Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру

7 ХҚЕС. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ 

 

1. Ақша қаражаттарының қозғалысының   қызметтері

2.Тікелей және  жанама әдіс 

 

1. Ақша қаражаттарының қозғалысының   қызметтері 

 

Ақша қаражатының қозғалысы  туралы есеп беру 7 ХҚЕС талаптары бойынша жасалады. Есепте негiзгi (немесе операциялық), инвестициялық және қаржы жөнiндегi қызметiн жүзеге асыру нәтижесiнде алынған ақшалай қаражат aғыны (тасқыны) туралы барлық деректерi, сондай-ақ қаржы қызметiнде пайдаланылатын таза ақшалай қаражаты, ақшалай қаражаттың және олардың эквиваленттерiнiң таза көбеюi, жылдың басындағы және аяғындағы ақшалай қаражат пен оның эквиваленттерi көрсетiледi.

7 ХҚЕС бухгалтерлiк есеп стандартына сәйкес субъекттер жасаған "Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп" заңды тұлғаның к:аржылық жағдайындағы өзгерicтi бaғaлауға мүмкiндiк бередi, бұл оларды есептi кезең iшiндегi операциялық (Kipic алатын негiзгi қызмет пен инвестициялық және қаржы қызметтерiне жатпайтын өзге де қызметi), инвестициялық (ұзақ мерзiмдi алашақтарды сатып алу мен сату) және қаржылық қызметi (жеке капиталы мен заем қaражаттарының мөлшерi және құpaмындaғы өзгерic нәтижесi болып табылатын заңды тұлғаның қызметi) тұрғысынан алғанда қаражаттардың түcyi мен жұмсалуы туралы хабарламамен қамтамасыз етедi. Ақша к;аражаттарының қозғалысы туралы есеп субъекттiң есептi жылдың iшiндегi қаржылық есебiнiң құрамында берiледi.

Ақша қаражаттарының қозғалысы  операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметiнiң тұрғыснан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшiн керек, мұның  өзi заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерiнiң ықпалын бағалауға  мүмкiндiк бередi.

Инвестициялық қызметтен  түceтiн ақша қаражаттарының қозғалысын ашып көрсеткен кезде тура әдic пайдалануы мүмкiн, бұл әдic жағдайында ақшалай  түciм қаражаттары мен төлемдердiң  негiзгi түрлерi ашып көрсетiледi, не жанама

Операциялық қызметi - заңды тұлғаның табыс алатын негiзгi қызметi және инвестициялық пен қаржылық қызметтерiне қатысы жоқ басқадай қызметi; 

Инвестициялық қызметi - ұзақ мерзiмдi активтердi алу және сату;

Қаржылық қызметi - заңды тұлғаның меншiктi капиталының және несие қаражатының мөлшерi мен құрамындағы өзгерiстер әдiсі пайдалануы мүмкiн, бұл әдiс жaғдайында ақшалай түсім қаражаттaры мен төлемдердiң негiзгi түрлерi ашып көрсeтiледi, не жанама әдiс пайдалануы мүмкін, бұл әдic жағдайында таза табыс пен зиянғa ағымдағы активтер мен мiндегтемелерге, ақша операцияларының өзгерicтерiне, сондай-ақ инвестициялық немесе қаржылық қызметтің нәтижесi болып табылатын кipicтepiнe немесе зияндарына қарап тузетулер енгiзiледi.

2.Тікелей және  жанама әдіс

Oперациялық қызметтегi  ақша қозrалысын анықтау үшiн  тiкелей және жанама әдiстер  пайдаланылады.

Тiкелей әдicтe ақша қозғалыстарының негiзгi түрлерi ашылады. Мысалы, өнiмдi сатудан түскен түciмнeн сатып алынған материалдардың барлық төлем түрлерiн, КДШ (көлiк-дайындау шығыстарының) төлемiн, несие үшiн пайыздық төлемдерiн, бюджетке тиесiлi төлемдерiн шегередi.

Операциялық қызметте тiкелей  әдiстi пайдаланған кезде ақша қаражатының  түcyi мен шығуының нәтижесi: өнiмдi, жұмысты, қызметтi сатқаннан түскен түciмнeн, алынған аванстан, пайыздан, дивидендтен, роялтиден және т.б. табыстардан; жабдықтаушылармен  және мердiгерлердiң қарьrзын төлегеннен, берiлген аванстан, төлеген жалақыдан, бюджет пен бюджеттен тыс төлемдерiнен  және т.б. шығыстарынан тұрады.

Жанама әдiстер - бұл әдicте таза табыс немесе зиян өзгерген ағымдағы активтер мен мiндеттемелерiне, ақшасыз операцияларына, сондай-ақ өткен жылдармен салыстыра отырып, каржылық және инвестициялық қызметтердiң нәтижесi болып табылатын табыстар мен шығыстарға түзету (корректир) жасалады. Бұл әдiсте баланс мәлiметтерi мен қаржылық-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi туралы есеп беру мәлiметтерiн негiзге алады. Бұл әдiс қаржылық-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi туралы есеп берудiң әрбip баптарына тузету енгiзудi көздемейдi. Тек қана таза табыс сомасын өткен жылдармен салыстыру арқылы есептiк кезеңнiң көрсеткiштерiне түзетулер енгiзiледі.

Инвестициялық және қаржылық қызмет. Инвестициялық қызмет - ұзақ мерзiмдi активтердi сатып алу, сату жене берiлген несиенi өтеу және алу.

Инвестициялық қызметке мыналар жатады:

- негiзгi құралдарды , материалдық  емес активтердi және басқа  да ұзақ мерзiмдi активтердi сатудан,  қаржылық инвестицияны сатудан,  басқа кәсiпорындардан алынған  қарыз қаражаттары және басқа  да түсiмдер;

- негiзгi құралдарды, материалдық  емес активтердi және басқа  да ұзак мерзiмдi активтердi сатып  алуға жұмсалған ақша қаражаттарының  шығысы;

- қаржылық инвестицияларды  алу, басқа кәсiпорындарға қарыз  ақша беру, баска да төлемдер.

Инвестициялық қызмет бухгалтерлiк  баланстың ұзақ мерзiмдi активтерiнiң  құрамына кiредi. Оған қаржылық инвестицияға әсер eтетін операциялар да кiредi. Инвестициялық қызмет қаржылық -шаруашылық қызметiнiң нетижесi туралы есеп беруiнде  көрінic табады, онда ол акцияларды сатудан  алынған табыс немесе шығыс ретiнде  көрiнедi, сондай-ақ негiзгi құралдарды және басқа да сатудың нәтижесi көрініс  табады.

Қаржылық қызмет меншiк капиталы мен қарыз кaпиталының құрамы мен мөлшерiнiң өзгерiciнiң нәтижесi болып табылады.

Оған мыналар жатады:

- шығарылған акциядан  түскен ақша қаражаттары және  басқа да бағалы қағаздарды  сатқаннан алынған банктiк және  банктiк емес несиелер, басқада  түсiмдер; - алынған банктiк және  банктiк емес несиелердi етеуге  жұмсалған ақша қаражаттары, өз  акционерлерiнен акциясын сатып  алу үшiн жұмсалған қаражаттар, дивиденттер және баска да  жұмсалған қаражаттар.

Кәсiпорын қаржылық, инвестициялық  және ақшасыз операцияларды жүзеге асыруы мүмкін. Оларға: материалдық  емес активтердi, және негiзгi құралдарды ұзак мерзiмдi несиенiң есебiнен алу; кредиторлык қарызды кредиторга акцияны және басқа да бағалы қағаздарды беру жолымен етеу; басқа кәспiорынның  акцияларын сатып алынған тауарларға және дайын өнімге айырбастау жолымен  алу және т.б. жатады.

Ақша қаражатының қозғалысы  туралы есеп беру үшiн арнайы әзiрленген  кестелердi (таблицаны) пайдаланады, онда келесi ақпараттар келтiрiледi (ақша қаражатының  қозғалысын жанама әдiспен есептеу):

- өткен және есептiк  жылдағы баланс, оның барлық баптары  салыстырылады және олардың әрқайсысы  бойынша ауытқуы анықталады (+,-);

- өткен және есептiк  жылдағы қаржылық-шаруашылық қызметiнiң  нетижесi туралы есеп беру, оның  барлық табыстары мен шығыстары,  сондай-ақ есептiк кезеңнiң соңындағы  таратылмаған табысы (зияны) салыстырылады.

Мәлiметтердi салыстырудың нәтижесiнде  қандайда қызмет түріне (операциондык, инвестициялық немесе қаржылық) сомалардың үлес салмағын анықтауға болады. Осы  әзiрленген кестелердiң мелiметтерiне шолу жасап, есеп беруге түзетулер енгiзу мүмкiндiгi туады. Осы жанама әдic бойынша  жасалған кесте жоғарыда келтiрiлдi.

Операциондық қызметтен  түскен ақша қаражаттарының қозғалысын тiкелей әдiс бойынша анықтаған  кезде олардық қозғалысына әсер eтетін факторлардың мазмұны ашылады, яғни ақшалай және ақшасыз жасалған операцияларының ара жiгi ашылады.

Егер де операциялар өзiнiң  экономикалық мазмұны бойынша бiртектес  болып келсе, онда олар есеп беруде бiр бaпқа бipiктiрiлуi мүмкін. Тiкелей  әдicтiң негiзiнде жасалған ақша қаражатының  қозғалысы туралы есеп беру нысаны төменде кeлтiрiледi.       

Ақша ағымдағы туралы ақпаратты  пайдалану:

1.      кәсіпорындардың ақша қаражаттарын табу қабілеттілігін  және олардың эквиваленттерін бағалау, сонымен қатар  кәсіпорынның осы секілді ақша қаражаттары ағымын пайдалану қажеттілігі.

2.      кәсіпорынның таза активтегі өзгерістерді, оның қаржылық құрылымын (оның өтімділігі және төлем қабілеттілігін қоса) және оның сомаға әсер ету қабілеттілігі және ауыспалы жағдайлар мен мүмкіндіктерге үйренісу мақсатындағы ақша ағымдарының мерзімін бағалау.

3.      әр түрлі кәсіпорынның операциялық іс-әрекетіндегі есептілігін салыстыру, өйткені бұл шаруашылық іс-әрекетіндегі оқиғалар мен операцияларға қолданылатын әртүрлі бухгалтерлік есеп әдістерін қолдану әрекеттерін есепке алмайды.

Ақша қаражаттары  қозғалысының есебі

1_______1________200__жыл  аралығы 

 

І. Операциялық  қызметтен түскен ақша қаражаттары  қозғалысының есебі

Ақша қаражаттарының шығысы мен кірісінің тізімі.            ХХХ

Операциялық қызметтен түскен ақша құралдарының жағдайы.       ХХХ 

 

ІІ. Инвестициялық  қызметтен түскен ақша қаражаттарының қозғалысы

Ақша қаражаттарының шығысының, кірісінің тізімі.            ХХХ

Инвестициялық қызметтегі ақша құралдарының жағдайы    ХХХ 

 

ІІІ. Қаржылық қызметтегі ақша қаражаттарының қозғалысы 

Ақша қаражаттарының шығысының, кірісінің тізімі.            ХХХ

Қаржылық қызметтегі ақша құралдарының жағдайы             ХХХ

Ақша қаражат жағдайының таза өзгерісі                                 ХХХ

Есеп кезеңінің басындағы  ақша қаражаттары                          ХХХ

Есеп кезең соңындағы  ақша қаражаттыры                                ХХХ

Инвестициялық қаржылық қызметке байланысты 

ақшалай емес операциялық  тізімі                                             ХХХ 

 

 

   Ақша құралдарының қозғалысы  туралы есептің негізгі көздері. Ақша құралдарының қозғалысы туралы есепке келесі құжат толтырылады: 

 

 

   Тікелей әдісті қолдануда, жалпы  түсірілім және жалпы ақшалай  төлем туралы ақпарат былай алынады:    

1.тіркелім регистрінен;    

2.өткізілімнен түскен  түсірілімді корректрлеу арқылы,пайда  мен шығын туралы Есептің басқада  бөлімдері және өткізілімнің  өзіндік бағасынан;    

а.кредиторлық және дебиторлық борыштың, заттық-материалдыққорлардың есептік периодындағы өзгерістерден;     

б.ақшалай емес бөлімдерден;     

в.басқада бөлімдерден, яғни ақша қаражаттарының қозғалысына әсер етуі көбінесе инвестициалық және қаржылық  қызметтерге( алынған және ұсынылған несиенің пайыздық мөлшерінен және т.б.) қатысты.    

Шығын мен пайда туралы есептің әр бөлімдерінің қайта құрылуын жанама әдіс қарастырмайды. Инвестициалық  және қаржылық қызметтердің ақша қаражаттарының қозғалысымен туындайтын, операциалық  қызметтің туындауымен өткен  және болашақ есептік периодтағы түсірілімдер мен төленімдер, кез  келген кейінге қалдырылған, ақшалай  емес операциалармен орындалуымен, қосымша  әдісті қөолдануда таза пайда мен  шығынның соммасы эффектті көрсету  үшін корректрленеді.   

Жанама әдісті қолдануда  операциалық қызметтің қорытындысында туындайтын ақша қаражаттарының қозғалысы  таза шығын мен пайданы корректрлеу  арқылы мынаны қосқанда анықталады:    

1.операциалық қызметтің  дебиторлық және кредиторлық  борыштары, заттық-материалдық запастағы есептік периодтің өзгерістері;    

2.ақшалай емес бөлімдер,     

3.барлық т.б. бөлімдер, инвестициялық және қаржылық  қызметке қатысты ақшалай қаражаттарының қызметіне әсері ( негізгі құралдарды сатқандағы пайдалар мен шығындар және т.б.). 

 

 

                            

 

 

              

Жабдықтаушыларға

 

                                                                                                    

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 

 

1.-сызба. Операциялық қызметтер  үрдісіндегі ақша қаражаттарының  қозғалысы