Лекция по "Статистике"

 Әлеуметтік-экономикалық статистика статистиканың жалпы теориясының әдістері мен негізгі ережелеріне негізделеді.Қоғамды зерттеудің үш сатысында статистикалық әдістер қолданылады:

1. Статистикалық бақылау (алғашқы статистикалық ақпараттарды жинау).

2. Бақылау нәтижелерін белгілі бір жиынға жинақтау және жалпылау.

3.Ақпараттарды талдау.

 Әлеуметтік-эконоимкалық тсатистика жалпы әлеуметтік-экономикалық статистикалық зерттеуді ұйымдастырып,алғашқы сатысында (мысалы,халық,жалпы шығарылым туралы) келесі функциялар орындалады:

- бастапқы ұғымдарды,категорияларды қалыптастырыды, олардың зерттеу міндеттерін анықтайды;

- көрсеткіштердің жүйесін және көрсеткіштердің есептеу методологиясын құрайды;

- алғашқы ақпараттарды жинауға жаппай бақылау ұйымдастыру барлық тұлғаларды,отбасыларды санақ парағы формасы түрінде,барлық кәсіпорындарды бухгалтерлік және статистикалық есеп беру формасы түрінде есептеу жолымен немесе үй шаруашылықтарына ішінара,жаппай емес бақылау ұйымдастыру жолымен жүргізіледі.

 Статистикалық зерттеудің екінші стысында ақпараттардың жинақталу және топтастырылуы жиналған барлық фактыларды бөлу және біріктіру жолымен реттеліп,қорытындыланады және бірдей ұқсас белгілері бойынша бір топқа біріктіріледі.Көрсеткіштер сомасы топтар бойынша және барлық жиынтық бойынша есептеледі.Әлеуметтік-экономикалық статистика топтастыру әдісінің көмегімен топтарды,кіші топтарды басты,мәнді белгілері бойынша зерттейді.Мысалы,Қазақстан халқының жан басына шаққандағы орташа табысының мөлшері және жан басына шаққандағы орташа салымдар бойынша топтастырылуы халықтың өмір сүру деңгейін көрсетеді.

 Статистикалық жұмыстың үшінші сатысында кеңейтілген ұдайы өндірістің заңдылықтары анықталады,кәсіпорындардың,салалардың,секторлардың және еліміздің тұтас экономикадағы экономикалық іс-әрекет нәтижелеріне факторлардың ықпалы бағаланады.Қайта өндірудің барлық жақтарының байланысы және тәуелдік үшін жалпылама көрсеткіштер әдіс қолданылады: қатысты,орташа шамалар,вариация белгілерінің көрсеткіштері,детерминация есебі,баланстық,теориялық-ықтималдық әдістері.

 Жиналған және топтастырылған ақпараттарды тиімді етіп көрсету үшін статистикалық кестелер мен графиктердің барлық түрлері пайдаланылады.

 Әлеуметтік-экономикалық статистика салалық статистикалармен де байланысты.Олар жеке экономикалық салаларды,бөлімдерді немесе категорияларды зерттейді және макроэкономикалық көрсеткіштерді есептеу үшін мәліметтерді жинайды.

 Әлеуметтік-экономикалық статистика салалық статистикалармен де байланысты,бухгалтерлік есеп пен статистика бойынша хаықаралық стандартқа,Ұлттық Шоттар Жүйесінің методологиясына негізделеді.Халықаралық практикада Біріккен Ұлттар Ұйымының Ұлттық Шоттар Жүйесі,яғни нарықтық экономиканың макростатистикалық моделі пайдаланылады.

 Қазақстан ұлттық экономиканың ерекшелігі ескеріле отырып, Ұлттық Шоттар Жүйесі 1993 жылы қолданылды,енгізілді.Қазақстан Ұлттық Шоттар Жүйесінің статистика тәжірибесіне енгізілуі статистикалық ақпараттарға деген қажеттілікті қанағаттандыруға және халықаралық деңгейдегі макроэкономикалық көрсеткіштердің салыстырмалылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді

 Статистика заңдылықтары оның көрсеткіштерімен анықталады.Статистикалық көрсеткіш – бұл барлық әлеуметтік-экономикалық категорияның нақты орны мен уақыты шартындағы сандық өлшемі,яғни әлеуметтік-экономикалық статистикалық көрсеткіштердің қалыптасу жүйесін кері зерттейді.Әлеуметтік-экономикалық статистиканың көрсеткіштер жүйесінің құрамы:

1.Еңбек және халық туралы көрсеткіштер.

2.Ұлттық байлықтың көрсеткіштері.

3.Аралық тұтыну және шығындардың көрсеткіштері.

4.Өндіріс нәтижелерінің көрсеткіштері.

5.Баға,тауар және ақша айналысының көрсеткіштері.

6.Өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері.

7.Ұлттық шоттар жүйесі бойынша баланстық құрулардың көрсеткіштері.

8.Әлеууметтік статистика көрсеткіштері.

 Қазақтсан республикасындағы нарықтық қатынастардың дамуымен қатар статистикалық көрсеткіштердің жүйесі де өзгереді,жетілдіріледі.

 Статистикалық көрсеткіштер жүйесінің рөлі және мәні неге?

 Көрсеткіштер жүйесі статистикалық бағалау үшін қажет:

- зерттелген әлеуметтік-экономикалық құбылыстың деңгейін,құрылымын және динамикасын;

- еңбектік,материалдық,қаржылық ресурстарды пайдаланудың тиімділігі мен факторларын;