Бақылау, өлшеу құралдарының сезгіштігі

Жекелеген қателікті  біріншілік қателік немесе фактормен байланыстыратын бұл функция жалпы жағдайда сызықты да сызықты емес те болуы мүмкін және біріншілік қателіктің (фактордың) берілу функциясы (ықпал коэффициенті) деп аталады. 

Жекелеген қателіктер, жинақтала келе прибордың (құрылғының) жинақталған Δ YS  қателігін береді. 

Жалпы жағдайда жинақталған қателікті (сапа көрсеткішін) жекелеген қателіктердің алгебралық қосындысына тең деп есептеуге  болады: Δ YS = Σ ΔYі, мұндағы ΔYі  – і-жеке қателік. 

Прибордың немесе құрылғының түріне байланысты жинақталған  қателіктің немесе оның туындыларының (қызмет қателігі, орнықтылық қателігі) мәні қызмет нәтижесі дәлдігін немесе инструментальдық қателікті сипаттайды. 

Қателіктер қасиеттері  

Қасиеттері бойынша  біріншілік, жекелеген және жинақталған  қателіктер түрлі топтарға жіктеледі. Олар 3-кестеде көрсетілген. 

3-кесте

Қателіктердің қасиеттері мен сипатамалары 

Пайда болу, әсер нәтижесі және байқалу түрі бойынша 

"бағыты" бойынша 

Шамасының біріншілік мәні бойынша 

Дәлдікке әсер сипаты бойынша 

Шапшаңдық режимі бойынша 

-жүйелі;  

-кездейсоқ 

-скалярлық; 

-векторлық 

-тұрақты; 

-айнымалы ұдайы; 

- айнымалы ұдайы  емес; 

-аралас 

-аддитивті; 

-мультипликативті; 

-дәрежелі; 

-периодты; 

- кешенді 

-статикалық; 

-динамикалық 
 

Пайда болу, әсер нәтижесі және байқалу түрі бойынша қателіктер келесі топтарға жіктеледі: 

1. Пайда болу  тегі бойынша кездейсоқ және  кездейсоқ емес 

2. Дәлдікке әсері  нәтижесі бойынша кездейсоқ және  кездейсоқ емес 

3. Прибордың  (құрылғының) қайталамалы циклдарында  байқалу сипаттамасы бойынша кездейсоқ және кездейсоқ емес. 

Пайда болу тегі бойынша кездейсоқтыққа біріншілік қателіктер мен байқалғаннан кейін  жоғалып кететін және өз параметрлері бойынша (шаманың мәні, интенсивтілігі, пайда болу жиілігі және т.б.) бірмәнді анықталмайтын факторлар жатады. Бұған технологиялық сипаты бар қателіктер жатады.  

Кейбір кездейсоқ  біріншілік қателіктердің жүйелі (кездейсоқ  емес) құраушылары болуы мүмкін. Мысалға линзаның диаметрі қателігі (33-а сурет) - кездейсоқ шама, бірақ  өткізу аймағында шашырай отырып, өтудің аймағымен біржақты анықтала отырып, бұл қателік бір таңбаға (минус) ие болады. Қателіктің жүйелі бөлігі (33-б сурет) өту өзгерісінің ортасының координатасымен анықталады: 

, (28) 

мұндағы - жиналу аймағының жоғарғы және төменгі  шектері. 
 
 

33-сурет