Биогенді элементтер

Екінші  мақсаты – жаңа тұрғыдан баланы мектепке даярлау.

Артта қалушы балаларға көмек беру;

Үшінші  мақсаты – балалық шақ нейропсихологиясы  қазіргі жағдайымен байланысты. Балалық шақ нейропсихологиясы - әрдайым нейропсихологиялық зерттеу субъекті болып отырды. Жалпы білім беретін мектептердегі балалардың сабақ үлгерімінің төмендеу пайызының көбеюі, балаларды тәрбиелеу мен оқытудың әдістері мен тәсілдерін жаңа қырынан қарауға итермелейді. Осы орайда ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында балалар үлгермеушілігі мәселесі және нейропсихологияның бұл мәселені шешудегі орнына қатысты А.Р.Лурия зерттеу жасады. Дегенмен балалық шақ нейропсихологиясы кең қолданыста дамуда бола қоймады. Қазіргі кезде нейропсихология қажеттілігі педагогика, дефектология және т.б. ғылым салаларында сезілуде. Осыға орай тәжірибелік нейропсихология кең дамуы байқалуда. Қазір, нейропсихология жалпы білім беретін мектептерде клиникалық ауытқушылығы жоқтардың Лурьевтің әдістер модификациясынан басқа балаларды нейропсихологиялық диагностикалаудың өзіндік әдістері де жасалынбаған.

Тәжірибеде  балаларды зерттеу жүйесінде  және оған сай көмек беруге нейропсихологиялық қарастыруын керек етеді. Балаларды  ЖПФ локализациясын қарастыру хроногенді ЖПФ локализация принципінде  қарастыруды көздейді. Бұл принциптерді Л.Н.Филимонов («Локализация функций в коре большого мозга». Невропотология и психиатрия. 1940 – Т.ІХ, выр. 1-2).

А.А.Ухтомский (Собрание сочинений в 5 т.  –М.; Изд-во МГУ, 1950 – Т.1. -328 с.). А. Шеррингтон және В.Вундт және т.б. ұсынуынан байқауға болады.

ЖПФ күрделі  іс-әрекет формасына ие екендігін  А.Р.Лурия, А.Н.Леонтьевтер еңбектерінде көрсетті. ЖПФ өзінің құрылымын, милық, неврологиялық және физиологиялық  қамтамасыз етуде өзгереді. Құрылымы мен функционалдық жүйесі де өзгереді. Психикалық іс-әрекеттерін дамытуда, балалар бақшаларында және ауытқушылық  даму бар арнайы білім беру мекемелеріндегі  балалармен жұмыс істейді.

Балалық шақ нейропсихологиясы ғылыми пәні бар ма деген сұрақтың туындауы да заңды. Бұл сұраққа біржақты жауап  беру қиын, себебі балалық шақ нейропсихологиясы  тұтас (концепция) тұжырымдамасы болмағанымен, психикалық дамуында ауытқушылығы бар  балаларды нейропсихологиялық диагностика  мен коррекциялық тәжірибе жұмыстары  бар және ол барған сайын кең дамуда.

Қазіргі кезде нейропсихология алдында  тұрған бірнеше мәселелер бар.

Бірінші мәселе – балалардың психикалық іс-әрекеттерінің  дамуындағы ауытқушылығы құбылысына ғылыми тұрғы.

2. Клиникалық нейропсихологияның  міндеті – белгілі бір зақымдану ошағының жиынтығы ретінде құрылатын сингтомдарды нейропсихологиялық синдромдарды зерттейді. Синдромды сапалық талдау, оны салыстыру және зақымданған ошақтың локальдануын айқындайды. Клиникалық нейропсихологияның инструменті диагностикалаудағы өзгешелік әдісі. Бұл диагностиканың кейбір түрлерін неврология ғылымы ұсынды. Неврология диагностикалаудың кейбір түрлерін неврология ғылымы ұсынды. Неврология диагностикалаудың классикалық үлгісін ұсынса диагностикалау жүйесін Лурия жасады. Бұл әдіс тек Ресейде ғана емес дүние жүзінің көптеген елдерінде пайдаланылады.

3. Экспериментті нейропсихологияның міндеті жоғарғы психикалық фукнцияның түрлі бұзылу формасын зерттеуге бағытталған. Эксперименттік жұмыстарда диагностикалық әдісті пайдаланады.

Мысалы:

ЭЭГ –  электро-энцефалографикалық зерттеу.

КТ –  компьютерлік томаграфия.

ЯМР –  ядролық магниттік резонанс.

МРТ –  магниттік резонанстың томаграфиясы.

ПЭТ –  позитронды эмициондық томаграфия.

Эксперименттік  нейропсихология нәтижесінде –  мынадай нәрселер зерттеледі. Әртүрлі  агнозия мен апракция, тіл бұзылуы, еске сақтау зейін, зейіннің реттеушілік  механизмі сипатталады. Афазияның  классификациясын Лурия жасады.

4. Нейрореабилитация – бұл саланы Москваның тіл патологиясы және нейрореабилитация орталығы айналысады. Оны РАО академиясының мүшесі В.М.Шкловский ғылыми жетекшілік етеді. Нейроребилитацияның негізгі міндеттері – жоғарғы психикалық фукнцияның қалпына келтіру әдістемесін жасайды. Аурудың қатты немесе болар-болмас кезеңдерін қалпына келтіреді. Әдістерді жинақты пайдалану арқылы қимыл-тірек, анализаторлар сферасын, тілдік, басқа да психиалық әрекеттерді сонымен бірге аурудың әлеуметтік статусын қалпына келтіруді бағыттай отырып әдістемелер жасайды. Негізгі қызметі - өзінің белгілі бір кемістігіне байланысты оны белгілі бір өмір сүру жағдайына бейімдеу. Отбасылық қатынасты қамти отырып, бейімділікті қарастырады.

Нейрореабилитация – емдік қалыпқа келтірумен ғана айналысып қоймай, сонымен бірге  сол аурудың болашақтағы тағдырына  байланысты жөнге салу жолдарымен айналысады. Осы ретте профессионалды ориентация және профилактикалық диагностиканы  қарастырады. Осындай мәнді функционалдық  зақымдануына қарай оптималды қолайлы  еңбек түрін анықтауға көмектеседі. Егер де бұл мәселелер дұрыс қарастырылмаса, біріншіден отбасына, екіншіден қоғамға, үшіншіден мемлекетімізге зиянкестік болады.

Жас ерекшелік  нейропсихологиясы (балалық шақ  немесе жас ерекшелік немесе даму). Бұл саланың дамуына Лурияның шәкірті Семирницкая үлес қосты. Ол он жақа дейінгі балалардың оң жақ  жартышарының зақымдалуының үлкен  адамдарға қарағанда өзгешелігін  көрсетті. Бұл өзгешелік тілдің зақымдануына байланысты. Тілдің зақымдануы үлкен  адамдарда – сол жақ жарты  шарда болатынын дәлелдеді. Осыған байланысты адамның жас ерекшелігіне қарай жоғарғы психикалық функция  өзгеріске ұшырап отырады. Нейропсихологияның өзіне тән түсініктері мен  терминдері бар. Олар:

Этиология – белгілі бір құбылыстың, ауру мен бұзылудың туындауы себебін  түсіндіруді айтамыз.

Клиника – адамның симптомдарының жиынтығын  белгілейтін патологиялық құбылысқа  органиканың жауап беретін заңды  немесе жеке дара реакциясын айтамыз.   

 

2 бөлім. Нейропсихология  ғылымының басқа ғылымдар үшін  маңыздылығы.

2.1. Нейропсихология ғылымдар арасындағы  маңыдылығы.

 

Нейропсихология – пихология ғылымы саласынан  өзінің ұзақ тарихы бар, «жан» ғылымын  зерттейтін бағытта ғылымның бірі. Бұл нейропсихология терминінің екінші бөлігін қамтып тұр. Ал бірінші  бөлігіндегі «нейро» жанның мидағы өкілдігін нейропсихологиялық тұрғыда  қарастырылады. Олай болса, нейропсхология – адамның ЖПФ мида ұйымдасуын қарастыратын ғылым болып табылады.

Психология  – психикамен тікелей байланысты, бірақ ол ғылымда әртүрлі түсіндіріледі. Философ Декардтан бастау алатын антропопсихизм бастау алатын антропсихизм теориясына сәйкес психика тек адамда ғана бар, ол биопсихизм теориясында  барлық тіршілік иесінің психикасы  бар, нейропсихизмде – кімде жүйке  жүйесі болса психика тек салларға ғана тән.

Нейропсихология ғылымының жас саласы болып есептелінеді. Ресми түрде ол өзінің бар екендігін  ХІХ ғасырда аңғарған, дәлірек  айтсақ екінші дүниежүзілік кезеңді. Оның қалыптастырушы ғылыми А.Р.Пурене. Оның екі білімі болған:

1. неврологиялық;
2. психологиялық;

Осы ғылымдардың  ең қажеттілігі  детальдарын біріктіріп бір ғылымды шығарған. Он жүйелік  динамикалық психикалық процестердің ақшасын ойлап тапқан.

Сонымен қатар адам жанның қай жерде орналасқаны  адамзатты қызықтырмай қоймайды. Көп уақыттар бойы жан денесіз  деп есептелді. Мидың ешқандай оған қатысы жоқ деп есептелді. Соңынан  психикалық функциялар сидың үш саласында  біліне бастады. Олардың әр қайсысы  образдар сақталынған психикалар деп  есептелінді.

Ал бүгінде  бұндай түсініктерді метафизикалық  деп қараған дұрыс. Онда сақталатын бөлек идеялар құнды деп есептелінеді. Ашып айтсақ адам жанмен де тәнмен де бірге  деген идея. Жан идея образдар мекендейтін  тұлға. Ми – адам денесінің барлық каналдарына жететін энергия.

Кейінірек отандық психолог – ғылымдардың  ал П.Павлов, Т.М.Сеченов, А.Н.Моньтев, П.Я.Голверин, Н.А.Бернштейн, А.Р. Лурене және басқалардың  еңбегі нәтижесінде адам психикасының мән-жайы қарастырылды. Сонымен нейропсихологияның ғылымға қажеттігі күннен – күнге  арта бастады. Нейропсихология-психология ғылымның үлкен бір саласы.

Мен жайлы  пәндә және нейропсихология.

Нейропсихология ненін зерттейді.

1. Нейропсихология психологиялық  құрылым мен ми ұйымын зерттейді.  - ВПФ - ның тілсіз түрін  (праксис пен гнозистің тілсіз  түрлері). - тілдік функцияларды.

2. Коррекциялық қалыптастыру жұмыстарын  тіл функциясының және ВПФ  – ның бұзылуын. - даму процесінде; -  Өсу кезеңінде танысу кезеңінде.

3. Мидың зақымдануына байланысын  ВПФ мен басқа да тілдік  функциялардың бұзылуын. - локальдық; - диффузиондық; - пәнаралық байланыстарда  (нерв жолдарының өтімділігін  анықтау барысында).

Басқа ғылымдар үшін маңызы.

Неврология мен психиатрия үшін. Нейропсихология есептеуге  мүмкіндік береді: аурулардың ауру белгілерін анықтау мен емдеу үшін ВПФ жағдайын анықтау үшін. Бас миының құрылысы мен қабығының треңдігінің ерекшеліктерінің қарым-қатынасы мен байланысын. - Есептің ми механизмдері  мен байланыс ерекшеліктерін  анықтау.

Дефектология үшін.

Нейропсихология рұқсат етеді немесе көмектеседі. Даму механизмдерінің даму ерекшеліктерін анықтауға. Диагностиканың әдістердің есептерін ұлғайтуға. - Жарақат алған адамдағы  дефекттің деңгейін анықтауға  көмектеседі.

 

 

Нейропсихологиялық терминдер

 

Дизатрия – мишығы зақымдалған адамның әдеттегідей сөйлей алмауы. Сөйлеген кезінде біресе жай, біресе созып, біресе жедел сөйлеуі. Сөйлеу кезінде бірде қатты, бірде ақырын сөйлеуі. Даусына ие бола алмауды айтады.

Афазия – латериялды зақымдану процесінде ішетін астан бас тарту.

Гиперфагия – гиперталамустың орта аймағы зақымданғанда асқа тоймауы, асты көп жеуді айтады.

Дисэквиливибирация – мишық алынып тасталған кезінде дененің тепе-теңдік қалыпының бұзылуы.

Хорея – адамдардың қыртысты түйіндерінің бұзылуына байланысты, бозғылт түйірдің көбеюі, қозуы шамадан тыс көбейіп кетуіне байланысты қол саусақтарының қимыл-қозғалысы демалыссыз болады.    

    

 

Қорытынды

 

Нейропсихология пәні – адамның жоғарғы психикалық функциясының мида ұйымдасуын қарастыратынын зерттейтіндігі туралы бізге негізгі еңбекті дүние жүзіне аты әйгілі, шет елдерде теңдесі жоқ ғалым Александр Романович Лурия көрсетіп берді. Нейропсихология қазіргі таңда көлемді дамып көптеген тілдерде жарық көруде. Сондай-ақ нейропсихология ғылымы туралы көптеген ғалымдардың да үлесі, өзіндік көзқарастары бар. Сонымен қатар Лурия нейропсихологияның бағыттарын да көрсетіп берді. Нейропсихологияның басқа ғылым салаларына да маңыздылығы өз алдына айқындалып көрсетілуде.

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Семирницкая Э.Г. Мозг человека и психические процессы в отногенезе. М., 1985г.
2. Лурия А.Р. Нейропсихология. 1975.
3. Хомская С.Д. Нейропсихология. 1987.
4. Цветкова Л.С. Методика нейропсихологической диагностики детей. М., 2000.
5. Основы нейропсихологии. Т.Г.Визель. М., 2005.
6. Выготский Л.С. Развитие высших психических функции. М., 1960.
7. Актуальные проблемы нейропсихологии детского возраста. М., 2006.
8. Хрестоматия по нейропсихологии. (Под ред. Е.Д.Хомской). М., 2004.
9. А.Л.Сиротюк. Нейропсихологическое и психофизиологическое сопровождение обучения. М., 2003.
10. Выготский Л.С. Развитие высших психичеких функции. М., 1960.
11. Лурия А.Р. Высшие корковые функции человека. М., 1969.
12. В.М.Астапов. Введение в дефектологию с основами нейро- и патопсихологии. М., 1994.
13. А.Р.Лурия. Высшие корковые функции человека и их нарушения при локальных поражениях мозга. М., 2000.
14. А.Г.Маджуга, А.О.Шоманбаева. Курс лекции по нейропсихологии. Шымкент2001.