Delphi – ортасының негізгі түсініктері

Delphi – ортасының негізгі  түсініктері

Соңғы кезде бағдарламаға деген қызығушылық лезде өсті. Бұл күнделікті өмірдің ақпаратты-коммуникационды технологияның  дамуы мен енгізуімен байланысты. Егер адам компьютермен жұмысы болса, онда ерте ме, кеш пе бағдарламалау тілегі де болады. Қазіргі уақытта пайдаланылатын арнайы компьютерлер арасында Windows операционды жүйесі кең тараған, әр адам бағдарлама жазуға талпынады.

Есептеу техникасының қарқынды дамуы  бағдарламаны жасауды қамтамасыз ететін әсерлі жағдайда пайдалану «тез жасалынатын» атты бағыт көрсететін бағдарлама жүйесінің пайда болуына әкеледі. Олардың ішінде  Borland  Delphi және Microsoft Visual Basic-ті ерекшелеуге болады. Тез жасау жүйесіне  негізінде визуалды жобалау мен  бағдарламалық жағдай технологиясы жатады. Бұның негізгі мазмұны жұмыс істеу ортасы өзіне жұмыстың жарты бөлігін алады, ал қалғанын диалогты терезе мен өңдеу функциясының жағдайын құрастыруды бағдарламашыға қалдырады.

Delphi  ортасы визуалды бағдарламалау  жүйесі болып табылады.  Delphi қолданушыға тез, ыңғайлы, тиімді бағдарламалар құруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар мәліметтер қорымен жұмыс атқаруға да болады. Delphi ортасы локальдық және тысқары мәліметтер қорымен жұмыс атқаруға жарамды бағдарламалар  құруға мүмкіндік береді. 

Delphi – бұл тез жұмыс істеу ортасы, бағдарламалау  тілі ретінде көп қолданылады. Delphi тілі - қатал типтік объектілік бағыт көрсететін тіл, бағдарламашыларға белгілі Object Pascal негізі жатыр.

Қазіргі уақытта бағдарламашыларға Delphi пакетінің кезесті болжамы Borland  Delphi 7 белігілі. Басқа болжамдар сияқты Borland  Delphi 7 қарапайым бір терезелі қосымшадан базаның бөліп таратылуының басқару бағдарламасына дейін әр түрлі бағдарламаларды құрайды.  Пакет құрамына берілген база жұмыстарын қамтамсыз ететін әр түрлі утилиттер, XML құжаттары, анықтама жүйесін құру, басқа есептерді шешу кіреді. Жетінші болжамның ерекше негізі NET технологиясын қолдау болып табылады. Borland  Delphi 7  Windows 98-ден Windows XP операционды жүйе ортасында жұмыс істей алады.

Delphi ортасы – бағдарламашының  жоғарғы әсерлі жұмысын қамтамасыз ететін  күрделі механизм.  Delphi – ді ашқан кезде  алты қажетті терезе  бейнеленеді: басты терезе 1, объектілердің ағаш (дерево) терезесі 2, объектілердің  инспектор терезесі 3, броузер терезесі 4, форма терезесі 5, программа коды терезесі 6. Delphi ортасының  жалпы терезесі  суретте көрсетілген (1-сурет).

1-сурет. Delphi – дің терезесі

Басты терезе  құрылатын бағдарламаның  жобамен  басқарудың  негізгі функцияларын  жандандырады.  Бұл терезе әрқашанда  экранда қатысады  және ең жоғарғы  бөлікті алады. Бұл басты терезенің функциональдығымен байланысты, өйткені  бағдарламашының қолында әрқашанда  табылатын элементтер бар. Басты терезенің минимизациясы  экраннан  Delphi –дің  басқа терезелерінің  жоғалып кетуіне әкеледі. Ал оның жабылуы бағдарламашының жүйелік  бағдарламамен  жұмысының  аяқталуын көрсетеді.  Басты терезеде Delphi – дің  басты менюі,  палитра компоненттері және пиктографиялық  командалық кнопкалар  жиынтығы орналасқан. Басты меню жобаны  басқару үшін  барлық қажетті  құралдарды қамтиды.

Компоненттер палитрасы – бұл Delphi –дің   басты байлығы. Ол қажет компонентті  тез іздеуді қамтамасыз ететін  басты терезенің  оң бөлігінде орналасқан  және қажетті  компоненттерді тез табуға  арналған қатпарлар  бар. Компонент деп – қызметші элементті айтамыз. Ол белгілі бір қасиетке ие.Компоненттердің  көмегі арқылы  бағдарламаның  каңкасы құрылады. Яғни  экрнада  көріну элементтері: батырма,  терезе, тізім т.б. Панель кнопкасы сияқты  компоненттер терезесінде  түзетуге болады. Ол үшін арнайы  редактор  қолданылады, тышқанның оң жағын  екі рет шерту арқылы  экраннан  компоненттер палитрасында  кез-келген пикторграммамен  және properties опциясын таңдауға болады.

3-сурет. Delphi – дің компонеттер палитрасы

Формалар терезесі  болашақ  бағдарламаны   Windows – терезе  жобасымен көрсетеді. Бастапқыда терезе бос болады. Дәлірек айтқанда Windows үшін интерфейсті  элементтер – жүйелік менюді шақыру, максимизация, минимизация  және терезені  жабу, сызылатын рамкалар стандартын құрайды. Терезенің барлық жұмыс  ауданы  координата торының  нүктелерімен толтырылған. Олар  формаға орналасатын  компоненттердің  ретімен орналасуына  қызмет жасайды.  Ол нүктелерді алып тастау үшін келесі  әрекеттерді қолдануға болады: Tools – Environment options командасының көмегімен, Display grid – алып тастау,  Designer – қатпарлардың ішінен табылады. Бағдарламашы  терезенің сыртқы көрінісін  өңдеу кезегінде  өзіне қажетті компоненттерді алып форма терезесіне  орналастырады.

Объектілер  ағашының (дерева) терезесі. Бұл терезе  6-шы версияда пайда болған  және  екпінді формада немесе  мәліметтердің  екпінді модулінде   орналасқан  бөлек компоненттердің арасын байланыстыру  үшін арналған.  Кез – келген компонентті шерткенде  бұл терезеде  форма терезесіне  сәйкес  компонент шығады  және бұл компоненттің қасиеті  объектілер инспекторының терезесінде  бейнеленеді.  Екі рет шерту  Code Insight   механизмінің жұмыс істеуіне әкеледі.  Алдыңғы версияларда мұндай орын  ауыстыруды  Clipboard  программа аралық  айырбас буфері  арқылы жасауға болатын.

Объектілер  инспекторының терезесі. Формаға орналасқан кез келген  компонент  кейбір параметрлер жиынтығымен  сипатталады (орналасуы,  түсі, өлшемі). Кейбір параметрлерді, мысалға  компоненттің  орналасуы мен өлшемін, орналасуын бағдарламашы форма терезесінде өзгерте алады. Ал басқа компоненттерді өзгерту үшін  объектілер инспекторының терезесі қолданылады. Ол терезеде екі қатпар бар: Properties (қасиет)  және  Events (оқиға).  Properties беті  компоненттердің қажетті қасиетін орналастыру үшін қолданылады,  ал  Events  компоненттерге  оқиғаға байланысты  құбылыс,  өзгеріс беру үшін  қолданылады.  Қасиеттер жиынтығы -  компоненттердің  түрін анықтайды. Яғни форманың жоғарғы  сол  жақ бұрышқа  қатысты орналасуын,  өлшемін,  түсін,  қаріптерін т.с.с.  Оқиғалар  жиынтығы – компоненттердің жұмыс режимін анықтайды. Яғни  тышқанды шерткенде  немесе клавишті басқандағы өзгерісі,  экрандағы пайда болған кезеңі немесе  терезенің  өлшемін өзгерткендегі т.с.с.

Нысандар инспектор терезесінің  әрбір беті  екі бағаннан тұратын  кесте түрінде көрінеді.  Сол жақ бағанда  қасиеттің  немесе  оқиғаның  атауы, ал оң жақ қасиеттің   нақты мәні немесе  бағынышты программаның аты көрсетіледі. Кестедегі жолдар  тышқанды шерту арқылы  таңдалынады және  қарапайым немесе  күрделі қасиеттер  жатады. Қарапайым  қасиеттерге: жалғыз сандық,  символдық  мәнге ие қасиеттер жатады. Сипатталуы  True   немесе   False. Delphi ортасының объектілер инспекторының  терезесі келесі суретте көрсетілген (4-сурет).

4-сурет. Delphi ортасының объектілер инспекторының  терезесі

Бағдарламаның  кодтар терезесі  бағдарламаның  текстін  өңдеп құруға арналған.  Терезе бастапқыда  программа  терезесінің  толық бос формасы  қалпын дұрыс  жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Жұмыс барысында  программист  өзіне қажетті  толықтырулар енгізіп бағдарламаның  жұмысын қамтамасыз етеді. Терезеге жаңа жол  қосу үшін  курсорды  басқару клавишасының  көмегімен  немесе  тышқан арқылы  қажетті жерге  қойып  клавиатурадан  текст енгізу   керек. Жаңа жолға өту үшін  Enter  пернесін басамыз.

Компоненттермен танысу

Компоненттер  көрінетін бейнені құрастыратын элементтерінен тұрады. Delphi-дің әр түрлі версиялары үшін компоненттер кітапханасы кеңейтілу принциптеріне қарай түзеледі: бірінші версиясында 70 компоненттер шамасында болған, ол кезде   Delphi 6 құрамына 300 компоненттер кірген.

STANDARD беті

Standard бетінде Windows интерфейстік элементтері үшін  компонентер палитрасы  стандартты болып келеді, оларсыз бірде бір программа жұмыс істей алмайды.

Frame - рама. Формадан бөлек компоненттер палитрасында орналаса алады, ең алғаш  Delphi 5 версиясына енгізілген.

  MainMenu – программаның басты менюі. Бұл компонент күрделі иерархиялық менюді құруға және қызмет көрсетуге арналған.

PopupMenu – көмекші немесе жергілікті меню. Бұл меню тышқанның оң жақ батырмасын шерткеннен кейін жеке терезеде шығады.

  Label - белгі. Бұл компонентті ұзақ емес бірқатарлы жазуларды терезеге орналастыру үшін қолданады.

Edit – енгізу жолы. Бір текстік жолды редактрлеу немесе бейнелерді енгізу үшін арналған.

Memo – көпжолды текстік редактор. Көпжолды тексті енгізу немесе бейнелеу үшін қолданылады.

  Button - командалық батырма. Бұл компоненттің OnClick хабарын қайта өңдеуші кейбір командаларды реализациялау үшін қолданады.

CheckBox – тәуелсіз ауыстырғыш. Жұмыс істеуші программада осы компонентті шерткенде Checked логикалық қасиетін өзгертеді.

  ListBox – таңдау тізімі. Қойылған нұсқалардың тізімін құрайды және ағымдағы таңдауларды тексеруге мүмкіндік береді.

  ComboBox – комбинирленген таңдау тізімі. Текстік редактордың және таңдау тізімнің комбинациясын көрсетеді.

  Radio Button- тәуелді ауыстырғыш.Топқа тағы да бір  осындай  компонентпен  жұмыс атқарады. Алдыңғы таңдалған компонентті  ауыстырады. 

ScrollBar – басқару сызығы.  Windows-терезе бүйірінен айналдырғандағы сызықты біле отыра, көлденең немесе тігінен сызықтарды көрсетеді.

GroupBox – элементтер тобы. Бұл  компонент бірнеше компонеттердің мағынасы бойынша байланысқан топтар үшін қолданады.

RadioGroup – тәуелді ауыстырғыштардың тобы. Бірнеше байланысқан тәуелді ауыстырғыштарға қызмет көрсету үшін арнайы қасиеттерді құрайды.

Panel - панель. Бұл компонент  GroupBox сияқты бірнеше компоненттерді қосу үшін қызмет көрсетеді.

ADDITIONAL беті

Additonal бетінде 18 қосымша компоненттерорналасқан және олардың көмегі арқылы диалогтық терезенің түрін әр түрлі етеді.

BitBtn – жазулармен және пиктограммасымен командалық батырма.

SpeedButton – пиктографиялық батырма. Басты менюдағы опцияларға жылдам рұқсат алу үшін қолданылады.

MaskEdit – арнайы текстік редактор. Енгізілген тексті сүзгіден өткізу мүмкіндігі бар.

StringGrid – жолдар кестесі. Бұл компонент кестелік түрде текстік ақпараттарды көрсету үшін керемет мүмкіндіктерге ие.

DrawGrid - өзінді кесте. StringGrid ұящығының компонентінен айырмашылығы өзіндік ақпаратты құрай алады, соның ішінде суреттерді де.

Image - сурет. Бұл компонент суреттердің бейнесі үшін арналғансоның ішінде пиктограммалар және метафайлдар.

WIN32 беті

Win32 беті Windows 95/98/NT/2000 32-разрядты операциялық жүйесі үшін интерфейстік элементтерді құрайды.

ImageList – суреттер жиынтығы. Бір өлшемді бірнеше суреттер үшін қойма болып табылады.

RichEdit – пішімделген текстің көпжолдық редакторы.

Page Control- закладкаларымен  панельдер жиынтығы. Әрбір панель өзінің  интерфейстік элементтер  жиынтығын  құрай алады.

TrackBar - регулятор. Программаларда кейбір өлшемдердің мәндерін басқару үшін қолданады. Мысалы, мулльтимедиялық программаларда соның көмегі арқылы қатты дыбысты өзгертуге қолайлы.

Animate - мультипликатор. Жай анимацияны енгізуге мүмкіндік береді.

TreeView – таңдау ағашы. Каталогтардың және иерархиялық қатынастармен байланысқан басқа элементтердің структурасын көру қолданылады.

SYSTEM беті

Бұл бетте функционалды тағайындаулары бар компоненттер орналасқан.

Timer - таймер. Бұл  компонент шынайы уақыттың интервалдарына есеп беру үшін қызмет етеді.

   PaintBox – сурет салу терезесі. Тікбұрышты аймақты құрады.

MediaPlayer – мультимедиялық проигрывателі. Бұл компоненттің көмегі арқылы мультимедиялық құрылғыларды басқаруға болады.

DIALOGS беті

Dialogs бетінің компоненттері  Windows диалогтық терезесі үшін стандартты болады.

OpenDialog - ашу. «Файлды ашу» диалогтық терезесі стандартты.

SaveDialog - сақтау. «Файлды сақтау» диалогтық терезесі стандартты.

FontDialog - қаріп. Диалогтық терезенің қаріпті таңдау стандарты.

ColorDialog - түс. Диалогтық терезенің түсті таңдау стандарты.

Кластар

Object Pascal-да класстар деп – қасиеттер және әдістерді, өрістерді құрайтын арнайы типтерді айтады. Кез келген басқа типтер тәрізді класстар объектілер деп аталатын нақты реализация даналарын құру үшін үлгі болып қызмет жасайды. Басқа типтерден класстардың ерекшелігі класстың объектілері көптің арансында орналасқан. Сондықтан объект – айнымалы динамикалық жадының ауданына көрсеткішті нақты көрсетеді. Класстар күрделі бағдарламаны құруды жеіңлдету және сапасының жақсаруы үшін бағдарламашының ерекше ойлап тапқаны. Класстардың негізіне үш фундаментальді принцип жатады: олар инкапсуляция, мұрагерлік (наследование) және полиморфизм.

Инкапсуляция

Класс өрістердің, әдістердің және қасиеттердің маңыздылығының бірлігін көрсетеді. Осы маңыздылықтардың бір бүтін болып қосылуын инкапсуляция деп атайды. Инкапсуляция көбіне бағдарламаның қалған бөлігінен класстарды шеттетуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде класстар кейбір қызметтерді қосады. Мысалы, t Form классы  Windows – терезені құру үшін  барлық қажеттіліктерді құрайды.  t Timer классы бағдарлама жұмысын таймермен қамтамасыз етеді.

Мұрагерлік (наследование)

Кез келген класс басқа класстан тууы мүмкін. Ол үшін оны хабарлау кезінде класс ата-анасының аты көрсетіледі.

TChildСlass = сlass(TParentClass)

Пайда болған класс өзінің ата-анасының қасиеттеірн және әдістерін, өрістерін автоматты иемденеді және оларды жаңадан толтыруға болады. Иемдену принципі күрделі класстарды этап бойынша құруды және класстардың өзінің кітапханасын құруды қамтамасыз етеді. Object Pascal-дің барлық класстары ТObject  классының жалғыз туысынан тараған. Ол класста өрістер мен қасиеттер жоқ, бірақ өзіне олардың құрылуынан жойылуына дейін кез келген объектілердің өмірлік циклін қамтамасыз ететін жалпы тағайындаулардың әдістерін қосады.