Жөндеу - тұйықтау жұмысы

     Бұл әдістің мәні келесідей. Бағанды  фланецке герметикалық түрде сағалық  арматурасын бекітеді, ол арқылы тығындау ерітіндісін бағанға айдайды және сосын баған престелуі үшін регламентінен аспайтын қысым кезінде тұйықталатын зонаға жаншиды. Бөлгіш тығындар мен буферлік сұйықтықтарды қолдану қажеттілігін жуу сұйықтығы және пайдаланатын тығындау қоспасының өзара әрекет сипатына қарай орнатады.

     Ұңғыны  цемент қатуын күту кезеңіндегі мақсатына  жеткен қысым ықпалында қалдырады  немесе алдын ала жайлап оны төмендете  отыра (0,5 МПа/мин аспайтын) жоспарланғанға дейін қалдырады.

     Жағалай бағандардың герметикалық еместігін  жою үшін, яғни кемшіліктің орналасуы анықталмаған жағдайда және жағалай бағандар үшін жіберілетін қысым кезінде ол арқылы сұйықтықты үздіксіз айдау мүмкін емес, ал берілуі сумен бағанды престеу кезінде оның құлдырауымен ғана сипатталады, тығындауды құбырдан тыс кеңістік бойында және айдаудың мерзімдік тоқтатылуымен тығындау қысымын үздіксіз айдаумен бірге қысым үстінде тығындауды қолданады.  

     Құбырдан  тыс кеңістік бойында  қоспаның үздіксіз айдауымен бірге қысым үстінде тығындау

     НКТ төменгі ұшын жасанды забойдан 5-10м  жоғары орнатады. Тығындау бұйымы ретінде гель тәріздес немесе суға ерімейтін қататын полимерлі тығындау бұйымдарын қолданады (ПТМ), олардың рецептурасын ұңғыдағы максимальді температурасы бойынша іріктейді.

     Дайындалған қоспаны сорғы қондырғысының  өлшеу сыйымдылығындағы жартысының біріне айдайды. Ашық құбырлы және 3-5 дм³/с сорғыны беру кезінде құбырдан тыс кеңістікке жуу сұйықтығын айдай келе айналымын қалпына келтіреді.

     НКТ-дан  лақтыруда әртүрлі диаметрлерінде штуцерлерді қолдана отырып, баған  престелуі үшін регламенттелген сұйықтықты айналым кезінде бағандағы қысымды орнатады. Сұйықтық айдалуын тоқтатпай отырып, сорғы қондырғысының шүмектерін бағандағы қысымды асырмай отырып құбырдан тыс кеңістік бойында оны айдай отырып ұңғыға тығындау ерітіндісінің берілуіне сорғы қондырғысының шүмектерін қайта қосады. НКТ-ға құбырдан тыс кеңістіктен ерітіндінің өтуіне қарай сорғылар берілуін біртіндеп азайтады, бастапқысынан төмен 20-30% айдау қысымын төмендетеді және беткі жағына қоспаның артық заттарын жуады.

     НКТ көтереді және ұңғыны тыныштықта цементті ерітінді мерзіміне қалдырады. 

     Тоқтатумен  бірге құбырдан тыс  кеңістік бойында  қоспа айдау арқылы қысым үстінде  таңдау

     Бұл әдіс кезінде артық қысым өзгеру динамикасын бақылау үшін құбырдан тыс кеңістік бойында тығындалатын қоспаны айдау кезінде мерзімді тоқтатулар жіберіледі, бұл бағанның герметикалық емес интервалының орналасуын орнықтыруға мүмкіндік береді. Тығындау материалы ретінде гель жасаушы полимерлі тығындау материалдарын ғана пайдаланады (ПТМ).

     Жұмыстарды  жүргізу үшін тұтқырлығы 10^-4 Па ∙ с кем емес тығындаушы қоспаның 1м³ кем емес дайындау қажет. Сосын сумен герметикалық күйіне бағанды престейді және бақылау уақыты ішінде ∆р қысымының төмендеуін белгілейді. Құбырдан тыс кеңістіктің ашық лақтыру кезінде олардан суды ығыстыра отырып НКТ-ға тығындаушы ерітіндісін айдайды. Құбырдан тыс кеңістіктен арматурадағы шүмекті жауып, жуу сұйықтығын айдауды жалғастыра отырып, құбырдан тыс кеңістіктегі қысымды баған престеу кезінде жіберілетінге дейін жеткізеді.

     Бағанды t_k бақылау уақыты ішінде қысым ықпалымен бағанды ұстап тұрып оның төмендеуін белгілейді. Егер престеу нәтижесі алдында алынған деректерден ажыратылмаса, құбырдан тыс кеңістікте қысымды атмосфералыққа дейін азайта отырып, НКТ-ға жуу сұйықтығын айдауды жалғастыра отырып, тығындау қоспасын баған интервалынан жоғары орналасқан келесісіне дейін престеу үшін құбырдан тыс кеңістік бойында тығындау қоспасын жылжытады. Интервал бойындағы престеуді ∆р күрт кемуі бағанның герметикалық емес интервалындағы тығындау құрамымен жабылуына сілтемегенінше жалғастырады.

     Тығындаушы  құрамның өзекті жылжуы үшін бастыру  сұйықтығының мөлшері оның көлемінен 80% аспайтындай құрауы тиіс. Сосын  ұңғыдан құрамының артық заттарын беткі жағына жуып шығарады және ұңғының цемент еру мерзімі аяқталуына дейін қысым үстінде ұстап тұрады.  

     Пакер қолдануымен қысым  үстінде тығындау

     Бұл әдісті қолданады:

     Престеу жіберілетінді асып түсетін айдау  қысымдары кезінде жағалай бағандарды қорғауға;

     Перфорация  зонасынан төмен орналасқан тұйықталатын интервалға тығындаушы қоспаны айдау кезінде ластанудан өнімді қабаттарды қорғау;

     Бағандағы герметикалық емес тесіктері бар  жерінен жоғары тұйықталатын объектіге  қысым үстінде тығындаушы қоспаның бағытталып берілуі.

     Қысымсыз  цементтеуді ұңғы діңінде жаңа цементті забойды (цементті стакан) жасауға қажет кезінде немесе цементті таспен сүзгінің төменгі бөлігін жабу үшін жүзеге асырады. Бұл әдісті бөгде сулар бұзып кіру қауіптілігі жоқ кезде, жоғары шөккен горизонтқа ұңғыны көшіру кезінде пайдаланады. Бұл үрдіс сәтті өтеді, егер ұңғы жақсы  жуылса және сұйықтықты жұқпайтын жағдайда. Толық немесе сұйықтықтың жартылай жұтылуы кезінде забойды сүзгінің тесіктерін жабу үшін құм немесе сазбен жабу қажет.

     Қысымсыз  цементтеуді «сифона» әдіс бойынша  сорғылы қондырғы арқылы жүзеге асыруға болады. 

Сұйықтықты көп сорып алатын ұңғыны тығындау

    Бастапқысында мұндай ұңғыларда тығындау ертіндісінің мөлшерінінң шамасына байланысты қозғалысқа көп әсер етпейтін бос орындарды толтырады, яғни мұның нәтижесі құйылу шартын төмендейді және ұңғыны  игеруіге сонымен қатар қабаттан сұйықтықтың толықтай құйылуын жояды. Тәжірибеліде белгілі болғаны, қайта-қайта қабаттардың сапалы бытырап кетуі үшін  бір ғана ұңғыға бірнеше  рет тығындауды пайдаланған, сондықтан да пайдасыз материалдық шығын көп шығады. Мұндай ұңғыларда әдеттегі тәсілімен тығындауд  әрдайым  дұрыс нәтиже бермейді. Оқыс сулардан алшақтатылу жетістігіне жету үшін  бағнаға ертіндіні айдау кезінде жоғары  қысымдарды пайдалану қажет. Сондықтан да осындай қабатынағы  ұңғыларға алдын ала гельцемент, талшықты цемент, арнайы кішкене мезгілдермен қолданатын бастапқы ұстап тұратын және тез ұстап тұратын цемент қоспасын  (пастасын) алдын ала енгізеді.

    Қабатқа шамамен толтырылымдарды енгізуде қысыммен тығындау - ұңғының түпке дейінгі аймағының бос кеңістігін толтыру кезінде және осы процесті ретке келтіруді орындау үшін пайдаланады. Түпке дейінгі аймақтытолтырғыш ертіндінің өлшеміне байланысты құйылса сұйықтықты сіңдіруі төмендейді. Толтырғыш ертіндіні құю айналым бірте – бірте қалпына келгенге дейін жалғастырылады,  тек осыдан кейін ғана қысыммен тығындай жұмысы  өндіреді. Алдын ала енгізілген толтырғыш – тығындау материалының шығынын маңызды дәрежеде азайтаты, оның ішінде қайта құю, жөндем жұмысының уақытын және  ұңғылардың күрделі жөндеу жұмысынан кеін оларды игеруге мүмкіндік береді.

    Алдын ала қабатты балшықтау тығыны мына жағдайларда орындайды. Ұңғының айналымы тоқтауына дейін тексереді және жуып тазартады (егер шамадан артық жұтулар болу жағдайында). НКТ –ның төменгі бөлігіне сүзгіның жоғарғы тесіктерінде немесе баған ақауының орынына қондырады. Құбыр арқылы сорып алатын қабатқа   жабысқақтығы жоғары   4-5 м³ бұрғы ерітіндісін әрбірлер 10-30 минут сайын айдап отырады. Осы ертіндінің кейбір құрамдары тығыздалғанан кейін айналым қалпына келтіріледі. Содан соң ұңғыны қысыммен тығындап оған стакан орнатады. Алдын ала қабатты балшықтау тығынын бұдан былай пайдаланылмайтын қабаттарды тығындауға ғана. 

Сұйықтықты  аз сорып алатын ұңғыны тығындау

    Бұл тәсілдің маңыздылығы мынада, яғни сүзгідегі бар тесікпен суды өткізе каналдары арқылы  тығындау ертіндісін нығыздау,  ұңғыға судың кіру кезінде қабатта дәл осы жағдайдағы қозғалыс болады. Басқаша айтқанда, қабатқа тығындау ертіндісін нығыздауда  кезінде  сұйықтық шығыны жұтылу сұйықтығының мөлшеріне сәйкес келуі қажет. Тосын су болатын сулы қабаттардан  су өткізгіш каналдарының  тығындау ертіндісінің қозғалыс шегіне байланысты оларды толтыруы кезінде қысым да жоғарылай бастайды.  Қозғалысқа байланысты қысымның максималды шегіне дейін және тығындау ертіндісінің ұстау мерзіміне дейін нығыздауды тоқтата тұрады. Ұңғының тығындаулары  дұрыс орындалуы үшін ертіндіні сорғыш құралының орнатылуымен аз ғана мөлшерде қабатқа нығыздайды.

    Тығындау  ертіндісінің артығын сағалы арматурадағы  кранды  жартылай ашып кері қысыммен қайта жуады.

    Алдын ала қабатты сумен жару арқылы тығындауды пайдалану жер асты суымен суланған және   аз  қабылдаушылығы бар қабаттағы ұңғыны тығындамастан бұрын  гидравликалық жарылуды  айқындалған аралықта қабатқа терең енгізілуі  үшін горизонтальдық жарық  жасау  мақсатында енгізеді. Пайда болған жарыққа цемент ертіндісін айдап цемент тастарынан берік экран жасайды. Бірақ  жер асты суынан,  қабаттың мұнайлы бөлігіндегі  ұңғыны цементтеу тығындау мақсатында су жарылысынан соң пайда болған жарықтарды толтыру  үшін бір ғана цемент ертіндісі ешқандай әсер бере алмайды, өйткені қысым төмендеген сайын тереңдей береді, цементтік ертінді нығыздала береді де, ал цементтік ертіндіден  қалған қабыршақ  жер асты  құйылатын судан сапалы  оқшаулау мүмкін болмайды. Сондақтан да сумен жарудан кейін  құм - цемент ерітіндімен тығындау  ұсынылады. Егер пайдаланым бағанындағы пайда болған жарықта жарылу қысымы мен құм - цемент ерітіндісін өткізу қысымы шамадан тыс жоғары болса   онда жұмыста пакердің көмегімен жасаған дұрыс.

    Шашыратқыш  ұңғыларды тығындау

    Алдын ала мұндай ұңғыларды тығындау үшін судан жабу қажет яғни нормадағы немесе ауырлатылған бұрғы ертіндісімен (қабат қысымына тәуелді).

    Белгілі болғандай, ұңғының түпке дейінгі аймағындағы маңызды емес газдың өзі  ертіндінің ұсту шартын төмендетеді, сондықтан да әр бір жағдайда нәтижелі және қауіпсіз тәсіл таңдалады, бірақ ол тәсілдер міндетті түрде  ұңғыны тығындаудан кейін қысыммен қалдыра алатындай болуы қажет (герметикалық жабық).

    Әдетте  мұндай жағдайда шашыратқыштың біріктірілген  әдісін пайдаланады. НКТ соңына сүзгінің төменгі тесіктерінде қондырады, өйткені бағанға нығыздау кезінің бастамасында бұрғы ерітінді емес тығындау ертіндісі ену үшін. Бұл процес өте маңызды ұңғы сұйықтықты аз сіңірсе (0,1-0,15м³/минутына) қысым жағдайында, бағанда 60-70% максималды сіңіру мүмкіншілікті құрайды. НТК–нің ұстау мүмкіншілігіның істен шығуы тығындау ертіндісінің ұстау мүмкіншілік шегінен құбырдың жоғары көтіруіне байланысты болады. Сондықтан да ұңғына қайта тазарту жұмысын орындайды. Қабатқа ерітіндіні нығыздаудан кейін және барынша көп мөлшердегі қысымның шегіне жеткенде сағаны герметизациялайды және ұңғыны ОЗЦ мерзіміне байланысты қысымда қалдырады. 

    Ұңғыларды тығындау жағдайында болатын  қауіптің алдын алу шаралары

    Ұңғыларды тығындау – ұңғыны құру мен жөндеуден  кейінгі ең бір күрделі және жауапкершілігі көп операциялардың бірі болып табылады. Сондықтан да бұл жұмыстарды орындау кезінде апаттардың болмауын алдын алу үшін төменде берілген шарттарды сақтау қажет.

    1.  Ұңғыны тығындау жұмысын бастамас бұрын мұқият қарап дайындау қажет: бағанның қалыпты жағдайын, түп тереңдігі мен қабаттың сіңдіру қабілетін; ұңғыға тығындау ертіндісін айдамастан бұрын қабаттың сіңдіру қабілетін қайта тексеру қажет. Егер қабат сұйықтықты сіңдіре алмаса онда құюды тоқтатып басқа шаралар қолдануын қарастырып, ұңғының нормаға сай қабылдауын ғана орындау қажет.  

    2. Жердегі салымдар мен жабдықтар, насосты құрулар және аспаптар сәйкестендірілген жағдайға байланысты лайықты болу қажет.

    3. Ұңғыны тығындау процесіне байланысты құю ұңғыларының баған диаметрлерін, оның контрукциясы және болат темірінің беріктік тобын ұңғы тереңдігіне сәйкес және болатын қысымға барысына байланысты таңдау қажет.

    НКТ - ң жоғарғы секциясы құбыр бағанының салмағынан максмалды қатты болуы тиіс, ал құбырдың қалған секциялары ішкі ең аз мүмкіншіліқ көлемдіне байланысты таңдалу қажет және тығындау ертіндісінің артық қалдықтарын жуу кезіндегі шамаға сай қысымды қамтамасыз етуі қажет.

    4. Цементтеу үшін ұңғыға құбырды  түсірместен бұрын құрделі жөндеу  жұмысымен айналысатын мастер  олардың қадыпты жағдайын міндетті  түрде тексеріп, өлшеу  қажет. 

    5. Насос құрылғыларын - ұңғы тереңдігіне сәйкес, тығындау ертіндісін қабылдау мөлшері мен шамаланған артық қысым мөлшерлеріне байланысты таңдалады.