Жұмыссыздық Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік мәселелері ретінде

      (2004 жылы (алдын ала деректер бойынша) республика экономикасында 7,2 млнн адам  жұмыспен қамтылған болатын, бұл өткен жылғыдан 108,7 мың адамға немесе 2,6%-ға көп. Жұмыспен қамтылған халық санында  еркектер 3,7 млн адамды (51,8%), әйелдер - 3,5 млн адамды (48,2%) құрады.

      Жұмыспен  қамтылған хылық құрылымында  соңғы жылдары жалданып жұмыс  істеушілер басым болып отыр, 2004 жылы олардың саны 4,5 млн адамға жетті (барлық жұмыспен қамтылғандардың 62,2%).  Жалдамалы қызыметкерлердің басым бөлігі қалалық жерде жұмыспен қамтылған (олардың жалпы санынан 68%). Ауылда жұмыспен қамтылғандардың арасында жартысынан көбі өз бетінше жұмыспен қамтылғандарды құрайды - 55%  (1,7 млн адам)

      2004 жылы қызмет көрсету саласында  3,5 млн адам жұмыс істеді (жұмыспен  қамтылғандардың жалпы санынан  49,1%), бұл өткен жылғыдан 181,3 мыңға  көп, өнеркәсіпте – тиісінше 1,3 млн адам (17,5%), 72 мың адамға. Ауыл және балық шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар  2,3 млн адам (33,4%),  бұл 72,6 мың адамға аз.

      Жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған, оны  үздіксіз іздеген және оған кірісуге әзір 15 және одан да жоғары жастағы  адамдар) 2004 жылы 657,4 мың адам құрады. Жұмыссыздардың жалпы санынан қалалық жерде 415,2 мың адам тіркелген, онда жұмыссыздық деңгейі 9,4% құрады, ауылдық жерде – тиісінше 241,5 мың адам және 7,1%.

      Жұмыссыздырдың  жлпы санының кемуі барысында  олардың құрамындағы әйелдер мен жастар үлесі (15-24 жастағы) басымдылығын сақтап қалған. 2004 жылы жұмыссыз әйелдер саны 376,9мың адам (барлықжұмыссыздар санынан 57,3%), жастар – 191,1 мың адамды (29,1%) құрады. әйелдер арасындағы жұмыссыздық 9,8%, жастар арасыдағы 14,3% құрды (4 диаграмма).

      Жұмыссыздар арасында 1айдан 6 айға дейін жұмысы болмағандар саны 144 мың адамды (22,6%), 6 айдан 12 айға дейін – 83,5 мың адамды (13,1%) құрады, ал 257,7 мың адам (40,3%) бір жылдан астам уақыт жұмыс іздеген. Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі 5,4%.

      Жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтар  саны (Қазақстан Республикасы Еңбек  және халықты әлеуметтіқ қорғау министірлігінің  деректері бойынша) 2005 жылғы қаңтардың  соңына 120,1 мың адамды құрлы, бұл  өткен жылға тиісті кезеңдегіден 26,5 мың адамға немесе 18%-ға кем. Тіркелген жұмыссыздар санынан жартысынан көбі (75 мың адам) - әйелдер, 49,1 мың адам – ауыл тұрғындары. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы тіркелген жұмыссыздар үлесі аталған кезеңде 1,5% құрады (2004 жылғы қаңтарда – 1,9%).

      2004 жылы алдын ала деректер бойынша жалдамалы қызметкерлер саны 4,5 млн. адамды немесе экономикада барлық жұмыспен қамтылrандаРДЫң 62,2%-ын құрады. Бұл 2003 Жылдағыдан 230,7 мың адамға (5,5%-ғa) apтық. Жалданып жұмыспен қамтылғандар Caнының 82%-ы мемлекеттік және мемлекеттік емес үйымдарда, 11,8%-ы жеке адамдарда, 6,2%-ы шаруа (фермер) қожаларында жұмыс iстедi. [¹² 30-31 б.б] 

2001 және 2004 жылдары жасы  бойынша жұмыссыз  халық саны

      Жалдамалы қызметкерлердiң негiзгi бөлiгi ірі жене орташа кесiпорындарда жұмыс iстейдi. 2004 жылы бұл жерде 2,5 млн. адам немесе жалпы Caнның 55,6%-ы жұмыс iстедi, бұл өткен Жылғыдан 40,8 мын, адамға немесе 1,7%-ғa көп. қoc қызмет aтқapy жағдайында '13,7 Mың адам, азаматтық-құқықтық  шарттар бойынша - 22,1 Mың адам тiркелдi. қoc қызмет атқарушылардың көбiсi бilliм беру саласында шоғырланған, олардың жалпы caны 58,6%-ы, ал денсаулық сақтауда - 19,7%, өнеркәсiпте - 5,3%, коммуналдық қызмет көрсетуде - 4,8%. қызмет көрсету саласында азаматтық-құқықтық сипапаттағы шарттар бойынша 66,3% адам жvмыс iстедi, өнеркасiп пен құрылыста - 32,4%, ауыл, орман және балық шаруашылығында - 1,3%.

      2004 жылы толық емес жvмыс аптасы (KYHi) режимiнде 28,4 мың, адам немесе орташа тiзiмдiк санының 1,1 %-ы жvмыс iстедi, бvл өткен жылғыдан 3,8 мың, адамға (11 ,9%-ғa) кем. әкiмшiлiктiң, ықласы бойынша демалыстағы адамдар саны өткен жылы9,9 Mың адамға (21 %-ғa) қысқарып, 37,3 адамды (1,5%) құрады. Ерiксiз демалыстағылар арасынан ақшапай өтeмaлыI алғандары - 31,3 адам немесе 83,9%.

      2004 жылдың, аяғында 14,2 мың, бос жұмыс  орны болды (тiзiмдiк Caнының  0,6%-ы). бұл 2003 жылғыдан 4,1 Mың бiрлiкке (40, 7%-ғa) apтық. Eң көп бос жұмыс орны саны өнекәсiп Кәсiпорындарында тiркелген -- 4571 бiрлiк (жалпы санның, 32,3%-ы), мемлекепiк басқару ұйымдарында - 3093 бiрлiк (21,8%), құрылыста - 2743 бiрлiк (19,4%). Бос жvмыс орындары caнының өсуi құрылыста, өңдey өнеркәсiбi кәсiпорындарында, мемлекеттiк бақаруда, коммуналдық қызмет көрсету саласында, көлiк және байланыста байқалды.

      Ipi және орташа кәсiпорындарға 781,1 Mың  адам немесе қызметкерлердiң орташа  тiзiмдiк санының, 31 ,5% .. ы жұмысқа  қабылданды, олардаң 34 мың  адам  немесе барлық қабылданған адамдардың 4,4%ы- қайта қvрылған жvмыс орындарына қабылданған. жұмыс күшiнiң келуi өнеркасiп касiпорындарында байқалды - 11,8 мың адам (қайта қабылданrандардың З4,7%~·ы), құрылыста - 6,9 мың адам (20,2%), көлiк және байланыста _.- .2,3 мың адам (6,7%), саудада - 2,2 мың адам (6,6%), ауыл шаруашылығында - 1,2 мың адам (3,6%). өткен жылы әртурлi себептермен 743,7 мың адам жvмыстан шықты, опардаң тvрақтамаушылық себептерi бойынша - 572,1 мың адам. Тvрақтамаушылық коффициентi 23,1% құpaды.

      2005 жылдың төртiншi тоқсанында (алдын  ала деректер бойынша) жалдамалы  қызметкерлердiң саны 4,7 млн. адамды құpaды, бул өткен жылдық тиiстi кезеңдегiге қарағанда 181,5 мың aдaмғa (4%ке) көп. Олардың санынан 3,8 млн. адам (81,1 %) мемлекеттiк және мемлекеттiк емес уйымдарда, 0,6 млн. адам (12,1%) - жеке тулғапарда, 0,3 млн. адам (6,8%) - шаруа (фермер) қожалықтарында жумыс iстeдi.

      2005 жылдың қарашасында ipi және орта  касiпорындарда 2,6 млн. адам немесе  жалдамалы қызметкерлердiң жалпы Caнының 55,7%-ы жумыс iстeдi. Бул өткен жылдың тиiстi кезеңiндегiге қaparaндa 110,1 мың aдaмғa (4,4%-ғa) көп. Жалдамалы қызметкерлер санынан ауыл, орман және балық шаруашылығында 6,1 %, өнеркасiп және қурылыста -- 33,5%, қызмет көрсету саласында - 60,4% адам жумыс iстeдi.

      2005 жылдың қарашасында жумыс кушiнiң  қосылуы өткен жылдың тиiстi айымен  салыстырғанда құрылыста байқалды, ондағы жумыс iстеушiлердің саны 29,6 мың aдaдмғa (19,8%-ғa), бiлiм беру саласында - 18,1 мың aдaмғa (3,6%-ғa), жылжымайтын мулiктен жасапатын операцияларды жузеге асыруда - 16,5 мың aдaмғa (12,1 %-ra), саудада - 13,1 мың aдaмғa (23,8%-ra), денсаулық Caқтау - 10,0  (3,9%-ra), қаржы саласында - 8,9 мығ адамға (26,7%-ra), өнеркасiпте - 8,5 мың aдaмra (1 ,2%-ra) өстi.

      2005 жылдың қарашасында ipi және орта  касiпорындардың бiр к;ызметкерi 160,7 caғaт жұмыс iстeдi, жумыс kүнiнің  орташа ұзақтығы 7,3 сағатты құpaды.

2005 жылы  к;арашасында  ipi және орта касiпорындарда 15,1 мың бос жумыс орны болды  (қызметкерлердiң тiзiмдiк Caнының  0,6%-ы). Бул өткен айдағыдан 490 бiрлiкке  (3,1 %-ке) аз. Eң көп бос жумыс  орны саны өнеркасiп касiпорындарында - 4575 бiрлiк (олардың жалпы санынан 30,2%), мемлекеттiк бақаруда - 4132 бiрлiк (27,2%), жылжымайтын мулiкпен жасалатын операцияларды жузеге асыру саласында - 1426 бiрлiк (9,4%), келiк жане байланыста - 1157 бiрлiк (7,6%), қаржы қызметiнде 1278 бірлік  (8,4%) тіркелді (5 диаграмма). 
 
 
 
 
 
 
 
 

2004-2005 жылдары ірі және  орта кәсіпорындардағы

бос орындар саны

айдың соңына

      15 және одан жоғары жастағы экономикалық  тұрғыдан белсендi халық саны 2005 жылдың төртiншi тоқcaнында (алдын  ала деректер бойынша) 7,9 млн адамды құрады, бұл өткен жылдын тиiстi кезеңiнде қарағанда 110,4 мың aдaмғa (1,4%-ra) көп.

      Республика  Экономикасында 7,2 млн адам жумыспен қамтылды немесе 2004 жылдың төртiншi тоқсанына  қарағанда олардың саны 124,9 мың aдaмғa немесе (1 ,8%-rз) көп. өткен тоқсанда жұмыспен қамтылған еркектер 3,7 млн адамды (жалпы жұмыспен қамтыпғандардың 51,7%), әйелдер - 3,5 млн. адамды (48,3%) құpaды. жұмыспен қамтылғандар құрылымында жалдамалы қызметкерлер үлесi 64,4%, өз бетiнше жұмыспен қамтылғандар - 35,6% құрайды.

      2005 жылдың төртiншi тoқcaнындa (табысты  жұмысы болмаған, оны үздiксiз  iздеген және oғaн кipicyre әзiр 15 және  одан жоғары жастағы адамдар  жұмыссыздар саны 641,3 мың адамды  құрады. бұл өткен жылдың осы  кезеңiмен салыстырғанда 14,5 мыңl адамға немесе 2,2%ғa аз. Жұмыссыздық деңгейi 8,1% (2004 жылдың төртiншi тоқсанында - 8,4%) қалыптасты.

      Жұмыссыздардың жалпы санында еркектер 273,5 мың адамды (42,6%), әйелдер - 367,8 мың адамды (57,4%),15-24 жастағы жастар -168,4 мың адамды (26,3%) құрады (6 диаграмма).

2004-2005 жылдардығы жұмыссыздар  саны және жұмыссыздық  деңгейі

   Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау минмстирлігінің деректері бойнша 2005 жылдың қаңтар-желтоқсанында уәкілетті органдарға жұмысқа орналасу мәселесі бойнша 262,5 мың адам, желтоқсанында 13,8 мың,ауыл тұрғындары –тиісінше 91,2 мың және 4,2 мың адам келді.

      2005 жылғы желтоқсанның соңында жұмыспен  қaмту органдарында жұмыссыздар  ретiнде есепте тұpғaн адамдар саны 94 мың адамды құрады, бұл өткен айға қарағанда 4,5 мың адамға (4,5%-ra) және 2004 жылдың тиiстi кезеңiне қарағанда 23,7 мың адамға (20,1 %-ra) аз. Тiркелген жұмыссыздадың жалпы санында әйелдер 60,6 мың адамды (64,5%) құpaды. 2005 жылдың желтоқсанында экономикалық тұрғыдан белсендi халық санында тiркелген жұмыссыздар үлесi 1,2% (2004 жылдың желтоқсанында - 1,5%) құрады.

      2005 жылдың қаңтар-желтоқсанында 184,7 мың адам, желтоқсанда - 13,3 мың  немесе осы айда Жұмысқа орналасқысы  келген адамдардың санынан 96,4% жұмысқа орналастырылды.

      2006 жылдың 1- қаңтарындығы жағдай бойынша  57 кәсiпорын әртурлi себептерге байланысты  өндiрiсiн тоқтатқан, 192-i жартылай  тоқтатқан, 16 Kәcinopын толық емес  жұмыс yaқыты режіміне. толықтай  көшсе, 67-i толық емес жұмыс yaқыты  режимiнде жартылай жұмыс iтеreн. өткен айда ерiксiз демалыста болған қызметкерлер саны 713 aдaмғa өcin 11,7 мың адамды құрады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      II-тарау.  Қазақстан Республикасының  жұмыссыздық жағдайы  және     

                                                     мәселелері          

2.1 Қазақстандағы жұмыспен қамту мен жұмыссыздық проблемалары 

      Нарықтық қытынастар жағдайларында жұмыспен қамту мен жұмыссызық проблемалары өткір қозғалады. Жұмыссыздық дегеніміз - әлеуметтік-экономикалық құбылыс, осы құбылыс кезінде экономикалық белсенді халқының  бір бөлігі біршама уақыт не тұрақты жұмыссыз немесе жалақысыз болды.

      Жұмыссыздық түрлері олардың пайда болу себептеріне  қарай өзгешеленеді:

      Уақытша жұмыссыздық жұмыспен қамтылғандардың өз ынталары бойынша жұмысты ауыстырумен байланысты, осындай жұмыстағылар өздеріне және барлық жерде болады.

      Құрлымдық жұмыссыздық ғылыми-техникалық процесстің, өнеркәсіптің жаңа салаларыньң ашылуларының ықпалыыенн өндірс құрылымыньң өзгеруiнен туындайды. Осындай жағдайға байланысты жұмыс күшiне ұсыныс пен сұраныс арасында сәйкессiздiк пайда болады.

      Кезеңдiк  Жұмыссыздық өндiрiстiң құлдыpayы, экономикалық дағдарыстар кезiнде, кәiпорындар жаппай күйзелiске ұшырайтын, жұмыспен қамтылғандар саны көптеп қысқаратын жағдайларда пайда болады.

      Соңғы жылдары жұмыссыздық  халықтың қалың  топтарын қамтуда және барған сайын  ұлғайып келедi. Оньң деңгейi Экономикалық ынтымақтастық  және даму ұйымына  (эыvv - ОЭСР) Kipeтiн елдердiң барлығында дерлiк өсу үстiнде. Тiптi экономикалқ өсудң жоғары қарқындары белгiленген дамушы елдердiң көпшiлiгi халық( санының өcyiнeн қалып қоймаулары үшiн бiршама жылдам қарқындармен жұмыспен к:амтуды ұлғайту мәселесiн әpeң игерiп отыр.

      Шығыс Еуропа және ТМД елдерiнде кепiлденген  және толық жұмыспен қамтылғга ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен, мемлекеттiк секторды қайта құру мен жеке секторда жұыc орындарын ашудың баяу қарқындары ce6e6iнeн жұмыспен қамтылу кепiлдiгiнен айырылып, жқмыссыздыктың өсу про6лемасын 6астан кешiрдi. Тiптi экономикасы өрлеу устiндегi елдерде де жалақы деңгейiнiк төмендеуi 6айк:алады.

      Жұмыссыздық - экономикалық өсу жетiсеіктерiнiң адам дамуына ықпалын азайтатын құ6ылыс. Бiрiншiден, ол адамдар мен уй шаруашылықтарының6елгiлi 6ip 6өлiгiн (кейде едәуiр көлемiн) экономикалық әpeкeт жағдай жасайтын мүмкiндiктерге қол жеткiзуден айырады. Олар үшiн адам даму жағдайлары едәуiр нашарлайды. Екiншiден, жұмыссыздық (әсiресе, ұзак мерзiмдi, тоқыраулы) ең6ек дағдыларын (машықтарын) жоғалтуга, яғни жинақталған адам капиталынан айырлуға ұшыратады және осылайша ол адам дамуына Tepic ықпалын тигiзедi. үшiншiден, жұмыссыздық тек жеке адамдардың ғана емес, сонымен бiрге жұмыссыздардың әл-ауқатының. деңгейiн колдауға, мемлекеттердің жұмыспен қамтуына түрлі бағдарламалардың іске асырылуына  байланысты елеулі әлеуметтік шығындарға ұшыратады, ал мұндай жағдай адам дамуына анағұрлым тиімді бағытталуы мүмкін ресұстарды коғамнан оқшауландырады . [¹³ 76-81 б.б]

      Сонымен, жұмыссыздық құ6ылысы қоғам үшін қазыналық жоғары  шығындарды, адам капиталынан айырылуды, әлеуметтік саралаудың күшеюін, жастар про6лемасынын. шиеленiсуiн 6iлдiредi.