Микробиология

Микробиология – жай көзге көрінбейтін, ұсақ тірі ағзаларды, олардың құрылысы мен биологиялық, биохимиялық қасиетерін, табиғатта жүріп жатқан процестердегі ролін, адам тұрмысы саласындағы пайдасы мен зиянын жан-жақты зертейтін ғылым.

• Микробиология ғылымының жетістіктері қазіргі кезде ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруда, түрлі өсімдіктер мен жануарлар зиянкестеріне қарсы күресте, шырынды азық – сүрлемді даярлауда кеңінен қолданылады

• Жалпы микроорганизмдер  дүниесінің табиғаттағы маңызы  орасан зор. өсімдіктер мен жануарлар  қалдықтарды микробтардың қатысуымен шіріп, ыдырайды. Олардың денесіндегі түрлі химиялық элементтер ауа мен топыраққа тарайды. Осының нәтижесінде қайтадан тіршілікке қажетті заттар пайда болады.

• Микробиология – микроорганизмдердің биохимиялық әрекеттерін, қоректік заттарды өзгертудегі олардың негізгі ролін қарастырады. Бұл процестердің ішінде кейбір микроорганизмдер әрекеттерінің, мәселен қанттың спиртке дейін ашуының, антибиотиктер мен витаминдер түзілуінің халық шаруашылығында зор маңызы бар. Микроорганизмдер тіршілігінің ең бір айқын байқалатын жері – ашу процесі. Күнделікті көріп жүрген сыра мен түрлі шараптар, тағамдардың шіріп, бүлінуі және көгеруі бәрі де осы микроорганизмдер әсерінен болады.

• Сонымен қатар  микробиологияның отан қорғау  жөнінде де алатын орны ерекше. Дүние жүзілік үстемдікке құмар империалистер көздеген мақсаттарына жетуге барлық айла-амалдарын қолданудан бас тартпайды. Мұны тарих көрсетіп отыр. Қазір кейбір капиталистік мемлекеттер микроорганизмдердің адам мен жануарлардың өміріне қауіпті аурулардың тууына себепші болатын әрекеттерін соғыс мақсатына пайдалануды көздеп отыр. Олар антибиотиктердің өзі қарсы тұра алмайтын микроорганизмдердің қасиеттерін күшейтіп, оны әр түрлі жәндіктерге (маса, сона, шіркей, шыбын, бүрге т.т) жұқтырып қолданбақ. Өйткені мұндай жәндіктер жұқпалы ауруды ауылдар мен қалаларға тез таратып, жаппай қырғынға ұшырау қаупін тудырады. Ол үшін микроорганизмдерді жан-жақты зерттеп, жете талдау керек. Сонда ғана олардың қауіпті әрекеттерін біліп қана қоймай, нақты күрес шараларын белгілеп, келтіретін пайдасын да білуімізге болады.

• Медицинская микробиология изучает болезнетворные(патогенные) и условно-патогенные для человека микроорганизмы, а также разрабатывает методы микробиологической диагностики, специфической профилактики и этиотопного лечения вызываемых ими инфекционных заболеваний.
• Санитарная микробиология изучает санитарно-микробиологическое состояние объектов окружающей среды, пищевых продуктов и напитков, и разрабатывает санитарно-микробиологические нормативы и методы индикации патогенных микроорганизмов в различных объектах и продуктах

• Цель медицинской  микробиологии – глубокое изучение  структуры и важнейших биологических  свойств патогенных микробов, взаимоотношения  их с организмом человека в  определенных условиях природной  и социальной среды, совершенствование  методов микробиологической диагностики, разработка новых, более эффективных  лечебных и профилактических  препаратов, решение такой важной  проблемы, как ликвидация и предупреждение  инфекционных болезней.

• Тағам өнімдері  – санитариялық микробиологияда  ең күрделі нысана болып табылады. Бұл ондағы микрофлоралардың  көптігімен және әртүрлігімен  ғана емес, сонымен қатар микроағзаларды  тағам өндірісінде пайдалануымен  түсіндіріледі, өкінішке орай микробтарды  анықтайтын толық әдістеме жоқ. Тағам өнімдері арқылы көптеген  жұқпалы ауру қоздырғыштары –  іш сүзегі, паратиф , сальмонеллез, қантышқақ (дизентерия), эшерихиоз, ботулизм, тырысқақ, сарып, туберулез, күйдіргі, кейбір  рикетсиоздар (Ку-лихорадка) және вирустық  жұқпа ауруларының (аусыл, полимиолит  және т.б.) берілуі мүмкін. Стафилококпен  көптеген шартты-патогенді шақырылған  микроағзалар тағамның уытты  жұқпаларында бұзылған тағам  өнімдерін пайдаланғаннан кейін  пайда болады. Олардың микробтармен  залалдануы, дайындаудың барлық  сатыларында дайындау мен сақтауда  болуы мүмкін. Тағам өнімдерінің  дәмдік сапасын өзгертпей, оларды  толық микроағзалардан арылту  мүмкін емес. Тағамдағы микроағзалардың  өсуіне сондағы көптеген әртүрлі  факторлар мен дәрумендердің  өсуіне де жағдай жасайды. Басқа  санитариялық-микробиологиялық зерттеулерге  қарағанда, мәселен су немесе  топырақта, әсіресе ауадағы микробтардың  шектен тыс көбеюі болмайды, осы  жағдай тағам өнімдерін зерттеуде  негізгі айырмашылығы болып табылады. Осыдан адам үшін тағамдағы  табиғи және зиянсыз микрофлоралары  бөгде «қонақтардан» биологиялық  қорғаныс қызметін атқаратынын  білеміз. Қалай

• болса да  барлық биоценозда, тағам өнімдерінің  сапасына әсер ететін осы немесе  басқа түрі басымырақ болуы  мүмкін. Ұсынылған тағам өнімдеріндегі  микрофлораның сапалы немесе  сандық зерттеуі оның популяциясы  туралы түсінік береді. 
  «Алматы қ. СЭСО» РМҚК берілген тағам өнімдерінің шикізат сынамаларының зерттеу саны 9861 – ден12391 - ге дейін жоғарлаған. Тағам өнімдерінің сәйкессіздік көрсеткіші микробиологиялық көрсеткіш қауіпсіздігі бойынша Алматы қаласында 0,9 пайызға төмендеген. Қаладағы өндірілетін және сатылымға жіберілетін тағам өнімдерінің сапасы тұрақты. Микробиологиялық көрсеткіштер аспаздық тағам өнімдерінің технологиялық және санитариялық –гигиеналық талаптарының сақталуымен сипталады, яғни оның өңдеп шығарылуы, сақталу жағдайы және сатылымға жіберілуі, тасымалдауы микроағзалардың үш тобымен бағаланады: 
  1. санитариялық көрсеткіштер: мезофилді аэробты және факультативті анаэробты микроағзалар (КТБ/г) және ішек таяқшасына жататын бактериялық топ(колиформдар); 
  2. шамамен патогенді микроағзалар: ішек таяқшасы(E.coli) , коагулазалық оң стафилококк( St. aureus), бактерия тұқымдасы протей( Proteus); 
  3. патогенді микроағзалар, соның ішінде сальмонеллар. 
  Аспаздық тағам өнімдерін дайындау мен сақтау кезінде температура тәртібінің бұзылуынан мезофилді аэробты және факультативті анаэробты микроағзалардың жоғарғы деңгейде табылуы өндірістегі санитариялық жағдайдың төмендігін жанама түрінде көрсетеді. 
  Ішек таяқшасына жататын бактериялық топ(колиформ) пен ішек таяқшасы(E.coli) және коагулазалық оң стафилококктың ( St. aureus) қатысуымен аспаздық тағам өнімдерінде дайындау уақытында санитариялық жағдайдың болмауы немесе екінші жұқтыру (құрал- жабдықтар, жұмыскерлердің қолы мен жұтқыншақтар, санитариялық киімдер және т.б.) есебінде болады.  
  

• Бактерия тұқымдасы  протейдің (Proteus) табылуы өндірістің  санитариялық – гигиеналық талапқа  сай болмауы мен тағам өнімдерінің  шикізат немесе дайын өнім  ретінде сақталу мерзімі мен  жағдайының бұзылуын дәлелдейді. 
  Санитариялық көрсеткіштер, шамамен патогенді және патогенді микроағзалар барлық тағам түрлерінде анықталады. 
  Коагулазалық оң стафилококктарды ( St. aureus) көптеген тағам түрлерінің, соның ішінде ыстық көжелерде ( борщ, щи, тұздық көжесі, харчо көжесі, ащы көже, көкөніс қосылған картоп көжесі, сорпалар) анықтайды.  
  Мезофилді аэробты және факультативті анаэробты микроағзалар санын құрамында рецепт бойынша дайындалған тағам түрлерінде (маринатталған көкөніс салаттар, тұздалған қырыққабаттар, тұздалған қиярлар, квас және айрандағы көкөніс пен ет қосылған сорпа, қызылша көжесі, ірімшік, қаймақтарда және т.б.) анықталмайды. 
  E.coli (ішек таяқшасы) тағамдар мен аспаздық тағам түрлерінде анықталады. Көбінесе эпидемиологиялық көзқараспен болатын немесе дайындау кезінде термиялық өңдеу жүргізілгеннен кейінгі қолмен жасалған технологиялық үрдістерде қарастырылады.(Шикі және маринатталған көкөніс пен жеміс-жидектерден жасалған салаттар, тұздалған қырыққабаттар, тұздалған қиярға қосылған алма, хрен, ірімшік және т.б.; ет, тауық еті, балық, шұжық өнімдері, қақталған және құйылған өнімдер, паштеттер, көжелер, гарнирлер - макарон, күріш өнімдері, қайнатып пісірілген картоп пюресі , нәр суы, мусс). 
  Тағам өнімдерін зерттеу барысында зерттханалық жаңа құрал - жабдықтар пайдаланылады: гигиеналық мониторинг аспабы - «HY-LITE-2».

• Бұл аспап  жарықты анық өлшейді, қорытындысында  АТФ реакциясы + люцеферин/люцефераза  реагенті - АМФ+ФФ+сауле алынады. АТФ  құрам деңгейі сатылымдардағы  және дайын тағамдардағы бактериялық  тазалықты анықтау үшін қолданылады.  
  2010 жылы «HY-LITE-2» гигиеналық мониторинг аспабымен 15 нысана тексерілді, тағамнан 465/50 және 73/0 шайынды сынамасы алынды. Тағамнан алынған сынаманың сәйкессіздігі 10,7 пайызды құрайды. «Easycount2 Colony Counter» құралы – автоматты түрде шоғырлардың есебін шығару үшін қолданады, нәтижесін мүмкін экранға немесе қағазға басып шығаруға болады.Құралмен МАФАнМсанының 10244/437 сынамасы зерттелді, оның сәйкессіздігі 4,3 пайызды құрайды, оған қарсы 2009 жылы( 4,1 % -10128/412). BAGMXER@ 400 – типтегі гомогенизатор қатты үлгілерді талдаудың алдында дайындықтың жоғарғы дәрежесін қамтамасыз етеді. АЭ-01 анаэростаты зертханада анаэробты жағдайда микоағзаларды дақылдауға арналған.
• Қорытынды:  
  • Тағам өнімдерінің шикізат сынамаларының зерттеу саны 9861 – ден12391 - ге дейін жоғарлаған. 
  • Тағам өнімдеріндегі сәкессіздік көрсеткіштері микробиологиялық көрсеткіштер қауіпсіздігі бойынша Алматы қаласында 0,9 пайызға төмендеген. 
  • «HY-LITE-2» гигиеналық мониторинг аспабымен тағамнан 465/50 және 73/0 шайынды сынамасы алынды. Тағамнан алынған сынаманың сәйкессіздігі 10,7 пайызды құрайды. 
  • «Easycount2 Colony Counter» құралымен МАФАнМсанының 10244/437 сынамасы зерттелді, оның сәйкессіздігі 4,3 пайызды құрайды, оған қарсы 2009 жылы( 4,1 % -10128/412). 
   
  Классикалық және жаңа микробиологиялық зерттеу әдістерін күнделікті тәжірибелік жұмыста қолдану бактериологиялық зертхананың талдау көрсеткіштерін жақсартып отырады.Күнделікті қоршаған ортадағы нысандарға өзуақытында және бірбағытта микробиологиялық зерттеу жүргізу мен қатар санитариялық – эпидемиологияға қарсы іс-шараларын жүргізіп, оларға әділ баға беру нәтижесі қаладағы эпидемилогиялық жағдайды жақсартуға көп әсерін тигізеді. 
  

• Микробиология – микроорганизмдердің өмір сүруінің теоретикалық негіздерін зерттеумен айналысатын ғылымның бір бөлімі; тұқым қуалаушылығы, өзгершеңдігі, метоболизмі, тірі организмдер және сыртқы орта факторларымен қарым-қатынасы, зат алмасуындағы қызметі. Сонымен қатар микробиология бактерияларды, мецелиалды және ашытқы тектес саңырауқұлақтар топтарын анықтауды, микроскопиялық балдырлар мен қарапайымдарды зерттейді. Микроорганиздердің халық шаруашылығындағы маңызы: зиянкестермен күресуге, адам ауруларында, жануарлар мен өсімдіктер ауруларында, топырақ құнарлылығын жоғарылату үшін, азықтық силос жасауда, гормондар, дәрумендер, полисахаридтер, антибиотиктер, ақуыздар, ақуызды-дәруменді қоспаларды, аминқышқылдарды, ферменттер, вакцинаны, моноклоналды антиденелерді және т.б. қолданылады.
•  

• Клиникалық  микробиологияның мақсаты. 
  Жоспары: 
  1) Микробиологиялық диагностикадағы инфекциялық аурудың әдістері. 
  2) Микробиологиялық лаборатория жөнінде жалпы мәлімет. 
  3) Микробиологиялық лабораторияда қауіпсіздік техникасы ережелері. 
  Лабораториялық диагностикадағы инфекциялық ауру 3 бағытқа бөлінеді: 
  1) Аурудың қоздырғыштарын іздеу, яғни науқастан қан, зәр, нәжіс алу арқылы; 
  2) Серологиялық диагностика; 
  3) Аллергиялық диагностика; 
  Инфекциялық аурулардың қоздырғыштарын 3 әдісті қолдану арқылы зерттейді: Микроскопиялық, микробиологиялық және биологиялық. 
  Микроскопиялық әдіс – науқастан алынған материялдардан қоздырғыштарды анықтау үшін қолданады. Бұл әдіс мынадай ауруларға диогностика жасау үшін пайдаланылады: соз, туберкулез, қарапайымдылар тудыратын аурулар, безгек, лейгимониоз, амебиоз, балантидиялар т.б. Микроскопиялық әдістің мүмкіндігі мол, әсіресе кейбір аурулардың қоздырғыштарын табу үшін, диагноз қоюда қоздырғыштар маңызды рөл атқарады. Алайда микроскопиялық әдіс мынадай ауруларға диагноз қою үшін тиімсіз: іш сүзегі және паратифтер, дизентерия себебі олардың қоздырғыштары морфологиялық қасиеттері 
   
  

• жағынан ұқсас  микроағзаларды айыру үшін оларды  таза себінді де және индентификациялау  қажет, бұл тек микробиологиялық  әдіс арқылы жүзеге асады. 
  Микробиологиялық әдіс – зеріттелген матиралдармен, сонымен қатар таза себінді де (культура) қоздырғышты және оның идентификациясын анықтаумен ерекшеленеді. Морфология, әртүрлі түске бояу, жасанды ортада өсуі, ақуыз және көмірсулар ферменттеріне қарай қоздырғыштардың түрі мен құрылымын осы белгілеріне қарай анықтайды. Қорытынды бөлінген себіндіні микрооргонизмдердің антигендік құрылымын және иммунологиялық әрекетіне қарай жасалады. 
  Биологиялық әдіс – аурудың қоздырғыштарын немесе оның токсиндерін зертханалық жануарларға жұқтыру арқылы аурудың сезімталдығын анықтайды. Диогноз қою жануарлар ауруының нағыз қоздырғыштарын және қоздырғыштардың таза себіндісін микробтар арасынан қоздырғыштарды табу. Қоздырғыштардың идентификациясын қоздырғыштарының түріне қарай бактериологиялық әдіс қолданады. Биологиялық әдісті қоздырғыштардың вируленттігін табу үшін де қолданылады. 
  Серологиялық әдіс – науқастың қанының сары суындағы ерекшелікті иммундық антителлаларды табу үшін инфекциялық ауруларды диогностикалау үшін қолданылады. Бұл үшін иммунологиялық әрекеттер қолданылады. Іш сүзегіне агглютинация әрекеттері, бруцеллезге Райт әрекеттері, мерез ауруының комплементтік (Вассерман әрекеттері т.б.) 
   
  Аллергиялық әдіс – теріге және тері ішіне аллергиялық тәсіл арқылы инфекциялық ауруларға диагноз қою үшін қолданылады.Инфекциялық ауруларға қарсы ағзаның жоғары сезімталдығын анықтау әдісі теріге немесе тері ішіне аллергенді енгізу арқылы бруцеллез, туляремия, токсоплазмаларға т.б. ауруларға диагноз қою үшін пайдаланылады. Инфекциялық ауруларға дұрыс диагноз қою үшін комплексті лабораториялық әдіс қолданылады: қоздырғвшты өлу, науқастың қанындағы антителаны анықтау және бояу сезімталдығын анықтау.