Бастауыш мектептің математика сабағында дидактикалық ойындарды қолдану маңызы

КІРІСПЕ

Математиканы оқытуда, біздіңше, қарапайым түсініктерді қалыптастыру мен дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал.

Қарапайым түсініктерді қалыптастыру оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі ретінде, яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік және машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті ретінде көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.

Бастауыш мектепте қарапайым түсінікті қалыптастыру оқыту әдістемесі (Л.В. Занков, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репкин, В.А. Левин) жоспарлап ұсынған.

Осы айтылғандардың бәрі мектепте математиканы оқыту процесінде шығармашылық және логикалық есептерді біртұтас және жүйелі пайдалану арқылы оқушылардың  дамыта оқытуында дамыту әдістемесін  құрудың көкейтесті екенін көрсетеді.

Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі  кезде әлеуметтік – экономикалық дамудың оқу - тәрбие жұмысының жаңару заманында ағарту саласының бастауыш сыныптағы тәрбиелеу, білім беру буынында шешуін күткен мәселелер тұр.

Сондықтан мектептегі оқу  үрдісі оқушылардың жеке басын дамыту, техникалық дамуын, ішкі потенцалын анықтап, жан-жақты зерттеу негізінде оқу-тәрбие жұмысын оқушылардың тез арада  дамуына бағыттау. 
Сонымен зерттеу өзекті сипат береді. «1-сыныптың математика сабақтарында оқушыларды қарапайым түсініктерді оқытуды ұйымдастыру», деп аталады. 
Зерттеу мақсаты: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды қарапайым тұсініктерді оқытуды ұйымдастыру үшін сабақтар ұйымдастыру. Оқушылардың таным қызығушылығын қалыптастыру үшін қызмет ететін барлық әдіс тәсілдерді қолдану. Оқыту тәсілдерін қолдану жолмен жүзеге асыру. Оқушылардың қызығушылығын әр түрлі ұлттық ойын, ертегінің көмегімен арттыру. Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары жалпы білім беру, тәрбиелік және практикалық болып саналады. Оқушылардың қарапайым түсініктерді қалыптастыру, математикалық мәдениетке тәрбиелеу; оқушылардың математикаға деген ықыласының тиянақты болуын қамтамасыз ету.

Зерттеу объектісі: 1-сыныптың математика сабақтарындағы оқыту процесі.

Зерттеу пәні: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды қарапайым түсініктерді қалыптастыруды оқытуды ұйымдастыру жолдары. 
Зерттеу болжамы: Алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс тәжірибелерін басшылыққа алып, оқушылардың ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыруға болады.  
Зерттеу міндеттері:

- 1-сынып оқушыларын математика  сабақтарында қарапайым түсініктерді қалыптастыруды оқытуды ұйымдастыру мәселелрінің теориялық негіздерін қарастыру.

- 1-сынып оқушыларының  таным қызығушылығын жетілдірудегі  әр түрлі көрнекілік материалдарының мүмкіндіктерін анықтау.

-оқушылардың таным қызығушылық  ерекшеліктерін дамыту сабақтарын  ұйымдастырудың тиімді жолдары мен әдістерін айқындау.

- бастауыш сынып топтарының  оқу тәрбие үрдісіне дамыту  сабақтарын енгізу және оның талдау, жинақтау.

Курстық жұмыстың құрлымы. Курстық  жұмыс кіріспеден, екі негізгі  бөлімнен, төрт бөлімшелерден және қорытынды, пайдаланылған әдебиеттерден  тұрады.

 

1 Бірінші сынып оқушыларының қарапайым түсініктерін қалыптастыру

1. Қарапайым түсініктерді қалыптастыру

Геометриялық фигуралар  жайындағы мәліметті балалар  алғаш рет ойыннан алады. Бұл  уақытта баланың қабылдауын дамыта түсу керек, әр түрлі формалар туралы түсінік жинақтау керек. Алғашқы  баланың шар және төртбұрышты  ажырата білуді үйретеді. Олар үлкен  кубтың үстіне кішісін қойып, бірдеңелерді құра бастайды.

Геометриялық  фигураларды  оқытуда балаларға қолмен айналдырып көрсету, көзбен қадағалау маңызды  болып саналады. мүғалім фигураны көрсетіп оны атайды, кейін балалардан соны қайталауын сұрайды, кейін балалармен бірігіп дәл сондай қимыл жасауға  шақырады. Балалар тәрбиешінің қолына қарап дәл соны қайталайды. Форманың қасиетін шығару үшін баладан қандай да бір қимыл жасауын сұрайды, фигураларды  дөңгелеткен бала дөңгелекті домалап, ал тік төртбұрыштың домаламайтындығына көз жеткізеді. Не үшін тік төртбұрыш  домаламайды? өйткені бұрыштары  кедергі жасайды. Тік төрт бұрыштың дөңгелек бұрышы жоқ, сондықтан домаламайды.

Фигура туралы түсінік  құру үшін оның моделін қолданады (дөңгелек, төртбұрыш, үшбұрыш т.б.) картоннан, қағаздан істелгенін пайдаланады.

  

 

Қорыта келе сабақ соңына таман балалар әр түрлі фигуралардың ішінде төртұрышты, үшбұрышты дөңгелекті таба алады.

Мектепке келген балалар  келесі геометриялық  фигураларды  ажыратып, дұрыс атай білуі керек:  үшбұрыш, төртбұрыш, шар, цилиндр.  

  

 

 

Ол заттан өздері білген көлемді табуды үйренеді. Бұл жұмысқа  ереже бойынша 30минут бөлінеді. Оқу  жылының басында тәрбиеші баланың  көлем туралы білімінің деңгейін анықтайды. Еге балалар үшбұрыш  пен дөңгелекті, төртбұрыш пен  цилиндрды ажырата алмаса онда ұзын фигуралардың моделі салыстыру қажет  болады.

Балалардың алты-жеті жасында  ойлау қабілеті арта түседі. Сондықтан  балаларға берілген тапсырма да күрделене  түседі. Мысалы геометриялық фигураларды  айыра білу керек. Екі-үш фигураны құрастыру  арқылы қандай жақсы форма құрастыруға  болады. Тапсырманы орындаған бала қандай фигураларды құрастыру арқылы, қандай  фигура жасап шыққанын айтып  бере алады. Балалармен бұлай жұмыс  жасау арқылы баланың математикаға деген қызығушылығы артады, білімі жетіледі. Мектеп жасына дейінгі балалар  мұндай қызықты тапсырмаларды ынталана отырып, шын ықыласымен орындайды. Мысалы, түрлі үйшік формалы фигурадан  жалауша шығарады, жеті таяқшадан  екі квадрат шығарады., конструкторлармен  ойнай отырып одан қоян немесе тырнаның мүсінін шығарады. Өз беттерінше тапсырманы орындаған балаларды мақтап өзгелерге  үлгі етеді. Тапсырманы өзің орындағанда  ғана қызықты болатынын түсіндіре  отырып, тәрбиеші баланың өзінен талап  етеді.

а) бақылау арқылы әртүрлі белгілеріне (түсіне, пішініне, мөлшеріне) қарай  ажырата алу білігі төмендегі: «бірдей», «пішіндері әртүрлі» сөз тіркестерін, сондай-ақ «ұзын-қысқа», «жуан-жіңішке», «кең-тар», «биік-аласа», «үлкен-кіші», «жоғары-төмен», «ең ұзын- ең қысқа», т.б. ұғымдарын игеру жүзеге асырылады; «Тез фигура құрастыр», «Не өзгерді?», «Екі бірдей фигураны тап», «Қандай?», «Геометриялық лото» сияқты балалар ойындарын қолдануға болады. Таратылатын материалмен (санау матер-иалдары мен қағаз парақтары) жұмыс: жолақшаларды (ұзындығы және ені бойынша) салыстыру;

ә) кеңістік түсініктерді қалып-тастыру: жоғары, төмен, жоғарыда, төменде, сол  жақта, оң жақта, солдан оңға қарай, алдында, артында, арасында, жанында, жоғары жақтан, төмен жақтан, ішінде, артынан, алдынан  және т.б.

б) уақыт жайлы түсінікті анықтау: ерте, кеш, алдымен, содан соң, одан соң, басында, соңында, таңертен, түсте, кешке, күндіз, түнде және т.б. Циклдік уақыт  ұғымдарын бекіту: тәулік өзгеру (кеше, алдыңғы күні, бүгін, ертең, бүрсігүні) және жыл мезгілдерін (қыс, көктем, күз, жаз), сондай-ақ тәулік бөліктері (таңертен, күндіз, кеш, түн). Уақыт түсініктерін бейнелейтін «Бауырсақ», «Үйшік», «Шалқан», ертегілерін және «сиқырлы терезе»  ойынын қолдануға болады. Оқулықпен  жұмыс: уақыт аралығы жайындағы  түсінік қоршаған ортада болатын  қандай да бір мысалды келтіру  барысында қалыптастырылады. Мысалы, өсімдіктің тұқымын себу, оның көктеуі, өсуі, гүлдеуі, және жеміс беруі немесе оқушының күн тәртібі.

 

1.2 Қарапайым математикалық  ұғымдарды оқыту 

Математикалық ұғымдарды оқытудың мазмұны мен әдіс-тәсілдерін анықтаудың теориялық жағымен бірге практикалық  та маңызы бар.

Қазіргі ғылым мен мәдениеттің  өркендеген кезінде, әсіресе математика ғылымының дамуы барысында оқу-шыларды  математика ұғымдарын оқумен бірге  өзінің ойын жеткізе білуге, оқыған математикалық ұғымдарды дұрыс  тани біліп, қолдана алуға баулудың маңызды айрықша екендігі белгілі. Сондықтан оқушыларды математикалық  ұғымдарды біліп қана қоймай, оның қолдану ерекшеліктерін тани алуға, оларды практикалық жұмыстарында қолдана  алуға үйрету қажеттігі келіп  туады.

Математикалық ұғымдарды оқытуға  мәселелерге көңіл бөлу қажет:

а) математиканы, қарапайым ұғымдарды  мектепте оқытуда теориялық жақтарын таныстырумен бірге, практи-калық бағытта  да жұмыс жүргізу;

ә) математикалық ұғымдарды үйретуді тек 1 сыныпта ғана жүргізіп қоймай, олардың жас ерекшеліктеріне  байланысты оны күнделендіріп жүйелі түрде әр сыныпта оқыту;

б) математикалық ұғымдарды қалыптастыру тек сабақта ғана емес, сыныптан тыс жұмыстарда жүргізу.

Озат мұғалімдердің тәжірибесі мен ғылыми методикалық әдебиеттерді талдап, жинақтап құрастырғанымызды  мате-матиканы мектепте оқытудың жалпы  дидактикалық әдістерімен қатар, кейбір әдіс-тәсілдері нәтижелі екендігі анықталды. Олардың қатарында: математикалық  бай-қау, талдау.

Нумерацияны оқып үйренгенде оқушылар мыналарды оқып меңгеріп алулары  керек:

- біріншіден, санағанда әрбір сан  алдыңғы санмен бірліктен, сондай-ақ  сан мен бірліктен, қалай жасалатынын;

- екіншіден, әрбір сан қалай  аталады және ол баспа және  жазба цифрмен қалай белгіленетінін;

- үшіншіден, әр сан санағанда  тікелей өзінің алдында тұрған  саннан қанша үлкен және тікелей  өзіне кейінгі саннан қанша  кіші болатынын;

- төртіншіден, 1-ден 10-ға дейінгі  сандар қатарында қандай орында  тұратынын, оны санағанда қай  саннан кейін және қай саннан  бұрын айтатынын.

Осыларды ұғынып біліп алу оқушыны  сан ұғымын саналы түрде түсінуді жаңа сатыға көтереді; санды олар жеке өзін емес басқа сандармен өзара  байланысты қарастырады, балалардың санның натурал қатары жөнінде түсінігі қалаытаса бастайды.

Математикалық сауаттылықты қа-лыптастыра отырып, оның қыр-сырын толығымен  түсіндіре жалпылау. Соған байланысты математикалық сауат-тылықтың ең дұрыс  та нақты айтылу мен жазылуын еске отырып, математикалық ұғымдарға  толығымен көңіл бөлу.

Математикалық ұғым – мәнді белгілері  көрсетілген пән, құбылыс туралы логикалық өрнектелеген ой. Оқытылатын ғылымның ұғымдарын игеру оқытудың негізін құрайды. Математикалық  ұғым – біздің ойлауымызда шындықтың  белгілі бір түрлері мен қатынастарының көрінісі болады. Ұғым ақиқат нәрсенің жалпы және елеулі белгілерін ғана бейнелейді. Егер олар болмысты шын  бейнелейтін болса, онда ол үнемі  дұрыс болады. Ұғымдардың анықтамасын берудің неғұрлым тиімді тәсілдерінің бірі – түрлік ерекшеліктері мен анықталатын ұғым түр есебінде енетін тегі көрсетіледі. Бұл тәсілдің схемалық түрі: анықталатын ұғым – түрлік ерекшелігі – тегі. Мысалы: Ромб (анықталатын ұғым) дегеніміз барлық қабырғалары тең (түрлік ерекшеліктері) параллелограмм (тек). Математикалық ұғымның мазмұны мен көлемі болады.

Ұғым мазмұны – нәрселердің  ұғым қамтитын елеулі белгілерінің жиынтығы.

Ұғым көлемі – нәрселердің осы  ұғым тарайтын жиынтығы. Мысалы: «Үшбұрыш»  ұғымының мазмұны үш қабырға, үш төбе және үш бұрыш, ал көлемі «барлық мүмкін болатын үшбұрыштардың» жиыны. Математикалық  ұғымдарды қарастыра отырып олардың  ерекшеліктерін ескере отырып, математикалық  сауаттылық ұғымдарды дұрыс ажырата  білулерімен тығыз байланысты.

Ежелгі замандардан бері математиканың  алар орны, оның ғылым мен техниканың қарқынды дамуына қосар үлесі, жас  жеткіншектерді тәрбиелеудегі маңыздылығы  аз айтылған жоқ. Дегенмен, әрбір адамның  интелектуалдық мәдениет деңгейіне  байланысты, жоғарыда келтіргендей, математиканың  қажеттілігі жөніндегі сұрақтар да аз туындамайтынын жасыра алмаймыз. Олай болса, ең алдымен мектептегі математиканы оқытудың негізгі мақсаттарына тоқталайық:

1) Математика – ғылым болмысынан  балама ұғымдар. Сондықтан да  математика барлық ғылымдардың  логикалық негізі – күре тамыры  ретінде қарастырылады;

2) Математика, ең алдымен оқушылардың  дұрыс ойлау мәдениетін қалыптастырады, дамытады және оны шыңдай түседі;

3) «Математикалық сауаттылық» (ауызша  және жазбаша) қабілетін қалыптастыру  арқылы оқушының «мате-матикалық  сауаттылықты» меңгере білу қабілетінің болуы;

4) Математика әлемде болып жатқан түрлі құбылыстарды, жаңалықтарды дұрыс қабылдап, түсінуге көмектеседі;

5) Математиканың болашақ тұлғаны  моральдық, эстетикалық және этикалық  тұрғыдан да тәрбиелік мәні бар.

Осы таңда дүние танымдылықты және сыни ойлау қабілетін қалыптастыруда, математикалық модель-деу идеяларын  сезінуде, математикалық сауаттылық жалпы әлемдік сауаттылық ретінде  меңгеруде математикалық білім мен біліктіліктің алар орны ерекше. Математикалық сауаттылық матема-тикалық сөйлеу және жазу мәдениетіне қоршаған ортаны және олардың заңдылықтарын баяндау, оны оқып үйренудің оқушылардың дүниенің ғылыми бейнесін меңгерудегі басты құралы ретінде ерекше көңіл бөлу қажет. Математикалық сауаттылық оқушылардың математикалық тексті оқуына, жазуына және қайта айтып беруіне, жазылғандар мен айтылғандарды түсіне білуіне ең минималды талап ретінде қарау қажет. Сонымен математикалық біліктіліктердің негізгі құрамдас, толыққанды тіршілік жасауға қажеттілік ретінде оны арнай, бағдарлы түрде дамытып, қалыптастыру керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру әдістемесі