Ішінара бақылау

    Ішінара бақылау 

    1. Ішінара бақылау-бұл жаппай емес бақылау, мұнда зерттеуге жататын бірліктер кездейсоқ тәртіппен алынады, алынған бөлік зерттеледі, ал нәтижесінде алынған бірлік бөлігі жиынтықты көрсетеді, тек кішірек масштабта.

    Ішінара бақылау мәні:

• қысқы мерзімде және азайтылған еңбекпен, материалдармен және ақшалай шығындармен жүргізіледі;
• жаппай бақылауды жүргізу мүмкін емес жағдайда жүргізіледі, себебі кейде ішінара бақылау ғана жүргізілуі мүмкін, мысалы өнімнің сапасын тексеруде алынған бірліктер жойылатын болса;
• жаңа әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды алдымен статистикалық талдау әдісін дамыту үшін ішінара әдіспен зерттейді. М: шағын кәсіпкерлік, тауар нарығы және т.б.
• бақыланатын жиынтықтың шағын көлемі тіркеу қателегі санын азайтады.

    Ішінара бақылау мақсаты – алынған  бірлік бөлігі белгісінің орташа мәнін  пайдаланып, жетерлік дәлдікпен сол  топтағы барлық бірліктердің көрсеткіштернің  шамасы туралы қорытынды беру.

    Ішінара бақылаудың негізгі мінездемелеріне  жатады: іріктеме көлемі, жалпы жиынтық  көлемі, орташа ішінара, жалпы орташа, ішінара бөлік, жалпы бөлік.

    Ішінара бақылау әдістемесі:

    А) жалпы жиынтықтан кездейсоқ тәртіппен  іріктелген жиынтық алынады.

    Б) әр бірлікке зерттелетін сандық немесе альтернативті (сапалық) белгісі мәні анықталады.

    С) алғашқы мәліметтер негізінде орташа ішінара (сандық белгісі бойынша) немесе ішінара бөлік (альтернативті белгісі  бойынша) есептеледі.

    Д) ықтималдың белгілі бір деңгейімен жалпы орташаның  ауытқуы шекарасын  береді немесе ішінара орташадан  бөлікті береді.

    Іріктеу жүргізу әдісі бойынша қайталанатын және қайталанбайтын болады.

    Іріктеу түрлері: механикалық, кездейсоқ, типтік, сериялық, жинақталған.

    Ішінара жиынтық – бұл бас жиынтықтың бөлігі ғана, сондықтан бас жиынтықтың қорытынды сипаттамасы ішінараның алынғвн сипаттамасынан бір шамаға алшақтанады.

    Ішінара орташа (бөлік) мен жалпы орташаның (бөліктің) арасындағы алшақтану шамасы туралы тек белгілі бір ықтималмен айтуға болады, ол сенім коэффициентіне байланысты. Ішінара орташаның жалпы  орташадан ауытқу ықтималы арнайы кестеде  мына фрагментпен беріледі:

    Ықтималдылық  мыңның қанша жағдайында жалпы орташа бекітілген шекте болатынын көрсетеді.

      Ішінара бақылау  қателіктері деп репрезентативті қатені немесе өкілдікті қатені айтады. Олар ішінара бақылау мәліметтері мен барлық жиынтықтың арасындағы айырмашылық өлшемін сипаттайды. Репрезентативті қателіктер кездейсоқ және жүйелі болып бөлінеді. Бақылаудың жаппай емес сипатынан ішінара жиынтық жалпы жиынтықты жетерліктей тура көрсетпеуі нәтижесінде кездейсоқ қателік туындайды. Олардың көлемі үлкен сандар заңы және ықтималдар теориясы негізінде тура анықталады. Жүйелік қате бақылауға жиынтық бөліктерін кездейсоқ таңдау принципі бұзылу нәтижесінде пайда болады.

    Іріктеменің орташа қателігі – жалпы орташаның  ішінара орташадан басқа жаққа  орташа ауытқуын көрсетеді.

    Орташа  қате негізінде іріктеменің шекті  қатесі анықталады, ол жалпы орташадан  ішінара орташаның ауытқу шегін  белгілі бір ықтималдар деңгейімен бекітеді.

    Негізгі ұғымдар:

    Ішінара жиынтық- іріктеп алынған бірліктердің жиынтығы.

    Жалпы жиынтық- одан бірліктер алынатын жиынтық.

    Іріктеме  үлес (бөлік) – ішінара жиынтықта сол белгіге ие бірлік үлесі (бөлігі).

    Қайталама іріктеу- жиынтықтың әр бірлігі оның белгісінің зерттелуінен кейін жалпы жиынтыққа қайтарылатын және ол тағы да таңдап алынуы мүмкін іріктеу тәсілі.

    Кездейсоқ іріктеу- жалпы жиынтықтан бірліктерді таңдау кездейсоқ болады.

    Механикалық іріктеу – жиынтық бірліктері белгілі бір тәртіппен орналасып, іріктемелі пайызға керісінше топтарға интевалдармен бөлінетін іріктеу тәсілі.

    Типтік  іріктеу – жалпы жиынтықтың бірліктерін типологиялық топтау негізінде, әр топта бірліктердің іріктелуі бірліктердің санына пропорционалды жасалатын іріктеу тәсілі.

    Сериялы іріктеу – жалпы жиынтықтан бірліктер емес , олардың сериялары кездейсоқ немесе механикалық жолмен алынатын ірктеу тәсілі.

    Шағын іріктеу – бірліктердің саны 20 бірліктен аспайтын ішінара бақылау.

    Сенім коэффициенті – шекті ауытқуға ықтималдың әсерін анықтайтын коэффициент.