Ақуыз синтезі және оның табиғаттағы маңызы

  
 
 
Белок құрлысы және қызметі  
 
 
орындаған: Төребат.Н 
                    Сақып.Н 
                    Айсан.О 
                               Бт -33қ

Белок дегенміз – өзара пептидік байланыспен байланысқан, белглі қатаң тәртіппен орналасқан L-,α амин қышқылдарынан тұратын полимер.

  
белок элементтер құрамының қарапайымдылығына қарамастан, (барлығы 5 элементтен с, н, о, и, s) өте күрделі полимерлік қосылыстар. Ақуыз макромолекулалары қарапайым амин қышқылдарынан тұрады. Бұл ең алғаш 1820ж А. Бараконның жұмыстарынан көрінеді.  

белоктар құрамында 20 жуық амин қышқылдары кездеседі. Олар: глицин, аланин, валин, лейцин, изолейцин, серин, треонин, аспарагин қ, глутамин қ, аспарагин, глутамин, лизин, орнитин, аргинин, цистеин, метионин, фенилаланин, тирозин, триптофан, гистидин, пролин қатарлылар.

Амин  қышқылдарының физикалық-химиялық қасиеттері.  
1.физикалық қасиеті. Барлық табиғи амин қышқылдары түссз, кристалды заттар. Дәмсіз, тек қана глициннің дәмі тәтті.амин қышқылдарының судағы ертіндісі әлсіз қышқылдың және әлсіз негіздік қасиет көрсетеді. Кейбір амин қышқылдарында ашшы дәм болады.

  2.Химиялық қасиеттері.                   амфотерлі қасиет көрсетеді. 
Себебі, онда қышқылдық қасиет көрсететін карбоксил тобы, негіздік қасиет көрсететін амин тобы бар. 
  Пептидік байланысты түзуі. Бір амин қышқылның соон, екінші амин қышқылының NH тобының себебінен бір су молекуласы бөлініп шығып, пептид түзеді.

Ақуыздардың құрылымдық        ұйымдасыуы. 
Ақуыздар кеңестікте орналасу ретіне қарай 4 реттік құрлымға бөлнеді. 
   Бірінші реттік құрлысы-амин ышқылдары белгілі бір тәртіппен өзара пептидік байланыс арқылы тізбек құрауы. Бұл құрлым қыздыру кезінде өзгеріссіз қалады. Ақыуыздардың өздеріне тән қасиеттері кеңестікте орналасуына тәуелді.ол 2 түрлі. 
1.глобулярлы ақуыз - Үзыны мен енінің қатынасы 1:10 шар тәрізді, жақсы ерйді.  
2.фибрилярлы ақуыз – үзыны мен енінің қатынасы1:100,1:1000, жіп тәрізді ерімейді.

  екінші реттік құрлымы. 
Кеңестікте полипептидтік тізбектің пептид топтарының арасында түзілетін әлсіз сутектік байланыстары арқылы α-спирал β-қатпарлы.  
  үшінші реттік құрлысы. 
Бір- біріне жақын орналасқан радикал топтары өзара әрекеттесіп, тұз түзіуші, дисулфиттік, вандер-ваальстікәрекеттерге түсіп, ақуыз молекуласы кеңесткте бір қалыпқа келе бастайды  
төртінші реттк құрлымы-  
Олигомерлі ақуздардың полипептидтік тізбектернің кеңестікте орналасыуын айтамыз.

 төртінші реттк құрлымы-  
Олигомерлі ақуздардың полипептидтік тізбектернің кеңестікте орналасыуын айтамыз.

2.фибрилярлы ақуыз – үзыны мен енінің қатынасы1:100,1:1000, жіп тәрізді ерімейді. 

• Ақыуыздардың  өздеріне тән қасиеттері кеңестікте орналасуына тәуелді.ол 2 түрлі. 
  1.глобулярлы ақуыз - Үзыны мен енінің қатынасы 1:10 шар тәрізді, жақсы ерйді.  
  

                    Белок биосинтезі  
Клетканың интерфазасында өтетін белок биосинтезі транскрипсия және трансляция кезеңдернен тұрады.ол ядрода емес, цтоплазмада жүреді. Белок биосинтезі ұшын ДНҚ мен рибосомадан басқа иРНҚ, тРНҚ, амин қышқылдары, АТФ, ГТФ т.б. Қажет.

  ДНҚ транскрипсиясы. 
бұл информациялық РНҚ ның ДНҚ тізбегінде түзіліу процесі. Мүнда, РНҚ полимераза ферменті басты рол атқарады. ДНҚтранскрипсиясы ол инициация, элонгация, терминация деп аталатын 3 кезңнен тұады.

  Инициация процесі өту ұшн  алдымен РНҚ полимераза ДНҚ  ның промотор деп аталатын  бөлігн таныуы шарт. Ол инициация  учаскісінің алдында  орналасады  және 40 жұп негізден құралған. Хлофермент инициацияға 6-10 негіз қалғанда промотормен байланысып,ДНҚ тізбегін тарқата бастайдыда ашқ промотор комплекісі түзіледі.

   Эонгация кезеңі. Ол 8-рибонуклеотид қосылғаннан кейін басталады. Бұдан соң РНҚ полимераза құрлымдық өзгеріске ұшырайды. 
Терминация кезеңі. Бұл терминаторларда жүреді. Бұл процеске РНҚ полимераза ферменті қатысады. Терминацияда РНҚ-ДНҚ гибридін біріктруші барлық сутектк байланыстар үзіледі. Осыдан кейін ДНҚ ның қос тізбекті құрлымы қайта қалпына келеді.  
 

Тарансляция.  Информациялық РНҚ молекуласындағы  тізбектелген триплеттер негздерінің  полипептидтік тзбектегі амин қышқылдар  қатарына аударылцу механизмі трансляция деп аталады. Ол 3 кезеңді қамтиды. 
Иницация, элонгация, термиация.

   Инициация бас кезнде рибосома  екі бөлктерден (50S, 30S) тұрады. Иформациялық РНҚ кіші суббөлікке бөлнеді,  
  Элонгация – өсіп жатқан полипептидтік тізбек құрамына амин қышқылдарының тізбектеліп қосылыуы. 
   Терминация -

     белоктардың қызыметтрі. 
1. Ақуыздардың катализдк қызметі. 
2. Кормондық қызметі. (антиденешіктер).  
3. Иммондық ақуыздар  (қанның гемоглобины). 
4. Тасымалдаушы қызмет. 
5. Жирлғыштық қызметі  (бұлшық еттің актомиозині)  
6. құрлымдық ақуыздар (клетка мембранасының ақуыздары). 
7. қорға жиналатын ақуздар (сүттің казейіні, жұмыртқа сарысы).