Атомдық және молекулалық масса

Атомдық және молекулалық  масса.   

 Заттың  барлық бөлшектерінің массасы  зат массасын құрайды. Химияда  масса ретінде тыныштық массасы  қарастырылады. Масса тыныштық  масасында бір – біріне тең  болатын заттың инерциялы және гравитациялы қасиеттерін сипаттайды. Массаның салыстырмалы және абсолютті түрі бар. Салыстырмалы атомдық массаны өлшеуге атомдық масса бірлігі (а.м.б.) енгізілді: 1а.м.б. = m(¹²С ) /12 = 1,6606 ^. 10^-27 кг.  Элементтің салыстырмалы атомдық массасы (қысқаша атомдық масса) дегеніміз сол элемент атомы массасының көміртек атомы массасының 1/12 бөлігінен неше есе ауыр екенін көрсететін сан. Салыстырмалы атомдық масса өлшемсіз сан және А_r  әрпімен белгілейді. Мұндағы " r „латынның relatuvus – салыстырмалы деген ұғым береді. Мысалы, А_r (O)= 15,9994, A_r (H)= 1,00794. Элементтердің салыстырмалы атомдық массалары «Д.И. Менделеевтің элементтерінің периодтық жүйесі» кестесінде берілген.   

 Салыстырмалы  молекулалық масса (қысқаша молекулалық  масса) дегеніміз оның молекуласы  массасының көміртегі атомы массасы 1/12 бөлігінен неше есе ауыр екенін көрсететін сан. Салыстырмалы молекулалық масса өлшемсіз сан және М_r әрпімен белгіленеді. Заттың салыстырмалы молекулалық массасы оның құрамына кіретін элементтердің салыстырмалы атомдық массаларының қосындысына тең.Мысалы, ортофосфор қышқылының салыстырмалы молекулалық массасын анықтаймыз: 

M_r (Н₃РО₄) = 1,0079 · 3 + 30,9738 + 15,9994 · 4 = 97,9951.  

Зат мөлшері. Кез – келген зат белгілі құрылымдық бірліктерден тұрады. Мысалы, ас тұзы натрий хлориді – NaCl кристалл зат молекуласынан, газ метан – СН₄ молекуласынан тұрады.    

 Бұл  құрылымдық бірліктерді формулалық  бірлік деп атайды да, ФБ әрпімен  белгілейді. Формулалық бірлік –  шынайы болатын бөлшектер, оларға электрондар, атомдар, молекулалар, иондар, кристалл заттардың шартты молекулалары және полимерлер жатады. Бөлшектер санын сипаттау үшін зат мөлшері ұғымы енгізіледі. Зат мөлшері – заттың формулалық бірлігі санының Авогадро санына қатынасын айтады:                                   

 n = N_ФБ / N_А ;   

мұндағы, N_ФБ – заттың бөлшек саны, n – зат мөлшері,  N_А – Авогадро саны, N_А =  6,02^. 10²³ тең мән болып келеді.Авогадро тұрақтысы ¹²₆С көміртегі изотопының 12 грамындағы  атомдар санын немесе массасы 1 г заттың атомдық бірлік мөлшерін анықтайды.Сондықтан да а.м.б.=1 /N_А=1/6,02^.10²³ =1,66^.10^-24г                     Зат мөлшері мольмен өлшенеді. Моль дегеніміз ¹²₆С көміртегі изотопының 12 грамында қанша атомдар болса, құрамында сонша формулалық бірлігі болатын зат мөлшері.«Моль» түсінігін қолданғанда қандай құрылымдық бірлік екенін нақты көрсету қажет. Мысалы, Н сутегі атомының молі, Н₂ сутегі молекуласының молі, Н⁺ ионының моль, е¯ электрон молі.