваттылығына 
талдау жасап, модельдеу мақсатына жету ... ... ... ... ... ... байланысы 6-суретте көрсетілген. 
Қазіргі кезде әрбір жаідайда объектінің кандай бслгілі ... ... ... карастырылатыны туралы әмбебап аныктамалык ереже жоқ. 
Модельдеу шарты мүмкінлік берсе түрлі қасиеттерінін кұрамымен ... ... ... ... ... ... ... қажет. 
6-сурст. Модельдеу саты;гарыпын арасьшдаш байланысты кврсету схсмасы 
Формалдау - модельдеу объектісінің нақты касиеттсрі мен ... ... ... ... ... ... сөздік сипаттама, кесте, 
сурет, алгоритм, сызба түрінде ... ... ... ... ... ... мен ... технояогиялардың қарыштай дамуы 
барлык дерлік ғылыми-зерттеу жұмыстарында зерттелетін ... ... өз ... ... ... ... Модельдер барлык жерде 
дерлік кездеседі.Олардын саны орасан зор. Олардың кейбірі ... ... ... модельдеу түрлерін тандауда және кұруда ... ... ... танымы мен біліктіяік ... ... ... ... ... жане өз ... ... кұрылған 
модель түрлерін зерттеу жұмыстары жеңілдетіп, объект туралы толығырақ 
мәлімет ... ... ... ... үшін онын ... ... орнын 
аньқтауға болады. 
Таным карым-қатынастың ажырамас бөлігі, ал қарым-қатынас ... ... ... ... модеяь әркайсысын бейнелеуге таңдалған бейнелеу тілдерінің 
формалдылығын сипаттай алады. ... ... ... кеңістіктегі 
"субьект-объект-формалдау дәрежесі" нүктелеріне сәйкес қойып ... ... ... ... ... тілі бойьшша мысалы, математикалық 
модельдер, кестелік модельдер сияқты мақсатты ... ... тілі ... ... - ... ... объекіні 
үлгілеу үшін қажетті бастапқы ақпарат берілетін жобалау тілі[1]. 
Субъектінің практикалық ... ... ... объектісін басқару 
процесіндегі модельдің қатысына байланысты нақтылануы мүмкін. Бұл ... ... ... ... ... ... ... деп бөлінеді. 
Модельдеу кұбылысының қосымша мүмкіңдікгерін ашуға мүмкіндік беретін 
модельдер кластарының басқалай да бөліну ... ... ... ... ... ... ... зерттеуге болатын 
модельдер қарастырылады. Ақпараттьқ моделъдерді компьютерлік деп ерекше 
класқа бөлуге бола ма? ... ... ... ... ... ... көптеген объектілерді кұруға, зерттеуге болады. 
6-сурет. Ақпараттык модельдер 
түрлері 
Бірақ бұл объектілерді басқа да орталарда кемегімен кұруға, зерттеуге 
болады. ... ... ... ... ... барлығын 
компьютерсіз де жасауға болады. Мұндағы негізгі мәселе ... ... ... ... ... модельдердің ақпаратгык модельдерден сапалық айырмасы жоқ. 
Компьютерлік ... ... ... орай ... ... түрі деп ... болады. 
Компъютерлік модель (сотриtеr тodеI) таңдалынған программапық ортаға 
бейімделінген ... ... ... ... 2) ... ортаның 
кұралдарымен жасалынған модель [ 1 ]. 
Компьютерлік модельдерге байланысты бастапқы жұмыстар гидравлика, жылу 
алмасу, қатты ... ... т.с.с ... ... ... ... ЭЕМ мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық 
модельдердің адаптациясы болатын күрдеді теңдеулер жүйесінің сандық шешімін 
бейнелейді. Физикадағы компыютерлік ... ... ... электро 
энергетика, биология есептерін шешуде де кең таралды. Компьютерлік 
модедьдеу ... ... ... ... ... ... ... компьютерлік түрлері қазіргі кезде де , ... ... ... ... ... ... қолдану 
тәсілдерін жеңілдететін ішкі ... мен ... ... ... ... ... кітапханалары бар. 
Сондай-ак, "компьютерлік модельдеу" түсінігі XX ... 50-ші ... ... ... автоматтандырылған экономикалык- 
ұйымдастырылған баскару жүйесін құруда ... ... жиі ... жүйелерді талдаудағы компьютерлік ... ... ... ... ... объектінің қызметтік 
алгоритміне айналатын, компьютерлерге арналған бағдардамаларды комплексті 
түрде дайындайтын имитациялық ... ... ... ... күйін имитациялауға болады, бірақ имитациялық 
модельдеу бәрінен бұрын таңдалған баскару стратегиясына тәуелді 
күрделі жүйелердің алдағы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін 
қарастырады. . ... ... мен ... ... ... ... ... обх>ею:інің сыртқы түрі мен ... ... кең ... ... ... ... ... өзара байланысты компыютерлік суреттердің, кестелердің схемалардың, 
диаграммалардың, графиканың, анимациялық ... ... ... ... ... ... ... Бұл түрдегі 
компьютерлік модельдер құрылымдық-функционалдық деп аталады; 
- түрлі факторлардағы объектіге әсер ету шарттарының ... ... ... ... мен графикалық 
бейнелеулер ... ... ... беретін жеке ... ... ... ... компьютерлік модельдер деп аталады. 
Имитациялык компьютерлік модельдеу модель бойынша модельдеуші жүйенің 
сандық және сапалық ... ... ... ... ... ... ... сапалық қорытындылар күрделі жүйенің: құрамы, 
даму динамикасы, ... ... ... ... ... болып 
келген касиеттерін ашуға мүмкіндік береді. Сандык қорытындылар негізінен 
жүйені сипаттайтын болашақ және ... ... ... ... ... сипатты иеленеді. 
Компьютерлік модельдеудің пәні ақпараттык есептеу желісі, технологиялык 
процесс болуы мүмкін. 
Компьютерлік модельдеудің мақсаты - ... ... ... ... ... қабылдауға пайдаланылуы 
мүмкін мәліметтер алу. 
Компьютерлік математикалық модельдеу информатика пәнімен технологиялық 
жағынан байланысады. ... мен ... ... ... ... ... ... физиктердің және 
т.б. қызметтерінің ажырамас бөлігі. 
Төменде келтірілген анықтамалар модельдер мен олардың ... ... ... көмектеседі. 
Табиғи (физикалық, заттық-энергетикалық) модельдеу - модель мен 
модельдеуші объект өзара ... ... ... ... ... ... бейнелейтін модельдеу. 
Программалық модельдеу (Рrоgrат dоситепt тоdification) - 1) құрылғының 
немесе жүйенің іс-әрекетін ... ... ... ... ... жұмысын модельдеу[1]. 
Ақпараттық модель - бұл объектінің қандай да бір тілдегі сипаттамасы. 
Модельдің абстракциялық компоненттері физикалық дене емес ... ... ... ... ... ... ақпараттық процестерді 
сипаттайтын белгілік модельдер ... (ағ. ... - ... ... - ... да бір тілде сөздік сипатталуы. 
Математикалық модель : 
объект және объекті элементтерінің ... ... ... күйін сипаттаумен анықталатын математикалық 
қатыстар ... ... ... ... ... ... жиынтық; 
математикалық символдар көмегімен өрнекгелген объектінің жуық 
сипаттамасы (9-сурет). 
Математикалық модель ... ... - ... қызметі мен 
құрылымын сипаттайтын математикалық тәуелділіктер жүйесі, ... ... мен ... арқылы өрнектелітін объектілердің 
математикалық сипаттамалары. 
Математикалық ... ... ... ... мен 
кұбылыстар-ды олардың математикалық модельдерінде зерттеу әдісі. Тәжірибе 
жасауға мүмкіндік болмаған, қиын ... ... ... ... Жеке жағдайда аналитнкалык модельдеу болып табылады[1 ]. 
9-сурет. Математикалық модельдеу процесінің жалпы схемасы 
Математикалық модельдер химия, биология, экология, гуманитарлық ... ... ... үшін ... ... түрі ... ... модельдер уақыт мезетіне тәуелсіз жасалатын өзгерістерге 
орай объектілердегі тыныштық пен ... ... ... ... ... параметрі болмайды. 
Семантикалық модель (sетаntіс тоdеl) - семантикалық жадта ұғымдарды 
граф ... ... Оның ... ұғымдар, терминалдық төбелерінде 
элементарлық ұғымдар орналасқан, ал ... ... ... көрсетеді. 
Семантикалық модельдеу (semаntіс simlation)- іске асыруда тәуелсіздігін 
сақтауда мәліметтердің мазмұнын (жеке-жеке формальдық ... ... ... ... ... мен қолдану [1]. 
Динамикалық модель - уақытқа байланысты объект күйін сипаттайды, яғни 
модельдер ... ... ... ... ... ... ... функциялану және даму модельдерін айтуға болады. 
Детеьинациялық модельдер - кездейсоқ әсерлер болмайтын процестерді 
бейнелейді. 
Ықтималды модельдер - ... ... ... ... ... сипаттамасы. Ықтимал өзгеру ... ... ... ... ... емес ... мен оқиғалардың сипаты. 
Имитациялық алгоритмдік модельдеу - объектінің ... ... ... ... ... ... процесі мен кұрылымын 
бейнелейтін алгоритм ... ... ... модельдер - табиғаттың объективті заңдарын оқып үйренуге 
бағытталған (Күн жүйесі моделі, биосфераның дамуы т.с.с.) 
Концептуалдық модель зерттелетін объектіге және ... ... ... ... ... мен ... ... моделъдер (лат. Sensualis - сезімге, түйсікке негізделген) 
-адам сезіміне ықпал ... ... ... ... ... модельдер - өзі нақты объект ретінде іс атқаратын, бірақ дәл 
сондай ... ... ... аналогы. 
1.6. Модель қасиеттері. 
Модель құру нәтижесінде анықталған қатынастарда негізгі ... ... жаңа ... ... Жаңа ... модельдеу объектісі 
болу мүмкіндігі бар. Демек, әрбір объекті түрлі модедьдерге ие. Нәтижесінде 
кейбірі басқа объектілердің модельдері болатын ... ... ... Осы жиын мен оның ... арасындағы қасиетгерді қарастырамыз. 
Теория жүзінде объекгілер мен модельдер жиынында: 
объект пен басқа объект арасында; 
объект пен оның моделі арасында; 
объект пен ... ... ... ... мен ... ... ... мен басқа объект арасында; 
модель мен обьектінің басқа моделінің ... ... мен ... ... ... арасында қатынастар болуы 
мүмкін. 
Объект пен оның ... ... ... ... ... ең ... қасиеті модельдеу мақсатына байланысты кейбір 
қатынастардың модельдеу объектісіне ұксастығы болып табылады. 
Математикада ұқсастақ қатынасы ... ... ... өрнектеледі. 
Симметриялылық. Негізгі объеіні өз моделінің сәйкесті ... ... ... Объект моделіне құрылған модель, негізгі объектінің 
моделі болады. 
Рефлексивтік. Объект өзінің дәл моделі бола алады. 
Кез-келген ... ... ... ... бір ... ... байланысты элементтер тобынан құралған жүйе ретінде 
қарастыруға ... ... ... ... ... ... әрбір элементі сәйкестенетін 
(және керісінше) өзара бірмәнді сәйкестігі бар екі жүйе гоморфты деп 
аталады. 
Модельдеуге ... ... ... ... мен ... ... ... мен модельденуші объект; 
бір объектінің түрлі модедьдері. 
Құрастырылымды объектілер ретінде әлеуметтік және ... ... ... ... ... ... (гомоморфты) модельдер тек құрастырылымды объектілерден 
тұрады. Кейбір модельдердің объектіге изоморфты модель болатындығы ... ... ... ақпаратты жоғалтпай модельді оқып үйренуге 
өтуге, ... ... ... ... ... келтіруге мүмкіндік 
береді. 
Бір объектінің бір-біріне изоморфты екі түрлі моделі ... ... ... ... ... ... және сапалық бағалары. 
Модель - ғылыми танымның маңызды құралы. Құрал ... ... ... ... тиіс. 
Кез-келген кұралдың шектелген қолданылу аясы бар. Модельдердің сандық, 
сапалық сипаттамалары: 
моделін оқып уйрену негізнде жасалған молельдеу объектісінің 
күйі бағасын дәл болжауға; 
модельдеу ... ... ... ... қолданылу шегін анықтауға 
қажет. 
Құрылған модельдерді: 
- модельдердің сыртқы түрін түпнұсқаға сай көрнекті құру; 
- модельденуші ... ... ... бейнелеу; 
- модельденуші объект күйі туралы көбірек болжамдар ... ... ... ... болады. 
Бұл жетілдірулер модельдеу мақсаты тұрғысынан өзін-өзі ақтауы тиіс. 
Құрылым – элементтер жиыны мен ... ... ... ... ... ... ... жетілдіру 
қарастырылатын элементтер санын ұлғайту, олардың арасындағы қатынастар мен 
қатынастардың параметрлерін нақтылаумен ... ... ... ... ... бірі оның 
күрдеділігі. 
Құрылымның күрделілігін оның ең кіші сипаттамасының ұзындығы ретінде 
түсіну керек (А.Н.Колмогоров бойыншы ... ... оны ... жұмсалатын уақыт пен қажетті 
ресурстар (ЭЕМ, оның жады ... ... ... ... ... емес ... ... күрделілік бағасы оның шексіз 
көл элементтерінің болуымен байланысты. Элементтердің ... ... әрі ... ... ... емес ... ... сапалық жағынан бағаланады. 
Егер объект күйі белгілі заңдылықтарға бағынып, ... ... ... сәйкес детерминациялық модельдер бедгілі ... ... ... негізінде оның болжамдылығы тұрғысынан 
сандық бағалануы мүмкін. 
Детерминаіщялыіс модельдер ... күйі ... ... ... ... ... өзгеруіне сәйкес орныңты модельдер бапіиеді. 
Модельденуші объектіге түрлі кездейсоқ әсерлердің ықпалын ескеріп, 
объект күйінің ... ... ... ... ... Ықтимал модельдің сандық бағасын ықтималдық теориясы ... ... ... ... болады. 
Индетерминациялық модельдер орта мән (математикалық күтім), орта мәннің 
орташа ауытқуы (дисперсия) сияқты көрсеткіштермен сипатталады. 
Модельдерді келесі параметрлер ... ... ... болады: 
объектінің сыртқы түрін модельдеуде: 
- физика – химиялық сипаттамалардан ( өлшемі, салмағы, түсі, т.с.с.) 
берілетін дәлдік (өлшеу қателігі); 
- пропорцияны, ... ... ... ... көрсеткіштер: 
- бейнеленетін элементтер мен олардың өзара байланыстарының ... ... ... мен ... ... байланысты бейнелеу 
дәлдігі (дөңгелектеу қателігі); 
- объект құрылымын деталдау (ірілендіру); 
ықтимал көрсеткіштер: 
- элементтер санының орташа мәні мен бұл ... ... ... орта ... дәлдігі (сенімділік аралығы); 
Объект күйін модельдеуде: 
нақты көрсеткіштер: 
объект қатысатын себеп-салдарлық байланыстарды ескеру дәлдігі ... ... ... ... сандық) көмегімен үзіліссіз 
процестерді модельдеуде дискреттеу қадамдары (кванттық уақыт 
периоды); 
- ... ... ... ... бойынша бейнеленуінің 
пропорционалдылығы (теңөлшемділігі); 
ықтимал корсеткіштер: 
- модельденуші объект күйі параметрлері таратылымының ықтимал 
заңдары; 
- объектінің бақыланатын күйі мен оның ... ... ... ... ... ... ... бойынша сапалық бағалауға болады: 
модель мен объектінің ұқсастық алмасу дәрежесі ... ... ... ... бойынша объектіні тану дәрежесі (танылды, тануға болады, 
танылмайды); 
модель ... ... ... ... ... дәрежесі. 
ІІ бөлім. «Компьютерлік модельдеу» тақырыптары 
бойынша лабораториялық жұмыстар жасау әдістемесі 
Информатика курсындағы "Компьютерлік модельдеу" тақырыбын ... оқу ... ... қиын мәселелердің бірі. Біз осы тақырыпты 
оқытудың жүйелі әдістемесін ұсынамыз. Мұнда студенттердің ... жазу ... ... ... ... ... ... бұл 
тақырып кейінгі оқтылатын арнаулы курстарға негіз бола ... ... ... ... ... ... меңгерту үшін 
тақырыпты оқытуды мынадай ... ... ... ... модельдеудің негізгі ұғымдарына түсінік беру, яғни 
мрдель, модель түрлері, компьютерлік модельдеу ... ... ... Бұл міндет лекциялар арқылы жүзеге 
асырылады. 
- әртүрлі құбылыстар мен процестердің модельдерін жасау үшін 
қарапайым бағдарламалар жазып, ... ... ... ... ... ... қалыптастыру. Бұл ... ... ... ... ... ... салаларға арнап жасалған дайын компьютерлік модельдермен 
жұмыс істеу. ... ... ... ... процестер үшін 
бағдарламалаушылар мен мамандардың бірігіп жұмыс істеуі нәтижесінде 
жасалады. Мұндай сабақтарда студенттер бағдарлама жазбайды, дайын 
бағдарламаларға әртүрлі бастапқы мәндер беріп, шыққан ... ... ... ... текст немесе график түрінде берілуі 
мүмкін. 
Енді біз жоғарыда ... ... ... ... ... сабақтарда қарастырылатын ... ... ... ... модель кұрудың барлық кезеңдері 
қамтыиды, осы ... ... ... ... мен 
дағдылар жүйесін қалыптастыруға жол салынады. 
Лабораториялық жұмыс №1 
Өзен суының ластануын анықтау 
Сабақтың тақырыбы: Өзен ... ... ... ... ... өзен суының өнеркәсіп ... ... ... оған ... ... модель жасайды, суды 
тазалаудың жолдарын қарастырып үйренеді. 
Білімі мен ... ... ... Өзен ... ... ... ... қалдық суларын өзенге құйды. Осының 
әсерінен өзендегі улы ... ... күрт өсіп ... Уақыт 
өтуімен бұл концентрация, әрине төмендейді. Өзен ... ... ... ... екі ... ... ... қандай болатындығын анықтап 
отырып, ... ... ... ... ... ... ең жоғарғы 
шегіне) жеткенше бақылау жасау керек. 
Керекті құрал жабдықтар: Qbasic бағдарламалау тілі, өзен ... ... ... ... ... параметрлері. 
1-кезең. Есептің қойылымы. Маман-экологтар мынадай заңдылықты (жуықтап) 
анықтады: өзендегі қоспаның С концентрациясы ... К есе ... К>1. К ... өзен ... аймақта ағатындығына, қоспаның 
түріне және т.б. байланысты өзгеріп отырады. Есептің бастапқы ... ... улы ... ... ... С, ластанудың шектік 
концентрациясы О және К ... ... ... улы ... бір ... екі сөткеден т.с.с. кейінгі мөлшері 
анықталады. Бастапқы ... мен ... ... ... ... ... - улы ... концентрациясының n сөткеден кейінгі 
мөлшері. 
2-кезең. Компьютерлік эксперимент. Алгоритм және ... ... ... ... әр ... ... ... алгоритмі қарапайым алгоритмдік тілде беріледі. 
алг Өзеннің тазаруы (нақ ... бүт ... ... N,C 
басы 
әзір C>D 
цб 
N:=N+30 
C:=С/К 
цс 
соңы 
Осыдан кейін алгоритмді Бейсик тіліне аудару студенттерге тапсырма 
ретінде ұсынылады. 
10 RЕМ Өзеннің тазаруы 
20 INPUT ... ... IҒ С>D ТНЕN N=N+30: ... GО ТО ... РRINT "N="; N, "С="; С 
50 END 
3-кезең. Модельдеу нәтижесін талдау. Бағдарламаны орындау және нәтижені 
талдау. ... ... ... ... параметрлердің нақты 
мәндері беріледі. Мысалы, улы ... ... ... С=10мг/л, 
Д=0,03мг/л, К=1,12 (қорғасын), С=8мг/л, Д=0,05мг/л, К=0,01(фтор), ... К=1,05 ... ... тазаруы өте көп уақытқа созылуы 
мүмкін, сондықтан есептің шешімін ... ... ... ... мысалы, әрбір 30 
сөтке, немесе одан да көп уақыттан кейін ... ... ... болуы мүмкін. 
Лабораториялык жұмыста студенттер программаны әртүрлі бастапқы ... ... ... ... оқытушымен бірігіп талдайды. 
Бұл мысалда біз өмірде кездесетін "тәжірибені" компьютерлік модельмен 
алмастырып өзеннің тазарту уақытын экранда бақыладық. ... ... ... ... ... ... үшін бірнеше жыл уакыт кететіндігін 
байкадық. Мұның өзі біздің ... ... ... мәні ... ... ... барлық өлкелеріндегі өзендерді ластайтын 
кәсіпорын басшылары осындай модельдермен таныс болса, өндірісте ... ... ... ... ме ... ... улы заттар концентрациясы күрт өсуінің негізгі 
себептеріне талдау жасаңыз. 
Уақытқа байланысты улы ... ... ... ... ... ... іске ... болады? 
Өзен ластануының деңгейі бір сөткеден кейін, екі сөткеден 
кейін, т.с.с. қандай болатындығын анықтап отырып, тазарудың белгілі 
шегіне (ластанудың ... ... ең ... ... ... жасаңыз. Бақылау нәтижелерін талдаңыз. 
Лабораториялық жұмыс №2 
Бактериялардың биомассасын анықтау 
Сабақтың тақырыбы: Бактериялардың биомассасын анықтау 
Сабақтың мақсаты: студенттер ... ... ... ... ... қажеттілігін анықтап үйренеді. 
Білімі мен біліктіліктеріне қойылатын талаптар: Вакцина шығару үшін 
қажетті ... ... ... 365 ... ... (жыл аяғына 
дейін) қалай өзгеріп отыратындығын анықтау. 
Керекті құрал жабдықтар: Qbasic бағдарламалау тілі. 
1. Есептің қойылуы. Вакцина ... үшін ... ... заводта 
өндіреді. Егер бактериялардың массасы х болса, онда ол келесі күні ... ... ... ... ... ab коэффициенттері 
бактериялардың түріне байланысты анықталады. ... ... ... үшін ... m г ... алып ... Жоспар жасау үшін, мына сұраққа жауап алу 
қажет: бактериялардың массасы 1,2,3,..., 365 күннен кейін (жыл ... ... ... ... ... ... ... жасауға қажетті шарттар есептің 
қойылуында айтылған. Бактериялардың бастапқы мәнін х0 деп, ал әрбір ... х1, х2, хЗ ... деп ... онда хn+1 ... ... үшін ... ... болады 
хn+1 = хn + (a - bxn) xn - m, ... бір ... ... ... ... х1 = х0 + (a - bx0) x0 
- m— т ... анықталады. Бұл есептің жалпы шешімі дифференциалдық 
теңдеумен ... ... ... ... ... мақсатында 
студенттерге есепті жоғары деңгейде талдауды ... ... ... теңдеу, оны шешудің сандық ... ол ... ... ... ... ... мен жоғары математика 
курстарының әдістерін қатар пайдалануға мүмкіндік беретін ... ... ... қарастырған тиімді. Ал, информатика курсында 
негізгі назарды есептің алгоритмін жасауға аудару қажет. 
3. Алгоритм және бағдарлама. Мектеп алгоритмдік ... ... көшу ... ... ... екі ... ... Бұл 
жерде, әрине, көрнекілік мақсатында блок-схемалар да пайдалануға болады. 
алг бактериялар (нақ a,b, m, х, x0 ) 
арг а, b, m, ... ... бүт і, лит р, ... ... і:=0 
әзір іTmax [k] then 
Tmax [k] := T2 [k,j] 
End; 
{минимум ... ... ... ... к:=1 to N ... Tmax [k] = Tmin Then Tmin := Tmax [k]; 
{нәтижені аныктау және шығару } 
for k:= 1 to N ... Tmax [k] = Tmin Then writeln ... ... ... ... ... ... бағдарламасы. 
Сабақтың тақырыбы: Экологиялық-экономикалық компьютерлік модельдеуші 
"Біздің өзен" бағдарламасында жұмыс істеу негіздері. Бастапқы қадамдар. 
Сабақтың ... ... ... ... ... ... іске қосу. Жоғары мәзірді пайдалану. ... ... ... және ... ену ... ... мен біліктіліктеріне қойылатын талаптар. Студенттер бағдарлама 
негізделген модель туралы толық мәлімет алулары тиіс. ... ... ... ... ... ... Сотқа, ену ерекеттерін 
игерулері тиіс. 
Қажетті құрал-жабдықтар. ... ... ... өзен " бағдарламасы. 
Сабақты жүргізуге арналған әдістемелік нұсқаулар. 
Бұл бағдарлама оқу мақсатына арналып жасалған Экологиялық-экономикалық 
компьютерлік модельдеуші жүйелер қатарына жатады. Оның ... ... ... ... ... ұксас болғандыктан бұл 
бағдарламаны меңгеру болашақ экологтарда ... ... ... ... ... ... ... төмендегідей ерекшеліктері бар: 
бұл бағдарламада еліміздегі үлкен экологиялық мәселе - ... ... ... ... ... табылады; 
ақпараттық жүйе оқыту міндеттерін жүзеге асыруда жаңа деңгейді 
қамтамасыз ... ... ... ... ... ... ... бағдарламалық құрал кәзіргі кезде ... ... ... ... сай ... ... іске қосу ... Riverz бумасының Riverz.ехе файлын 
жүктеңіз. Файлды жүктеу нәтижесінде экранда Ойынды ... ... ... ... ... бірін таңдау ұсынылады. Жаңа 
ойынды бастау (Новая игра) батырмасын басу ... Қала ... мен өзен ... ... 9 ... тізімі батырма 
түрінде пайда болады (16- сурет). Enter (Енгізу) пернесі басылып, Кәсіпорын 
терезеден ESC ... басу ... ... ... ... ... ағымдық терезенің сол жағында орналасқан суретке 
сәйкес терезенің оң ... ... ... атын ... Келесі 
қадамда монитор экранында Қала мэрі бөлген ... ... ... 8 символдан аспайтын атын енгізу терезесі ұсынылады. ... ... аты ... соң ... ... ... жүрген Эколог бейнесі 
пайда болады (17-сурет). 
Жоғары мәзірді пайдалану үшін F10 пернесі қолданылады. 
Жоғары ... ... F1 – ... ... ... ... ... - ойынды жазу, Alt+X – ойын ... Alt+V ... ... ... Alt+H – авариясыз режимді қосы/ ажырату, Esc – бір қадам артқа. 
16- сурет. Жаңа ойынды бастау (Новая игра) ... ... ... ... ... ... ... - жоғары мәзірден шығу; 
в. Жылдамдық (Скорость) ойын жылдамдығын таңдау; 
г. Информ – есептегі қаражат пен буй, анализаторлар туралды мәлімет; 
д. Уақыт ... ... ... ... ... Досье – Ластаушы – кәсіпорындар туралы мәлімет. 
3. ↑, ←, → бағаттауыш батырмаларының қажеттісін пайдаланап төмендегі 
кабинеттерге енуге болады. ... ... ... ... ... ... ... көтеру, "+, -" - эколог мониторының экранын парақтау, 
Еsс- ... ... ... шығу батырмалары пайдаланылып, жұмыс 
жүргізіледі. Жұмыс кабинеті ... ... ... ... ... ... орналасуының шартты жоспары көрінеді. Столдың ... ... - ... ... ... соғылса Enter пернесін 
басылып, трубка көтеріледі, ... ... ... ... ... Бұл хабарлама сізге ... ... ... "+ , -" ... пайдаланып, компьютер экранында баған 
тектес диаграмманың үш түрін парақтауға болады. Нақты уақытта ... ... ... ... ... ... ... буй – 
лабораториялар сатып алып, оларды сәйкес орындарға ... іске ... ... ... ... өзен ағысының 
экологиялық жағдайын бағалауға мүмкіндік береді (18- ... ... ... - ... ... ... сурет. Магазин бөлмесінің жалпы көрінісі. 
Магазинге кіріп, сәйкес батырмаларды ... ... ... ... ... буй, ... сатып алынады. Esc батырмасын 
басып магазиннен шығуға болады. → - сатып алу, ← - ... ... ... Esc ... ... ... сатып алғаннан қалған қаражат 
мөлшері жұмыс экранының төменгі жағында көрсетіледі. Қалдырылған ... ... ... ... – ... ... Стационарлық буй 
сатып алуға жмсауға болады (19- сурет). 
Мэршит ену ... ... ... ... ... Региондық, Облыстық, Жергілікті инвестициялардың түскендігі 
туралы мәлімет алуға болады ... ... ... жалпы көрінісі 
Кәсіпорындарға санкция, табигат қоргау шаралары ... – ... 9 ... ... ... арқылы табиғат ... мен ... ... ... ... ... сурет. Кәсіпорындарға санкция, табиғат қорғау шаралары мәзірінің 
ағымдық терезесі. 
г) Сотқа кіру. Бағдарламада Enter ... ... ... ... ... – ... Сотқа беру жұмысы қарастырылған. Егер Сот 
сіздің ... ... деп ... ... салу ... ... кәсіпорынға айыппұл салады. Орын алған ластанулар осы алынған 
қаражат есебінен қалпына ... ... ... ... ... мен ... қорғау кіші кәсіпорынының шығындарына жұмсалады (22- 
сурет). 
22-сурет. Сот бөлмесінің ағымдық терезесі 
Лаборатариялық жұмыс ... өзен " ... - ... компьютерлік 
модельдеу бағдарламасы. 
Сабақтың тақырыбы: Экологиялық – экономикалық компьютерлік ... өзен " ... ... ... ... ... талдау. 
Сабақтың мақсаты: Динамикалық имитациялық модель ортасында ластаушы – 
кәсіпорындардың әрекетіне ... ... ... ... ... ... түзетуге бағытталған табиғат қорғау шараларын іске 
асыру. Компьютерлік ... ... ... ... нәтижелерін 
талдау. 
Білімі мен біліктіліктеріне қойылатын талаптар: Студенттер қаладағы 
экологиялық ... ... үшін ... ... ... пайдалануды 
толық игеріп, бағдарламаның ... ... ... жұмыс 
істеулері тиіс. 
Қажетті құрал-жабдықтар. Экологиялық – ... ... ... өзен " ... ... ... ... нұсқаулар. 
Сабақ мазмұны. Бағдарламаны іске қосып, толық жұмыс циклін төмендегі 
ретпен іске асыру: 
Жұмыс кабинетінен бастаңыз (телефон аппартының жұмысын ... ... ... ... ... ... инвестициялардың түскен түспегендігін тексеріңіз; 
Қай кәсіпорынның өзенді ластайтындығын анықтаңыз; 
Нақты уақытта анализ алып, қалаға ... ... ... алу ... қала ... ... анықтайтын 
диаграммалар көрінісін талдаңыз; 
Табиғатты қорғау шараларының аясында өзенді тазалау 
мүмкіндіктерін ... ... ең көп ... ... ... ... ... қорғау шаралары қолданылатындығына 
талдау жазыңыз. 
Сабақ барысында ... ... ... ... ... жазыңыз. 
Лабораториялық жұмыс №8 
"Қайық және сал " динамикалық моделі 
Сабақтың тақырыбы: "Қайық және сал" динамикалық моделі 
Сабақтың мақсаты: Студенттерді ... ... ... ... мен ... ... талаптар: Студенттер жүйе 
жағдайының ақпараттық сипаттамасын құра ... ... ... ... ... ... ... ала білулері, 
қарапайым бірқалыпты процестерді сипаттай алулары және мақсатқа жету үшін 
басқарушы параметрлерді пайдалана ... ... ... ... жүйесі, "Қайық-сал" моделі және 
оның ... ... ... ... ... ... үғамдар 
қарастырылады. Мұнда орталық орынды күй ұғымы алады. Әдістемелік жағынан 
бұл ұғым басқа ұғымдарды байланыстыруда түйін ... ... ... моделін құру үшін координата енгізіп, траекторияны сипаттау ... ... ... ... ... ... Қозғалыстағы объект 
уақыттың әрбір мезетінде өзінің күйі және ... ... ... ... ... жүйе және ... ... қалыптастыру қажет. Ол сабақтың басында орындалады. Осыдан кейін 
есепке өтеміз. 
1 кезең. Есептің қойылымы. 
Есептің жазбасы. 
А пунктінен өзен ағысы ... ... бір ... ... сал ... ... ... 96 км қашықтықтағы Б жағалауына келеді 
де кері қайтады. Кері ... ... ... А-дан 24 км қашықтықта 
орналасқан В жағалауына салмен кездеседі де А жағалауына 14 сағаттан 
кейін оралады. Қайықтың суда тұрған жылдамдығы мен өзен ... ... ... ... мақсаты. 
Екі объектінің қозғалыс жылдамдығын зерттеу керек: қайықтың суда тұрған 
жылдамдығын және ағыс жылдамдығын, қайық пен ... ... ... орындалатындай етіп таңдау керек. 
Объектіні талдау. 
Қарапайым объектілерден тұратын жүйе қарастырылады: ... және ... ... қозғалыстың бастапқы моменті, бастапқы және соңғы пункттері. 
Бұл объектілер өзара байланыста ... ... А ... Б ... келеді де, кері қайтады, кері қайтқан ... ... ... ... - ... ... ... және жүрілген жолға 
байланысты жылдамдықты анықтау процесі. 
2 кезең. Модельді өңдеу. 
Ақпараттық модель. Қайық және сал ... ... ... ... ... есептің шартына байланысты нақты модель құруға көшеміз. "Қайық- 
сал" жүйесін талдауда төрт жағдай басты роль атқарады: 
1- А ... ... пен ... ... ... ... бұрылуы; 
қайық пен салдың кездесуі; 
қайықтың А жағалауына жүзіп келуі. 
Есептеудің "географиялық" нүктесі ретінде А ... ... ... А ... ... пен салды жөнелту мезеті алынады. 
Жоғарыдағы төрт жағдай ... ... ... ... ... жалпы моделіне келеміз. 
Қайық және сал объектілерінің кесте түріндегі ақпараттық моделі 
Математикалық ... ... ... t - ... - ... (қайық үшін); 
u - қайықтын жылдамдығы; 
у - арақашыктық (сал үшін); 
v - салдың (ағыстың) жылдамдығы; 
Бұл екі объект байланысқан болуы ... ... ... ... пен ... ... жүйенің моделін құруымыз қажетті. 
"Қайық-сал" объектілерінің қозғалыс бағыты 
23-сурет 
Қашықтық қандай нүктеден бастап ... ... ... пен ... ... бастапқы нүктені таңдаймыз және уақыттың жалпы бастапқы мезетін 
белгілейміз. "Қайық-сал" жүйесінің жағдайын енді келесі түрде ... t1-ге ... ... аралығында қайық пен сал жылдамдығын 
өзгертпейді деген шартпен жүйенің t1 мезет жағдайынан t2 ... ... ... Екі ... ... ж2не сал үшін 1-ші формуланы аламыз; 
x2-x1=( t2-t1)u1, ... ... ... t2-t1), ... ... - t1 ... үшін ... екі өрнек пайда болғанын көреміз (x2-x1)u1, 
(y2-y1)v. Егер біз ... ... бір ... үшін ... ... орнына 
бірден екі формула табылатынын көреміз: 
t2= t1+( ... t2= t1+( y2-y1)v1 ... ... да ... де болады: егер, бірінші жағдайдағы барлық 
шамалардың ... біле ... біз ... ... t 2, х2, ... ... ... мәнін ғана көрсетсек, онда қалған екі 
шама (1)-ші формулалар бойынша анықталады. ... ... пен сал ... ... түрінде қарастырылмай, ал бүтін бір жүйе екендігін 
көрсетеді (екі ... ... ... 1-ші ... ... ... моделі. 
"Қайық-сал" жүйесінің жалпы ... ... ... жұмысымыз ыңғайлы болуы үшін бұл модельге екі шама - қайықтың 
жылдамдығы (яғни, қайықтың тынық судағы ... мен өзен ... ... Осы шамалардың көмегімен модельді басқара аламыз. 
3-кезең. Компьютерлік ... ... ... ... ... бойынша компьютерлік модельге есептеу 
жүргізу. 
А В С D ... ... ... ағыс ... ... ... ... жағдай уақыт арақаш. жылд. ... ... ... 1 
10 а9+1 ... ... e9+(b10-b9)*f9 
11 
24-сурет. Есептің ... ... ... ... ... ... ... А пунктіне 14 сағаттан кейін оралуы үшін жылдамдықтарды 
анықтау. 
Модельдеу технологиясы. 
9-шы жолды 12-ші жолға, 10-шы жолды 13, 14, 15-ші ... ... ... сәйкес 12-15 жолдар ұяшықтарын толтырамыз. Алдымен ... ... және өзен ... ... ... Болашықта 
оларды өзгертетін болғандықтан, қазір қандай мәндер ... онша ... ... жылдамдығы 20, ағыс жылдамдығы 5 болсын делік. 
Енді салдың жылдамдығын орнатамыз: барлық 4 жағдайда да ол ... ... тең. ... да, f12, f13, f14, f15 ... ... енгіземіз (b4 ұяшығына абсолютті жіберу). 
Өзен ағасы бойынша ... ... ... оның суда тұрған 
жылдамдығы мен ағыс ... ... тең, ал өзен ... қарсы 
бағытта олардың айырымына тең. Сондықтан да d12 ... ... ал d14, (d14 ... ... ... ... d15 
(соңғы жағдай) ұяшығына 0-ді енгіземіз (автоматты есептеу режимінде). 
Бірінші жағдайда ... пен сал А ... ... с12 және ... 0 ... Екінші жағдайда қайық А жағалауынан 96 км 
қашықтықта Б жағалауында тұрады: ... 96 ... ... ... ... А 
жағалауынан 24 км қашықтықта орнадасқап В жакғалауына оралады с14-ке 24 
орналастырамыз, Төртінші ... ... ... А ... ... с15- 
ке 0 енгіземіз. 
4-кезең. Модельдеу нәтижесін ... ... ... ... және ... ... ... жылдамдықтар бойынша) есептің шартынан өзгеше: 
қайық А жағалауына (төртінші ... 14 ... ... ... ... ... А-дан 24 км қашықтықтағы В жағалауында тұрған кездегі мезетте сал 
А жағалауынан 43,2 км ... ... ... жылдамдығы мен өзен ағысы жылдамдығының жаңа мәндерін енгізейік. 
Мысалы, 
қайық жылдамдығы 25 
ағыс ... ... ... ... үшінші, төртінші жағдайлар есептің шартына 
сөйкес келмейтіндігін ... ... ... пеи ... жылдамдығын есептің шарты 
орындалатындай етіп таңдап алуымыз керек. Яғни b15 ұяшықта 14 мәні ... ... 14 ... ... ... ал с14, е14 ... ... келеді (кездесу мезетінде ... пен сал А ... ... ... ... ... пен сал қозғалысының графигін тұрғызыңыздар. 
Қайық пен сал кездескенін график бойынша қалай ... ... ... етіп ... пен өзен ағысының 
жылдамдықтарының мәнін таңдап алыңыздар. 
Құрылған модельді пайдаланып берілгендерді нақтыға ұқсас 
болатандай етіп, қайық пен сал туралы жаңа есеп құрастырыңыздар. 
Лабораторилық ... ... ... және ... ... ... тақырыбы: Арал аймағының қысқаша физикалық-географиялық 
сипаттамасы, Адамның табиғатқа әсер ... ... Арал ... ... ... ... ... Студенттерді адам қызметінің табиғатқа әсер ... ... ... ... мен біліктіліктеріне қойылатын ... Жаңа ... ... іс-әрекеттерді орындаудың негізгі қадамдарымен танысу. 
Карталар мен ... ... Арал ... ... ... сипатын 
білу, Шөл дала табиғатының шаруашылық әрекетінің әсерінен өзгеруі ... бұл ... ... ... ... ... каналының жақын 
маңайдағы табиғатқа әсері баяндалады. Қара Богаз Гол шығанағы. туралы 
әңгіме дайындау, ... ... ... ... ... ... орындау. 
Керекті қүрал-жабдықтар: "Арал аймағы: табиғат және адам" жүйесі. 
Сабақты жүргізуге әдістемелік нұсқаулар. 
Бұл бағдарлама оқу ... ... ... экологиялық-география 
ақпарат жүйелер қатарына жатады. Оның құрамы, пайдалану жолдары өндірісте 
пайдаланатын ГАЖ - ... ... ... бұл ... ... экологтарда кәсіби қызметке қажетті ... ... ... ... және ... жүйесін төмендегідей 
ерекшелігтері бар: 
- бұл бағдарламада еліміздегі ... ... ... - ... ... ... ... болып табылады; 
ақпараттық жүйеде оқытушыға кең көлемді мәліметтер қорында 
жинақталған материалды пайдалануға мүмкіндік беріледі; 
ақпараттық жүйе ... ... ... ... жаңа ... ... мүмкіндік беретін модельдеу құралы болып табылады; 
бағдарламалық құрал кәзіргі кезде ... ... ... ... сай ... сабақта студенттер жұмыс мазмұнымен, тақырыппен таныстырады, оларды 
экспедицияларға (шағын топтарға) бөлінеді. 
Бағдарлама сипаттамасы. Жүйені жаңадан ... ... ... ... оның ... ... бағыттар бар: 
Спасите Арал ... ... - ... қосу 
Бд (25-сурет) Мәліметтер қоры - ... ... ... ... ... - ... текстік 
ақпаратты шығару 
Протоколы ... - ... ... Шығу - MS ... ... ... жана ... ... Жалғастыру - ... ... ... ... қоры ... ... ... Текст терезесінің негізгі элементтері 
Экспедиция жұмысы бастау ... ... мына ... ... ... Арал ... көлемі, 
- Арал тенізінің бетінің ауданы, 
- Өзендерден құйылатын су мөлшері, 
- Каналдарға ... су және ... ... ... ... жылын таңдау терезесі 
28-сурет, Экспедиция мүшелерін тіркеу журналы 
Жұмыс барысында арнайы терезеде (28-сурет) экспедиция ... ... ... ... ... протокол түрінде сақталады. Бұл 
протокол 
экспедия жұмысың жалғастыруға мүмкіндік береді (29-сурет). 
29-сурет, Экспедиция протоколын ... ... ... ... таңдау аркылы оның ішкі ... ... ... одан ... ... ... таңдап, жұмыс істеу ретін 
окытушы түсіндіреді. Жүйенің кұрамында әрбір ... ... ... ... бар, лабараториялык жұмысты орындау алдында барлык 
студенттер осы аныктамалықтың бір-бір данасымен қамтамасыз етілуі тиіс. 
Лабораториялық ... ... ... ... және адам" жүйесін пайдалану 
Сабақтың тақырыбы: Арал проблемасын шешу жолдары. 
Сабақтың мақсаты. Компьютерлік модельді пайдаланып Арал проблемасын 
шешу ... ... мен ... қойылатын талаптар. Экспедиция шешімін 
негіздеп, алынатын нәтижелерді сипаттап қорытынды жаза білу. ... ... ... ... ... ... және ... болған 
жағдайда өз әрекеттеріне өзгерістер енгізуді игерулері тиіс. 
Керекті құрал-жабдықтар: ... ... ... және ... ... жүргізуге әдістемелік нұсқаулар. 
Арал проблемасын шешуге ұсынылатын жолдар туралы қысқаша ... ... ... ... ... ... табиғат және адам" экологиялық- 
географиялық ақпарат жүйесімен танысу. ... ... ... ... варианттарын дайындайды. Оқытушы экспедициялар ұсынған 
варианттарды бағалайды, экспедицияларға ... ... ... ... Осыдан кейін студенттер өзіндік жұмысты орындауға ... ... ... ... беріп отырады. 
Студенттер жұмыстарының нәтижелері әрбір экспедиция бойынша арнаулы 
жұмыс дәптеріне (экспедиция ... ... ... ... ... ... ұсынылады. 
Компьютерлік сабақ дайындау барысында экспедициялардың ... ... ... ... ... ... қажет. Біз сондай 
шаралардың тек негізгілерін ғана атап көрсетейік. 
Әрбір экспедиция өз мақсатын түсінуі тиіс, ол — ... ... ... ... ... ... осы мәселені шешудің "құнын 
анықтау". Компьютерлік сабақтарды бастаудың алдында әрбір 
экспедициядан ... ... ... ету ... ... өз ... ... жылын анықтап алуы 
керек. Алдыңғы қатарлы студенттері бар топтар кейінгі жылдардан 
бастайды, мысалы 1980, 1985 немесе 1990 ... ... ... ... ... сабақтағы іс- 
әрекетін дәл білуі тиіс. Экспедиция ішіндегі ролдерді төмендегіше бөліп 
беру ұсынылады. Бір студент компьютермен ... ... ... жұмысын басқарады. Екінші студент экспедиция әрекеттері 
тізімін жазып отырады (қандай каналдар, су қоймалары қай жылдары 
салынды, жөндеуден өткізілді, т.с.с). ... ... Арал ... ... ... ... жазып отырады. Студенттер бір- 
бірімен орын алмасып отыруы тиіс. Осылайша экспедиция хаттамасы 
жасалып, онын ... ... ... ... ... басқаларға кедергі болмауы керек. Бір 
топтағы студенттер бір-біріне кедергі жасамайтын болсын. 
5. ... ... ... бере ... жағдайда болғаны дұрыс. 
Ол өзіне көмекші ретінде озат студенттерді пайдалана алады. 
Лабораториялық жұмыс №11 
"Арал аймагы: табиғат және адан" жүйесін пайдалану 
Сабақтың тақырыбы: Экспедициялардың ... ... ... ... ... өз ... ... баяндама жасайды, 
әрбір баяндама барлық студенттердің қатысуымен талданады. Экспедициялардың 
нәтижелері бойынша топ ... ... ... ... ... ... ... соңында оқытушы тақырып бойынша өткізілген сабақтарды 
қорытындылайды. 
Білімі мен біліктіліктеріне қойылатын талаптар. ... ... ... ... баяндама дайындай білулері тиіс. ... ... ... ... ... Экспедициялардың нәтижелері 
бойынша топ атынан проблеманы шешуге байланысты ортақ ұсыныс қабылдай білу 
керек. 
Керекті құрал-жабдықтар: "Арал аймағы:табиғат және ... ... ... ... ... Сабақ соңында жұмысты аяқтағанда, экспедиция келесі сабақтағы 
әрекеттерді анықтап алуы ... ... ... ... ... ... сабақ 
(конференция) қалай өтетіндігін түсіндіреді: қандай материалдар дайындау 
қажет; талқылауға ... ... ... ... өз 
жұмыстарының нәтижесін және ұсыныстарын қандай түрде баяндайды. 
Ескере кетер нәрсе, жүйенің құрамында ... ... ... ... кең ... ... қоры бар. Бұл ... материалдар 
негізінде Арал мәселесінің пайда болу, күрделену жолын, тарихын зерттеуді 
ұйымдастыру ... ... ... ... Компьютерлік модельдеу тақырыптары 
бойынша тест сұрақтары 
1. Модель: 
а) ... ... ... оқып ... / ... ... жақтарын ақиқат бейнелейтін жаңа объект; 
б) объектінің нақты жұмыс істеуіне сәйкестенетін анықталған 
параметрлер ... ... ... физикалық / ақпараттық 
алмастырушысы; 
в) ... ... ... ... ... жазылған 
сипаттамасы (сөздік сипаттау, схемалар, сызбалар, картиналар, суреттер, 
ғылыми ... ... ... ... көпбейнелілігі негізінен қанша топқа 
бөлінеді: 
а) ... ... ... 4 
3. ... ... ... ... төмендегідей 
топтарға бөлінеді: 
а) материалдық, бейнеленуші; 
б) ... ... ... материалдық; 
г) материалдық, бейнеленуші, ақпараттық 
4. Модельденуші ... ... ... тілдерінің бірінде 
сипатталуы ... деп аталады. 
а) ... ... ... ... ... модель; 
г) бейнеленуші модель. 
5. ... күйі ... бұл ... ... ... ... ... әлеуметтік ортаға байланысты шығатын өзгерістер; 
в) ... ... ... шығатын өзгерістер; 
г) материалдық ... ... ... өзгерістер; 
6. Объект күйін модельдеу не үшін қажет: 
а) болжауға; 
б) ... ... ... ... ... болжауға, басқа объектілермен байланыс орнатуға, басқаруға, 
техникалық құрылғыларды ... ... ... қандай принциптеріне сүйенеді: 
а) редукционизм, эволюция, рационалдық; 
б) ... ... - ... ... мүмкіндігі; 
в) эволюция принципі - барлық формалар біртіндеп төменгі 
формалардан ... ... ... - ... ... ... ... көмегімен тануға болады. 
8. Модельдеу объектісінің нақты қасиеттері мен белгілерін ... ... ... деп ... ... ... ... ... ... ... ... ... мен ... объект өзара нақты объектілерді немесе 
бірдей/түрлі физикалық процестерінің табиғатын ... ... деп ... табиғи (физикалық, заттық-энергетикалық) модель; 
б) ... ... ... (ағ. ... - ... ... ... модель. 
10. Объектінің қандай да бір тілдегі сипаттамасы ... деп аталады. 
а) ... ... ... ... ... ... ... (ағ. dеscritptive - сипаттамалық) модель; 
г) ... ... ... қандай да бір тілде сөздік сипатталуы ... деп 
аталады, 
а) ... ... ... модель; 
б) ақпараттық модельдеу; 
в) ... (ағ, ... - ... ... ... ... ... байланысты объект күйін сипаттау ... деп аталады. 
а) табиғи (физикаяык, заттык-энергетикалык) ... ... ... дескриптнвтік (ағ. дезсгірііуе - ... ... ... ... ... ... болмайтын процестерді бейнелейтін модельдеу 
... деп аталады, 
а) гносеологиялық модельдер; 
б) имитациялық ... ... ... модельдер; 
г) детерминациялық модельдер. 
14. Объектінің күйінің кездейсоқ ... ... ... ... деп ... ... ... имитациялық апгоритмдік модельдеу; 
в) ықтималды модельдер; 
г) ... ... ... ... ... ... ... уақыт 
бойынша формалану процесі мен құрылымын бейнелейтін алгоритм 
формасындағы сипаттамалық мазмұны ... деп аталады. 
а) гносеологиялық модельдер; 
б) ... ... ... ... ... ... модельдер. 
16. Табиғаттың объективті заңдарын оқып үйренуге бағытталған 
модельдер... деп аталады. 
а) гносеологиялық модельдер; 
б) ... ... ... ... ... ... модельдер. 
17. Зерттелетін объектіге және анықталған зерттеу шеңберіне қатасты 
себеп-салдарлық ... мен ... ... ... деп ... ... ... имитациялық алгоритмдік модельдеу; 
в) концептуалдық модель; 
г) ... ... Адам ... ... ететін сезімдік, эмоциялық модельдер... деп 
аталады. 
а) сенсуалдық модельдер; 
б) ... ... ... ... модель; 
г) детерминациялық моделлдер. 
19. Өзі нақты объект ретінде іс атқаратын, бірақ дәл ... ... ... аналогы болатын модельдер... деп аталады. 
а) сенсуалдық модельдер; 
б) ... ... ... ... ... ... Бір ... әрбір элементіне басқа жүйенің элементі 
сәйкестенетін (және керісінше) өзара ... ... бар екі жүйе ... ... ... гомоморфты; 
в) изоморфты жоне гомоморфты; 
г) ... Бір ... ... ... ... ... элементі 
сәйкестенетін (керісінше емес) өзара бірмәнді сәйкестігі бар екі жүйе ... 
деп аталады 
а) изоморфты; 
б) ... ... жане ... ... Детерминациялық моделддер дегеніміз: 
а) кездейсоқ әсерлер болмайтын процестерді бейнелейтін модельдер; 
б) ... ... ... ... ... ... объектінің кездейсоқ факторлардың әсерін ескеретін, уақыт 
бойынша формалану процесі мен құрылымын бейнедейтін алгоритм 
формасындагы ... ... ... объективті заңдарын оқып үйренуге бағытталған 
модельлер 
IV бөлім. Модель және компьютерлік ... ... ... ... ... ... ТАЛАПТАР, МОДЕЛЬ 
ТҮРЛЕРІНІҢ МЫСАЛДАРЫ 
МАТЕМАТИКАЛЫҚ (ДЕСКРИПТИВТІК) МОДЕЛДЕР 
МОДЕЛЬДЕРДІҢ САНДЫҚ КӨРСЕТКІШТІК БАҒАЛАРЫНЫҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ 
Пайдаланылған әдебиеттер 
Н.Ы.Аманжолова, Қ.Ахметов, Қ.С.Әбдиев және т.б., Қазақ тілі 
терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: ... ... ... - Алматы: "Мектеп" баспасы ЖАҚ, 2002. - 456 бет. 
С.А.Бешенков, Е.А.Ракитина. - Москва; Лаборатория Базовых 
Знаний, Моделирование и ... ... ... 2002. — 336 с.: 
В.Б.Гисин. Программно-методический комплекс N4 по курсу 
информатики. Элементы компьютерного моделирования. (АО Кудиц), 
Москва 1992. 
Л.Б.Кляйман. ... ... N4 по ... Наша ... Москва 1993.